Ο Ντέιβιντ Χολάντερ έφτασε κάποια στιγμή μέχρι τα Ηνωμένα Έθνη για να καθιερώσει την ετήσια Παγκόσμια Ημέρα Μπάσκετ (21 Δεκεμβρίου). Δεν είναι απλώς ένας παθιασμένος φίλος του αθλήματος, αλλά ένας στοχαστής του παιχνιδιού. Για εκείνον, το μπάσκετ είναι μια πράξη εξύψωσης, μια ευκαιρία να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα. Η σχέση του με το μπάσκετ ξεκίνησε πριν ακόμη γεννηθεί, όταν ο πατέρας του ασφαλτόστρωσε την αυλή του σπιτιού τους και κρέμασε στον τοίχο μια στεφάνη. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Χολάντερ οραματίστηκε ένα μάθημα ανθρωπιστικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, βασισμένο σε δεκατρείς αρχές – όσοι ήταν και οι αρχικοί κανόνες που έθεσε ο Τζέιμς Νέισμιθ το 1892, όταν εμπνεύστηκε το μπάσκετ.
Το μάθημά του, με τίτλο How Basketball Can Save the World, δεν τον καθιέρωσε μόνο ως έναν από τους πιο δημοφιλείς καθηγητές του NYU, αλλά και ως έναν καινοτόμο παιδαγωγό με διεθνή απήχηση. Η επιτυχία της διδασκαλίας του οδήγησε στην έκδοση του ομότιτλου βιβλίου το 2023, το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά (Πώς το μπάσκετ μπορεί να σώσει τον κόσμο, εκδ. MVPublications). Στις 10-12 Ιουνίου ο καθηγητής θα βρεθεί στην Ύδρα, προσκεκλημένος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αμερικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, για να μιλήσει σε φοιτητές και να τους μυήσει πιθανώς στο όραμά του για ένα άθλημα που, όπως πιστεύει, μπορεί στ’ αλήθεια να αλλάξει τον κόσμο.
Το βιβλίο σας μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Μπορείτε να μας πείτε συνοπτικά τι πραγματεύεται;
Το βιβλίο αντιμετωπίζει το μπάσκετ όχι απλώς ως ένα άθλημα, αλλά ως μια φιλοσοφία ζωής. Στην ουσία, προσπαθώ να προτείνω μια νέα, κοινή γλώσσα για τον 21ο αιώνα, μια γλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους. Πιστεύω ότι το μπάσκετ έχει αυτό το δυναμικό. Ο τρόπος με τον οποίο παίζεται, η ισορροπία του ανάμεσα στην ατομική έκφραση και τη συλλογική συνεργασία, μπορεί να μας διδάξει πώς να σχετιζόμαστε μεταξύ μας. Και η ίδια η δομή του παιχνιδιού μάς προσφέρει ένα πρότυπο για το πώς θα μπορούσαμε να χτίσουμε μια καλύτερη κοινωνία.
