Από τη Σουηδία όπου βρίσκεται, ακούω μέσω Zoom στη φωνή του τη χαρακτηριστική προφορά των Ελλήνων του Σίδνεϊ, της πόλης όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Ανταλλάσσουμε μερικά λόγια για να σπάσει ο πάγος και με μια πλάγια ερώτηση «του ζητάω χωρίς να του ζητήσω» την επαγγελματική του κάρτα. «Πάντα ήμουν στον χώρο των μίντια», θα μου πει. Τη σταδιοδρομία του την ξεκίνησε το 1989, αμέσως μετά τις σπουδές του –πτυχίο στα Οικονομικά, μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία– στην Australian, ιδιοκτησίας Ρούπερτ Μέρντοχ, στην οποία έμεινε για μία δεκαετία πριν ενταχθεί στον όμιλο των New York Times, με βάση το Χονγκ Κονγκ. Εκεί διέπρεψε για πέντε χρόνια στον τομέα των συνεργασιών της International Herald Tribune –που αποτελούσε το διεθνές φύλλο των ΝΥΤ– στην Ασία. «Έπειτα πήγα στη Γαλλία, για να αναλάβω την παγκόσμια κυκλοφορία της IHT, καθώς τα κεντρικά της ήταν στο Παρίσι», συνεχίζει. Μετά από εννέα χρόνια, το 2012, εξελίχθηκε σε υπεύθυνο για τα εκτός ΗΠΑ συνέδρια των NYT. Το 2013 διοργάνωσε, σε συνεργασία με την Καθημερινή, το πρώτο Athens Democracy Forum και το 2015 το πρώτο Art for Tomorrow. «Αυτό δεν είναι επαγγελματική κάρτα, είναι βιογραφικό», σκέφτομαι. Πώς, όμως, στράφηκε στην τέχνη;
Οι New York Times και η σεΐχα Μαγιάσα
«Πριν από το Art for Tomorrow δεν είχα μεγάλη σχέση μαζί της, παρότι τη λάτρευα, όπως και τον πολιτισμό, τα μουσεία, τις γκαλερί», μου απαντά. Οι New York Times, βέβαια, στον όμιλο των οποίων εργαζόταν, ήταν και παραμένουν μία από τις λίγες παγκοσμίως εφημερίδες που έχουν σε καθημερινή βάση ξεχωριστό ένθετο για την τέχνη και τον πολιτισμό. Επίσης, την εποχή που αναζητούσαν θέματα για τα επόμενα συνέδριά τους, ο ίδιος έτυχε να βρίσκεται συχνά στα κεντρικά τους στη Νέα Υόρκη, καθώς παρακολουθούσε ένα πρόγραμμα ηγεσίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. «Για κάποιο λόγο, με είχαν βάλει να κάθομαι απέναντι από το γραφείο του Άρθουρ Σούλτσμπεργκερ, εκδότη και προέδρου των NYT, και συναντιόμασταν συχνά στους διαδρόμους. Κάπως έτσι μοιράστηκα μαζί του τη σκέψη μου να κάνουμε ένα συνέδριο για την τέχνη και τον πολιτισμό», μου αφηγείται. «Α, έχω το τέλειο άτομο να σε στείλω, τον ιδανικό άνθρωπο για να μιλήσεις περί τέχνης», του αποκρίθηκε ο κ. Σούλτσμπεργκερ.
