Ψωνίζουμε, μαγειρεύουμε, καθαρίζουμε, ασθενούμε, μετακινούμαστε και κάθε μας δραστηριότητα αφήνει το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Μπορούμε να περιορίσουμε την επιβάρυνση που προκαλούμε στο περιβάλλον με τον τρόπο ζωής μας; Η zero waste κουλτούρα αγγίζει όλο και περισσότερους ανθρώπους, που διαπιστώνουν τις επιπτώσεις της ραγδαίας κλιματικής κρίσης και αποφασίζουν να υιοθετήσουν νέες συνήθειες. Σας παραθέτουμε φορείς και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη – ως άτομα, ως νοικοκυριά ή ως εταιρείες.
30 χρόνια, 32.677 τόνοι τροφίμων
Η αθρόα σπατάλη τροφίμων αποτελεί μια θλιβερή πραγματικότητα, καθώς από αυτήν προκύπτει το 8-10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η χώρα μας κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών στην απόρριψη φαγητού, η οποία ισοδυναμεί με οικονομικό πλήγμα περίπου 1.000 ευρώ τον χρόνο ανά νοικοκυριό. Οι πρωτοβουλίες για την εξάλειψη του φαινομένου όλο και αυξάνονται. Η Τράπεζα Τροφίμων – Ίδρυμα για την Καταπολέμηση της Πείνας και της Σπατάλης, που ιδρύθηκε το 1995 ως ανεξάρτητο και αυτοδιοίκητο κοινωφελές ίδρυμα, παραλαμβάνει από βιομηχανίες και σούπερ μάρκετ πλεόνασμα τροφίμων, συσκευασμένα κοντόληκτα προϊόντα ή ελαττωματικά ως προς τη συσκευασία, αλλά και φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
Αρχικά, τα αποθηκεύει με ασφάλεια και εν συνεχεία τα αναδιανέμει δωρεάν σε ιδρύματα και συσσίτια. Πλέον, με πρωτοβουλία της έχουν δημιουργηθεί άλλες έξι Τράπεζες Τροφίμων (Θεσσαλονίκη, Δυτική Ελλάδα, Θεσσαλία, Ήπειρο, Κρήτη και Δράμα), τη λειτουργία των οποίων συντονίζει, όπως γίνεται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, δεδομένου ότι ανήκει και στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων Ευρώπης (FEBA). «Το 2024 διαχειριστήκαμε 2.171 τόνους τροφίμων, τα οποία αξιοποίησαν 347 ιδρύματα και συσσίτια όπου σιτίζονται 137.104 άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα. Στα 30 χρόνια δράσης μας διασώσαμε 32.677 τόνους τροφίμων», εξηγεί ο γενικός διευθυντής της Τράπεζας Τροφίμων, Δημήτρης Νέντας. Παράλληλα, η Τράπεζα υλοποιεί διακριτά προγράμματα, σε συνεργασία με μεγάλα ιδρύματα αλλά και ιδιώτες, με στόχο πάντα την καταπολέμηση της επισιτιστικής κρίσης και της σπατάλης τροφίμων. «Μεγάλη απήχηση έχει το πρόγραμμα αναδιανομής φρέσκων φρούτων και λαχανικών στην Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών, από το οποίο το 2024 διαχειριστήκαμε 107.863 κιλά φρέσκα φρούτα και λαχανικά». Σύμφωνα με αποτίμηση που έχει εκπονήσει το Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας του Χαροκοπείου (με επικεφαλής τον καθηγητή Κώστα Αμπελιώτη), οι δράσεις της Τράπεζας απέτρεψαν 3,41 κιλά CO2 ανά κιλό αναδιανεμηθέντος τροφίμου και 2,95 κυβικά μέτρα νερό. «Η Τράπεζα Τροφίμων διαθέτει μια πλήρως εξοπλισμένη επαγγελματική αποθήκη και μπορούμε να διαχειριστούμε κάθε είδος και ποσότητα τροφίμων, όσο μεγάλη κι αν είναι αυτή», καταλήγει ο κ. Νέντας.