Στο κείμενό σας παρουσιάζετε δεκατρείς αρχές, που είναι όλες εξίσου σημαντικές. Υπάρχουν μία ή δύο που θα ξεχωρίζατε ως πιο κρίσιμες για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου;
Πράγματι έχουν όλες σημασία, αλλά αυτό ακριβώς είναι και το ξεχωριστό στο μπάσκετ: η ολότητά του. Σχεδόν όλα τα αθλήματα έχουν κάτι πολύτιμο να μας διδάξουν, αλλά το μπάσκετ είναι μοναδικό στον τρόπο που συνδυάζει τόσες αρχές σε ένα ενιαίο, ζωντανό σύστημα. Αν έπρεπε να επιλέξω κάποια από τις δεκατρείς αρχές, θα ξεχώριζα δύο. Πρώτον, την απουσία σταθερών θέσεων. Σε κανένα άλλο άθλημα δεν ισχύει τόσο έντονα αυτό. Στο μπάσκετ όλοι μπορούν να κάνουν τα πάντα. Ο παίκτης περνά αμέσως από την επίθεση στην άμυνα και προσαρμόζεται διαρκώς στις συνθήκες. Αυτό είναι θεμελιώδες για τον 21ο αιώνα: ζούμε σ’ έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς, και το να έχεις μία μόνο «θέση» δεν αρκεί. Πρέπει να μπορείς να ανταποκριθείς, να κινηθείς, να αυτοσχεδιάσεις. Οι συνθήκες, κι όχι οι προπονητές, θα σου πουν ποιος πρέπει να είσαι. Κι αυτό ισχύει παντού: στην επιστήμη, στην επιχειρηματικότητα, στην καινοτομία, στη ζωή. Η δεύτερη αρχή είναι συμβολική, αλλά εξίσου καθοριστική: ο υψηλός στόχος. Το μπάσκετ μάς μαθαίνει να κοιτάμε ψηλά. Ο στόχος του παιχνιδιού είναι εκεί πάνω, υπερυψωμένος. Από την πρώτη στιγμή σού λέει: Άφησε το έδαφος, δοκίμασε να πετάξεις, κάνε κάτι φαινομενικά αδύνατο. Κι αυτό είναι που μας ωθεί μπροστά ως ανθρωπότητα: η πίστη ότι το αδύνατο μπορεί να γίνει δυνατό. Το μπάσκετ για μένα είναι ένα πλαίσιο αξιών. Όταν χανόμαστε, μπορούμε να στραφούμε σε αυτό και να ρωτήσουμε: Τι είναι πιο σημαντικό; Το μπάσκετ μπορεί να μας βοηθήσει να πάρουμε την επόμενη σωστή απόφαση.
Καθώς διάβαζα το βιβλίο σας, με ενέπνευσε ιδιαίτερα η ιδέα του μπάσκετ σαν μια μορφή ψυχοθεραπείας, σαν ένας τρόπος επούλωσης των τραυμάτων μας.
Χαίρομαι που το λέτε αυτό. Νομίζω ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η μοναξιά και η απομόνωση. Και το μπάσκετ είναι ακριβώς το αντίθετο: είναι σύνδεση. Είναι ένα από τα λίγα αθλήματα που μπορείς να παίξεις μόνος σου, αλλά την ίδια στιγμή, μπορείς να πας σε ένα γήπεδο, να μη γνωρίζεις κανέναν –ούτε ονόματα ούτε βιογραφικά, τίποτα– και ξαφνικά να αρχίσεις να επικοινωνείς μέσα από τις πάσες, τις κινήσεις, τα βλέμματα, τον ρυθμό του παιχνιδιού. Είναι μια βαθιά ανθρώπινη εμπειρία, χωρίς λόγια. Σήμερα, πολλοί ειδικοί λένε πως ζούμε σε μια εποχή συλλογικού τραύματος. Το πρόβλημα με το τραύμα είναι ότι, παρότι προέρχεται από το παρελθόν, σε κάνει να αντιδράς σαν να συμβαίνει στο παρόν. Σε κλείνει, σε κάνει να βλέπεις τον κόσμο ως απειλή. Κι αυτό δυσκολεύει τη σύνδεση με τους άλλους. Είχα καλέσει στην τάξη μου τον Μπέσελ βαν ντερ Κολκ, συγγραφέα του βιβλίου Το σώμα δεν ξεχνά [σ.σ. στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος]. Μας εξήγησε ότι υπάρχουν τέσσερις ρυθμικές ομαδικές δραστηριότητες που βοηθούν στην επεξεργασία του τραύματος: το ομαδικό τραγούδι, ο ομαδικός χορός, οι κύκλοι τυμπάνων και το μπάσκετ. Γι’ αυτό πιστεύω ότι μπορούμε να το δούμε και ως θεραπευτικό εργαλείο, ως ένα μέσο που μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ξανά ότι είμαστε μέρη ενός συνόλου, χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσουμε τίποτα.
«Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η μοναξιά και η απομόνωση. Και το μπάσκετ είναι ακριβώς το αντίθετο: είναι σύνδεση».