Επρόκειτο για τη σεΐχα Μαγιάσα, η οποία είναι αδερφή του τωρινού εμίρη του Κατάρ και είχε κάνει «κάτι σαν πρακτική άσκηση» στους NYT. Τη συνάντησε στην Ντόχα. Ήταν η εποχή που η πρωτεύουσα του πλούσιου εμιράτου της αραβικής χερσονήσου είχε αρχίσει να γίνεται το «νέο Μπιλμπάο». Στο Μπιλμπάο της Ισπανίας, το 1997, έγιναν τα θυρανοίξια του τρίτου στον κόσμο μουσείου Γκουγκενχάιμ, το οποίο με τη δυναμική του μετέτρεψε την έως τότε παρηκμασμένη βιομηχανική πόλη σε παγκόσμιο πολιτιστικό προορισμό – κάτι που περιγράφηκε ως «φαινόμενο Μπιλμπάο». Το συγκεκριμένο φαινόμενο από κάποιους αποτιμάται θετικά για τις επιδράσεις του στην οικονομία, στον τουρισμό και στην αστική ανάπλαση, ενώ άλλοι τού ασκούν κριτική, εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, στην «Disneyfication» του πολιτισμού, στον εκτοπισμό των μόνιμων κατοίκων για τον εξευγενισμό μιας περιοχής ή στην περιφρόνηση της τοπικής εικαστικής παραγωγής προς όφελος μιας ξενόφερτης. Ο κ. Τσάλτας θα μου πει: «Στην Ντόχα είχε αρχίσει να γίνεται ένα πάντρεμα αρχιτεκτονικής και τέχνης, με καταπληκτικά μουσεία. Γύρω από αυτά χτιζόταν ένα οικοσύστημα που πρόσφερε κάτι στην πόλη, στην κοινωνία και στην οικονομία της χώρας». Οι «διαβουλεύσεις» με τη σεΐχα δεν κράτησαν πολύ και το 2015 οργανώθηκε εκεί το πρώτο Art for Tomorrow, που πραγματευόταν «το φαινόμενο Μπιλμπάο που είχε γίνει φαινόμενο Ντόχα» και τη σχέση αρχιτεκτονικής και τέχνης.
Η διεθνοποίηση του συνεδρίου
Τα επόμενα δέκα χρόνια –στα μισά της διαδρομής του, το Art for Tomorrow άρχισε να διοργανώνεται από το Democracy & Culture Foundation του κ. Τσάλτα, διατηρώντας, πάντα, στενούς δεσμούς με τους NYT– από τα ετήσια πάνελ του μίλησε σύσσωμη η αφρόκρεμα της σύγχρονης τέχνης, από τον Τζεφ Κουνς και τη Ζάχα Χαντίντ έως τον Ρεμ Κούλχας και τον Άι Γουέι Γουέι, όπως και πολλές νεότερες ή διαφορετικές φωνές που είχε σημασία το να ακουστούν στο πλαίσιο της εκάστοτε θεματικής που συζητείτο. Πώς τα κατάφερε; Καίριο ρόλο έπαιξε το ότι «η σεΐχα Μαγιάσα άνοιξε την ατζέντα της και άρχισε τα τηλέφωνα». Η 41χρονη σήμερα σεΐχα, ένα από τα είκοσι τέσσερα παιδιά του Χαμάντ μπιν Χαλίφα αλ Θανί, πρώην εμίρη του Κατάρ, είναι μία από τις πιο ισχυρές γυναίκες στον κόσμο. Το όνομά της έχει φιγουράρει σε διάφορες σχετικές λίστες του Forbes και του Time, ενώ το 2013 είχε βρεθεί στην πρώτη θέση του Power 100 του εγκυρότατου ArtReview, που «ταξινομεί» τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους της σύγχρονης τέχνης. Τα τρία πρώτα Art for Tomorrow έγιναν στην Ντόχα και έπειτα το «brand» –αφού, κατά κάποιον τρόπο, εδραιώθηκε– άρχισε να διεθνοποιείται «ταξιδεύοντας» –στο Βερολίνο, στην Αθήνα, στη Φλωρεντία, στη Βενετία– είτε για την ετήσια διοργάνωσή του είτε για κάποια «talks» (ομιλίες).
Από τα πάνελ του Art for Tomorrow έχει περάσει σύσσωμη η αφρόκρεμα της σύγχρονης τέχνης, από τον Τζεφ Κουνς και τη Ζάχα Χαντίντ έως τον Ρεμ Κούλχας και τον Άι Γουέι Γουέι.
