Δίνω ραντεβού με την Τζάνις Ράφα στο ΕΣΠΙ, ένα καταφύγιο για κακοποιημένα και παραμελημένα άλογα και γαϊδούρια, που ξεχωρίζει για το εθελοντικό του έργο. Η Τζάνις κρατά μια σακούλα με φρούτα, ταΐζει τα άλογα, τα χαϊδεύει, τους μιλά με μια οικειότητα σχεδόν συγκινητική. «Δεν είναι απλώς ζώα», μου λέει. «Είναι φορείς συναισθημάτων, ιστοριών, τραυμάτων. Όπως κι εμείς».
Η ταλαντούχα πολυμεσική καλλιτέχνιδα, με διεθνή αναγνώριση και βάση σε Αθήνα και Άμστερνταμ, τρέφει βαθιά αγάπη για τα ζώα, που αποτελούν τον κεντρικό πρωταγωνιστή στα περισσότερα έργα της τα τελευταία χρόνια. «Μεγάλωσα στου Παπάγου. Η μητέρα μου είναι ζωγράφος, ο πατέρας μου γεωλόγος. Όλα αυτά τα χρόνια ζούνε συνειδητά απομονωμένοι από την κοινωνία, κάτι σαν σύγχρονοι χίπηδες της πόλης, έχοντας ως βασική τους συντροφιά και έννοια, ζώα που έχουν σώσει από τον δρόμο. Σκύλοι και γάτες ήταν οι καθημερινοί μας σύντροφοι, κοιμόμασταν και τρώγαμε μαζί τους. Θυμάμαι να με πηγαίνουν στο σχολείο μέσα σε ένα μωβ βαν γεμάτο σκύλους. Στην αρχή ντρεπόμουν για αυτή την διαφορετικότητα, όμως γρήγορα αυτό το μοίρασμα έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μου και με διαμόρφωσε βαθιά. Σήμερα τιμώ αυτή την εμπειρία μέσα από το έργο μου, γιατί μέσα από τα ζώα έμαθα να βλέπω τον εαυτό μου και τους ανθρώπους με άλλη ματιά. Παραμένω εσωστρεφής, προτιμώ τη σιωπή και την ηρεμία, αποφεύγοντας την ένταση της ανθρώπινης συναναστροφής», εξομολογείται.
Η Πρωτοχρονιά του 1996, άλλαξε για πάντα τη ζωή της Τζάνις, όταν στη ζωή της ήρθε τυχαία ένα άλογο. «Η σχέση μου με τα άλογα ξεκίνησε στην έκτη δημοτικού, όταν κέρδισα τον Μέντος, ένα «δύσκολο» άλογο, στην πρωτοχρονιάτικη κλήρωση ενός ομίλου που έκανα ιππασία. Τον κέρδισα στο φλουρί της βασιλόπιτας! Μείναμε μαζί σχεδόν είκοσι χρόνια. Ξεκινήσαμε με αθλητική ιππασία, αλλά σύντομα απομακρύνθηκα από αυτόν τον κόσμο όταν αντιλήφθηκα την ανομολόγητη βία που εμπεριέχει. Ο Μέντος έζησε τα τελευταία δέκα του χρόνια, χωρίς να ανεβαίνει κανείς στην πλάτη του. Τον άφησα να ζήσει ήσυχα, όπως του άξιζε», λέει.
Αυτά τα βιώματα ανακύπτουν στη νέα της έκθεση στο ΕΜΣΤ με τίτλο «We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα». Στην πρώτη της ατομική παρουσία σε ελληνικό μουσείο, η Τζάνις παρουσιάζει μια υποβλητική εγκατάσταση εντός της οποίας συναντούμε νέα γλυπτικά έργα, έργα με κείμενο, καθώς και ένα φιλμ γυρισμένο στις άδειες εγκαταστάσεις του πλέον κλειστού ιπποδρόμου στο Μαρκόπουλο με αρχειακό υλικό κινούμενης εικόνας των αρχών του εικοστού αιώνα. «Ηθελα να αποτυπώσω τη βαθιά εξουσιαστική σχέση μεταξύ ανθρώπου και αλόγου», λέει.
«Τα έργα αναδεικνύουν την επιθυμία του ανθρώπου για το σώμα του αλόγου και την ανάγκη για κυριαρχία και υποταγή. Το άλογο υπήρξε σύμμαχος, εργαλείο, μέσο κατάκτησης. Συμβολίζει την προνομιακή θέση του ανθρώπου στην ιστορία. Εκείνον που καβαλά, που επιβάλλεται, που ταξιδεύει, πολεμά ή διασκεδάζει πάνω στο σώμα ενός άλλου. Από τα πεδία των μαχών έως τους ιπποδρόμους, το άλογο έγινε εργαλείο κυριαρχίας αλλά και εμπορευματοποίησης. Ακριβώς γι’ αυτό, είναι το ιδανικό παράδειγμα για να μιλήσω για τις σχέσεις εξουσίας και εξημέρωσης μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Σχέσεις που συχνά περιλαμβάνουν απαιτήσεις όχι μόνο για υπακοή, αλλά και για στοργή. Σαν να ζητάμε από το “άλλο σώμα” να μας υπηρετεί και ταυτόχρονα να μας αγαπά. Εκεί εντοπίζεται μια διαστροφή, ένας παρεξηγημένος ερωτισμός, που με ενδιαφέρει να διερευνήσω: η σύγκρουση ανάμεσα σε ένστικτα, ανάγκες και επιβολές. Πρόκειται για μια έκθεση που αγγίζει ανθρώπινες αδυναμίες, όπως τη δίψα για κυριαρχία και εξουσία πάνω σε άλλες ζωές. Ισως οι θεατές να μπορέσουν να δουν κάτι βαθιά αποκαλυπτικό για τον ίδιο τους τον εαυτό και τον σαδισμό που κρύβουμε μέσα μας», καταλήγει.
Καθώς απομακρυνόμαστε από το καταφύγιο, η Τζάνις ρίχνει μια τελευταία ματιά πίσω. Βλέπω τη χαρά στα μάτια της και σκέφτομαι πως πιθανότατα το μυαλό της έχει γεννήσει ήδη ένα νέο έργο…
Η έκθεση της Τζάνις Ράφα «We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη παρουσιάζεται στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (emst.gr, 211 1019055). Έως τις 5 Οκτωβρίου.
Ευχαριστούμε για τη θερμή φιλοξενία τον ΕΣΠΙ (Ελληνικός Σύλλογος Προστασίας Ιπποειδών). Πληροφορίες: 6979 090513, www.espihelphorses.org