Αυτό που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι μιλάτε για το ίδιο το παιχνίδι του μπάσκετ και όχι για την παρακολούθησή του ή για τον στοιχηματισμό σε αυτό, που είναι και η κυρίαρχη πολιτισμική τάση σήμερα.
Το ξεκαθαρίζω από την πρώτη κιόλας μέρα στην τάξη μου: το μάθημα αυτό δεν αφορά το ΝΒΑ, ούτε τη Euroleague, ούτε την επαγγελματική πλευρά του αθλήματος. Μιλάμε για το παιχνίδι, ένα παιχνίδι που μπορεί να παίξει ο καθένας, οπουδήποτε, οποτεδήποτε. Το μπάσκετ δεν σχεδιάστηκε ποτέ για να είναι αποκλειστικά ένα εμπορικό προϊόν ή ένα μέσο διάκρισης για μια αθλητική ελίτ. Όταν μελετά κανείς την ιστορία του, βλέπει ξεκάθαρα ότι ο αρχικός του σκοπός ήταν κοινωνικός. Δημιουργήθηκε για να προσφέρει κάτι στους ανθρώπους που δεν είχαν τίποτα: στους φτωχούς, στους μετανάστες, σε όσους ζούσαν σε μικρά διαμερίσματα, μακριά από πάρκα ή αθλητικές λέσχες. Ήταν μια πρόταση για έναν νέο τρόπο συμβίωσης μέσα στην αστική πραγματικότητα που γεννούσε η εκβιομηχάνιση. Φυσικά παρακολουθώ το ΝΒΑ και το ευρωπαϊκό μπάσκετ, αλλά αυτό είναι κάτι άλλο. Το μπάσκετ έχει να προσφέρει πολύ περισσότερα πέρα από το θέαμα. Και αυτό το «περισσότερο» είναι που με ενθουσιάζει. Χαίρομαι, πάντως, γιατί στο ΝΒΑ υπάρχουν άνθρωποι ανοιχτοί σε αυτή την οπτική. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Μπάσκετ, μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την τάξη μου σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη και η οποία πλέον έχει αγκαλιάσει και το ΝΒΑ, χρησιμοποιώντας την ως πλατφόρμα για κοινωνική σύνδεση και θετικό αντίκτυπο.
Τι σκέφτεστε για την εμπορευματοποίηση του μπάσκετ;
Δεν είμαι αρνητικός απέναντί της. Πολλοί λένε «Ω, δείτε πώς καταστράφηκε το παιχνίδι», αλλά εγώ δεν το βλέπω έτσι. Η εμπορευματοποίηση έχει φέρει και υπέροχα πράγματα. Έχει βοηθήσει το άθλημα να διαδοθεί παγκοσμίως και έχει αναδείξει μερικούς από τους σπουδαιότερους πολιτιστικούς δημιουργούς της εποχής μας. Έχει επηρεάσει τη μόδα, τη μουσική, την ποπ κουλτούρα. Πάρτε για παράδειγμα τα αθλητικά παπούτσια. Χάρη στο μπάσκετ, σήμερα τραπεζίτες φοράνε sneakers στο γραφείο. Το πρόβλημα δεν είναι ότι το μπάσκετ έγινε εμπορικό· είναι ότι ξεχάσαμε πως είναι κάτι πολύ περισσότερο. Χάσαμε την ισορροπία. Δεν μπορεί η εμπορευματοποίηση να είναι το μόνο πράγμα. Πρέπει να επανεκτιμήσουμε το μπάσκετ ως κοινωνικό θεσμό, ως παιδαγωγικό και αναπτυξιακό εργαλείο.
στο γραφείο του.
Υποστηρίζετε ότι το μπάσκετ μπορεί να σώσει τον κόσμο. Κάποιος θα μπορούσε να σας αντιτάξει ότι ο κόσμος δεν χρειάζεται άλλους σωτήρες. Ο μεσσιανισμός, άλλωστε, οδηγεί συχνά στην άνοδο προβληματικών ηγετών.