Το 2026 θα επιστρέψει στην Ντόχα, όπου τον Φεβρουάριο θα διοργανωθεί και η Art Basel, μία από τις σημαντικότερες φουάρ σύγχρονης τέχνης παγκοσμίως. Γενικότερα, βέβαια, ο κόσμος της τέχνης φαίνεται να έχει στρέψει το ενδιαφέρον του στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σε αυτό το πλαίσιο, στο «επετειακό» τριήμερο Art for Tomorrow που ολοκληρώθηκε πριν από μερικές εβδομάδες στο Μιλάνο με τον γενικό τίτλο Οvercoming, Together –παράλληλα με την Τριενάλε του Μιλάνου, που είχε ως θεματική της τις ανισότητες– ο Βρετανός εικαστικός Άντονι Γκόρμλι μίλησε για την Μπιενάλε της Μπουχάρα, που θα πραγματοποιηθεί φέτος το φθινόπωρο: «Η διαφορά μεταξύ αυτής της μπιενάλε και των υπολοίπων είναι το ότι όλα τα έργα θα δημιουργηθούν εκεί.
Το 2026, το Art for Tomorrow θα επιστρέψει στην Ντόχα, όπου τον Φεβρουάριο θα διοργανωθεί και η Art Basel, μία από τις σημαντικότερες φουάρ σύγχρονης τέχνης παγκοσμίως.
Δεν θα είναι μια μπιενάλε με έργα που έχουν ήδη παρουσιαστεί, των οποίων η αξία είναι εγνωσμένη και θα φτάσουν στο Ουζμπεκιστάν από κάθε γωνιά του κόσμου, κάτι που, πέρα από εξαιρετικά κοστοβόρο, έχει και ένα τεράστιο αποτύπωμα άνθρακα στον πλανήτη». Λίγο πριν συνομιλήσουμε με τον κ. Τσάλτα, δε, είχα θέσει μέσω email μια ερώτηση προς την κορυφαία Ιρανή εικαστικό Σιρίν Νεσάτ, που συμμετείχε και αυτή στη φετινή διοργάνωση του Art for Tomorrow: «Ποια είναι η πιο πιεστική πρόκληση με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι καλλιτέχνες στις μέρες μας;», τη ρώτησα. «Έτσι όπως βλέπω τα πράγματα, έχει να κάνει με το πώς θα καταφέρουν να αποστασιοποιηθούν από την πίεση που τους ασκείται για μια καριέρα στον χώρο της τέχνης και από την κυριαρχία της αγοράς, έτσι ώστε να επικεντρωθούν στο νόημα που έχει –αν έχει– η τέχνη τους για τον κόσμο», μου απάντησε.
Αλλάζοντας τον κόσμο μέσω της τέχνης
Ρωτάω τον κ. Τσάλτα ποια θεωρεί τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του Art for Tomorrow μέσα σε αυτή την πρώτη δεκαετία της ζωής του, ως ενός θεσμού που ασχολείται με την κοινωνική επιρροή της τέχνης και του πολιτισμού. Πρώτο βάζει το ότι φέτος η διοργάνωση θέσπισε το βραβείο Creativity for Social Change, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Moleskine, για την ανάδειξη ανερχόμενων καλλιτεχνών και δημιουργικών ταλέντων, ιδιαίτερα από τον Παγκόσμιο Νότο. Το κέρδισε ο Κιλουάντζι Κία Χέντα από την Ανγκόλα, τα έργα του οποίου βρίσκονται στο σημείο συνάντησης της περφόρμανς, των εγκαταστάσεων και της φωτογραφίας, ενώ διερευνούν με χιούμορ θέματα που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτική, τους πολέμους και την επίδραση του ιμπεριαλισμού στον τόπο του. «Ας είμαστε ειλικρινείς: Η τέχνη έχει κάτι το ελιτίστικο, με τις σαμπάνιας στις γκαλερί κ.λπ. Πρέπει να φύγουμε από αυτό και να αρχίσουμε να αποδεχόμαστε διαφορετικές μορφές τέχνης, από διαφορετικές κουλτούρες», θα μου πει σε μια ανύποπτη στιγμή της συνομιλίας μας ο κ. Τσάλτας.