Δεν το λέω με μεσσιανική διάθεση. Όταν μιλάω για σωτηρία, εννοώ ότι χρειαζόμαστε μια νέα γλώσσα, έναν νέο τρόπο να βλέπουμε και να φανταζόμαστε τον κόσμο. Πριν από περίπου 20 χρόνια διάβασα ένα βιβλίο, το How Soccer Explains the World, που χρησιμοποίησε το ποδόσφαιρο για να μιλήσει για την παγκοσμιοποίηση. Εγώ πιστεύω πως το μπάσκετ μπορεί να πάει ακόμη παραπέρα – όχι μόνο να εξηγήσει, αλλά να δείξει έναν δρόμο. Για αιώνες, οι ίδιοι τύποι ηγετών κρατούν τα ηνία: βασιλιάδες, στρατηγοί, νομικοί, οικονομολόγοι, επιχειρηματίες. Και δοκιμάζουμε συνεχώς τα ίδια συστήματα: καπιταλισμός, σοσιαλισμός, κομμουνισμός, απομονωτισμός, και πάει λέγοντας. Πού μας έφεραν όλα αυτά; Τα ίδια αδιέξοδα: κλιματική κρίση, ενεργειακή ανεπάρκεια, ανισότητα, φτώχεια, ρατσισμός. Μήπως ήρθε η ώρα να σκεφτούμε αλλιώς; Το μπάσκετ μπορεί να λειτουργήσει σαν μια πρόκληση: να μας βοηθήσει να φανταστούμε διαφορετικά, να αναζητήσουμε νέους τρόπους, νέους ηγέτες, πέρα από τα παλιά σχήματα. Ίσως αυτό εξηγεί και την άνοδο ανθρώπων όπως ο Τραμπ. Πολλοί άνθρωποι ένιωσαν ότι χρειάζεται κάτι ριζικά διαφορετικό. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς είναι αυτό το νέο, αλλά νιώθουμε ότι το χρειαζόμαστε. Και ίσως το μπάσκετ, ως μια παγκόσμια, δυναμική, δημοκρατική γλώσσα, να μας βοηθήσει να το βρούμε.
Στο βιβλίο αναφέρεστε στην ιστορία του Γιάννη Αντετοκούνμπο. Πιστεύετε ότι η πορεία του έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι Αμερικανοί βλέπουν την Ελλάδα και τους Έλληνες;
Ναι, το πιστεύω – ίσως όχι όσο θα έπρεπε ακόμα, αλλά το έχει κάνει. Πρώτα απ’ όλα, η ιστορία του Γιάννη ήταν καθοριστική για την ίδια την Ελλάδα. Θυμόμαστε το ερώτημα που είχε τεθεί στην αρχή: «Είναι Έλληνας; Είναι Νιγηριανός;». Μετά, έρχεται στην Αμερική και γίνεται σούπερ σταρ, με έναν τρόπο μάλιστα που δεν μοιάζει με τίποτε απ’ όσα έχουμε δει έως τότε: απίστευτη δύναμη, ταχύτητα, επιδεξιότητα. Τον αποκαλούν Greek Freak· και αυτό το «Greek» είναι ουσιαστικό μέρος της εικόνας του. Μιλάει τέλεια αγγλικά, αλλά με ελληνική προφορά και με ελληνική προσωπικότητα. Εκπροσωπεί την Ελλάδα με θετικό τρόπο, ιδιαίτερα για τους Αμερικανούς που γνωρίζουν ελάχιστα για τη χώρα. Νομίζω ότι κατά κάποιον τρόπο μόλις ξεκίνησε. Ο Γιάννης θα εξελιχθεί σε μια εξαιρετικά σημαντική φωνή, όχι μόνο για το παγκόσμιο μπάσκετ, αλλά και για τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας, ΗΠΑ, αλλά και Ευρώπης και Αφρικής. Είναι η προσωποποίηση ενός δρόμου προς τα εμπρός.
«Τον αποκαλούν Greek Freak· και αυτό το Greek είναι ουσιαστικό μέρος της εικόνας του. Μιλάει τέλεια αγγλικά, αλλά με ελληνική προφορά και με ελληνική προσωπικότητα».