Μπορεί, όμως, η τέχνη να είναι πραγματικά πολιτική τη στιγμή που μέχρι και η Eurovision, η οποία εκφράζει τον «λαϊκό ευρωπαϊκό πολιτισμό», κατηγορείται για artwashing; «Είναι πολύ σημαντικό να φωνάζουμε για τις αδικίες που συμβαίνουν στον κόσμο και μέσω της τέχνης να κάνουμε τους ανθρώπους να σκέφτονται πιο ελεύθερα, πιο ανοιχτά, πιο δημιουργικά για να λύσουν τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας», αποκρίνεται. Ανάμεσα στους φετινούς ομιλητές του Art for Tomorrow ήταν και ο Βιμ Πίμπες, διευθυντής του Μουσείου Μετανάστευσης Fenix, που άνοιξε τις πόρτες του τον Μάιο στο Ρότερνταμ. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε συζητήσεις μαζί του για την ανάπτυξη ενός πρότζεκτ για τη μετανάστευση, αλλά και για να τον φέρουν στην Ελλάδα για ένα Art for Tomorrow talk, στο πλαίσιο της Art Athina που θα λάβει χώρα τον Σεπτέμβριο.
Στα συνέδρια Art for Tomorrow, πάντως, συζητούνται ούτως ή άλλως θέματα «κάπως άβολα», όπως η χρησιμότητα της τέχνης στο χτίσιμο γεφυρών ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους. «Η τέχνη είναι πολιτική», θα μου πει ο κ. Τσάλτας. «Τα αυταρχικά και λαϊκιστικά καθεστώτα προσπαθούν να την υποδουλώσουν ή να την κατευθύνουν, επειδή μπορεί να κινητοποιήσει τους ανθρώπους – αυτή είναι η μεγάλη της δύναμη και γι’ αυτό τη φοβούνται. Η κυβέρνηση του Τραμπ τα έχει βάλει με τα πανεπιστήμια, επειδή γνωρίζει ότι από εκεί μπορούν να αναδυθούν αξίες πιο ανθρώπινες, από εκεί μπορεί να αλλάξουν νοοτροπίες». Η πολιτιστική συντάκτρια των New York Times Φάρα Ναγιέρι, πάλι, σε σχετικό ρεπορτάζ της έγραψε ότι ο Τζεφ Κουνς στην ομιλία του στο θέατρο Λιρίκο, με την οποία έκλεισαν οι εργασίες του επετειακού Art for Tomorrow, είπε ότι το συνέδριο έδειξε, μεταξύ άλλων, το τι μπορούμε να γίνουμε μέσα από τις τέχνες, πώς μπορούμε να μοιραστούμε τις γνώσεις μας με τους άλλους, να συνδεθούμε μαζί τους και να βρούμε ένα νόημα.
Την τούρτα-έργο τέχνης για τα δέκα χρόνια του Art for Tomorrow σχεδίασε ο Φιλίπ Σταρκ. «Είναι ένας κύβος που ονομάζεται Free και το σκεπτικό του είναι “freedom of democracy can only come with freedom of creativity”», μου λέει ο κ. Τσάλτας. Την ώρα που παρατηρώ τα χρώματά της, σκέφτομαι αυθόρμητα τη φράση «τέχνη για καλό σκοπό» και τους στίχους «Κι αφού τη φάνε όλη, τότε πια θα μαθευτεί/ πως κάποιοι επρόκειτο να ρίξουν μία βόμβα ατομική/ μα στους υπολογισμούς τους μάλλον τα ’καναν σαλάτα/ κι αντί για βόμβα ρίξαν μια τούρτα σοκολάτα…» του Τζιάνι Ροντάρι (απόδοση Άννας Μαργαριτοπούλου, για το άλμπουμ της Λένας Πλάτωνος Η ηχώ και τα λάθη της). Παρατηρήστε την κι εσείς. Με τι σας μοιάζει;
*Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα συνέδρια Art for Tomorrow, επισκεφθείτε το σάιτ Artfortomorrow.org.