Τι πιστεύετε ότι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα για να ενισχύσει το άθλημα;
Λατρεύω αυτή την ερώτηση. Το πρώτο και πιο απλό βήμα είναι να χτίσετε περισσότερα γήπεδα. Η πρόσβαση είναι το κλειδί. Και μάλιστα είναι ενδιαφέρον το ότι ο γενικός γραμματέας της FIBA είναι Έλληνας, ο Ανδρέας Ζαγκλής. Είμαι μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής της FIBA για το πρόγραμμα Basketball for Good και ο Ανδρέας ήταν πολύ δεκτικός από την αρχή. Το γεγονός ότι το βιβλίο μου κυκλοφορεί στα ελληνικά δείχνει πως υπάρχει ενδιαφέρον. Συγκινήθηκα επίσης πολύ βλέποντας τον αγώνα μπάσκετ τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Καλλιμάρμαρο. Και πρόσφατα, στη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Μπάσκετ, έλαβα ένα βίντεο από νέους της ΧΑΝΘ, στη Θεσσαλονίκη. Μιλούσαν για το μπάσκετ όχι ως άθλημα, αλλά ως καταφύγιο· ένα μέρος όπου νιώθουν ελεύθεροι να είναι ο εαυτός τους και το μόνο που ζητούν είναι να τους καταλάβει κάποιος. Αυτός είναι ο δρόμος: να κατανοήσουμε τους νέους μέσα από το παιχνίδι. Το μπάσκετ μπορεί να γίνει εργαλείο ένταξης και κοινωνικής συνοχής. Σε έναν μικρό χώρο, με μια μπάλα, άνθρωποι από διαφορετικές χώρες που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα μαθαίνουν να συνεργάζονται. Είναι πολύ πιο εύκολο να φτιάξεις ένα γήπεδο μπάσκετ απ’ ό,τι ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Και είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον να πάει να παίξει μόνος του. Νομίζω πως αυτός είναι ο τρόπος.
Πώς βλέπετε τις επιτυχίες των ελληνικών ομάδων στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις;
Αν και δεν συνηθίζω να κάνω προβλέψεις για αγώνες, πιστεύω ότι η παρουσία δύο ελληνικών ομάδων στο Final Four του Άμπου Ντάμπι είναι ένα ακόμη πολύ καλό σημάδι για το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας και του μπάσκετ.
Τι θα συμβουλεύατε όλους αυτούς τους γονείς εφήβων που βλέπουν τα παιδιά τους να κλείνονται σε τεχνολογικά καταφύγια αντί να παίζουν έξω με μια μπάλα;
Βρισκόμαστε σε μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Τονίζω τη φράση «ανθρώπινη ιστορία», επειδή η τεχνητή νοημοσύνη και το κινητό τηλέφωνο και όλες αυτές οι τεχνολογίες αφαιρούν την ανθρωπιά μας, αυτό που μας κάνει ανθρώπους, αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους. Διεκδικούν αυτό που κάνει το μυαλό μας μοναδικό: τη φαντασία, τη διαίσθηση, τη σκέψη, την πρωτοτυπία. Το μπάσκετ είναι στην αντίπερα όχθη. Το μπάσκετ λέει: Πήγαινε, δώσε το «παρών». Πήγαινε σ’ έναν χώρο για να συναντήσεις άλλους ανθρώπους. Εκεί, να ακούς το δικό σου μυαλό. Φύγε από τις ψηφιακές, μη-σωματικές εμπειρίες. Η πραγματική ζωή πρέπει να πάρει μεγαλύτερη θέση στον κόσμο μας. Το μπάσκετ λέει: Μαζευτείτε, κοιτάξτε ο ένας τον άλλο στα μάτια, από κοντινή απόσταση. Έτσι θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Είναι ένα υπαρξιακό ερώτημα. Το μπάσκετ λέει: Πρέπει να είμαστε μαζί. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε· μαζί, όχι χώρια.
Το βιβλίο Πώς το μπάσκετ μπορεί να σώσει τον κόσμο του Ντέιβιντ Χολάντερ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις MVPublications, σε μετάφραση Δώρας Βλάσση.