55.000 μερίδες φαγητό το 2014
Περισσότερες από 55.000 μερίδες φαγητό την ημέρα διέσωσε και προσέφερε η ομάδα του «Μπορούμε» την περασμένη χρονιά. «Το 2024 σημειώσαμε ρεκόρ “διασώσεων”», λέει ο Αλέξανδρος Θεοδωρίδης, ιδρυτικό μέλος και διαχειριστής της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας που δραστηριοποιείται στη χώρα μας από τον Ιανουάριο του 2012. Η ΑΜΚΕ «Μπορούμε» περισυλλέγει μαγειρεμένο φαγητό και φρέσκα τρόφιμα, κατόπιν συνεννόησης, από φούρνους, κέτερινγκ εκδηλώσεων, σούπερ μάρκετ, βιομηχανίες τροφίμων κ.ά. «Μας έχουν καλέσει ακόμα και από ιστιοφόρα όπου υπήρχε σημαντικό περίσσευμα φαγητού», θυμάται ο ίδιος. «Οι εκπρόσωποί μας διαμεσολαβούν για να διασφαλίσουν ότι οι μερίδες φαγητού ή τα τρόφιμα θα φτάσουν αυθημερόν στους συνεργαζόμενους τοπικούς κοινωφελείς φορείς». Ως ιδιαίτερα επιτυχημένο κρίνεται το πρόγραμμα «Μαζί στη Λαϊκή», το οποίο πραγματοποιείται σε 36 λαϊκές αγορές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Οι εθελοντές της οργάνωσης πλησιάζουν τους παραγωγούς προς την εκπνοή της ημέρας, γύρω στις 2 μ.μ., ρωτώντας αν έχουν απούλητα προϊόντα που επιθυμούν να προσφέρουν. Αν λάβουν θετική ανταπόκριση, προωθούν τα φρούτα και τα λαχανικά σε εκπρόσωπο τοπικού κοινωφελούς φορέα ή στα κοινωνικά παντοπωλεία των εκάστοτε δήμων. Το εν λόγω πρόγραμμα απογειώθηκε κυριολεκτικά όταν συνδυάστηκε με το πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων «Μπορούμε στο Σχολείο», όταν δηλαδή «παρών» στις λαϊκές αγορές άρχισαν να δίνουν μαθητές. «Για να διαδώσουμε πρακτικές ενάντια στη σπατάλη τροφίμων, διοργανώνουμε και save cooking seminars, καθώς διαπιστώνεται ότι ακόμα και πολλοί μάγειρες, π.χ. σε κοινωφελείς οργανισμούς, δεν γνωρίζουν τρόπους για τη βέλτιστη διατήρηση, κατάψυξη και εξοικονόμηση όσων έχουν στα ντουλάπια και τα ψυγεία τους».
«Μας έχουν καλέσει ακόμα και από ιστιοφόρα όπου υπήρχε σημαντικό περίσσευμα φαγητού», – Αλέξανδρος Θεοδωρίδης, ΜΚΟ «Μπορούμε».
Μια τσάντα με γευστικά «αζήτητα»
Όσο πλησιάζει η εκπνοή της ημέρας, πλήθος σφολιατοειδών και μερίδες μαγειρεμένου φαγητού μένουν στα «αζήτητα». Οι επαγγελματίες εστίασης δεν μπορούν πλέον να τα πουλήσουν, ενώ πολλοί από εμάς ίσως να έχουμε μια απογευματινή λιγούρα. Η FoodBag είναι μια εφαρμογή κατά της σπατάλης φαγητού, που απευθύνεται σε μεμονωμένους χρήστες. Στόχος της πλατφόρμας είναι να δίνει στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να μετατρέψουν τα πλεονάζοντα προϊόντα τους σε έσοδο, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει στους καταναλωτές την ευκαιρία να απολαύσουν ποιοτικό φαγητό σε πολύ χαμηλότερη τιμή. Η ομάδα δημιούργησε μια εύχρηστη εφαρμογή για κινητά, μέσω της οποίας οι καταναλωτές (FoodBaggers) μπορούν να αγοράσουν φρέσκο φαγητό (FoodBags) με εκπτώσεις από 55 έως 75%, από συνεργαζόμενες επιχειρήσεις (FoodHeroes) σε μικρή απόσταση από το σημείο που βρίσκονται. Μέσα στα πρώτα δύο χρόνια λειτουργίας έχουν ενταχθεί στο δίκτυο πάνω από 600 επιχειρήσεις (εστιατόρια, ξενοδοχεία, φούρνοι και σούπερ μάρκετ) και 100.000 χρήστες, οι οποίοι κατανάλωσαν περίπου 90.000 κιλά φαγητό που προοριζόταν για τα σκουπίδια. «Έχουμε επινοήσει ένα καινοτόμο σύστημα επιβράβευσης που δίνει κίνητρα στους χρήστες να ανέβουν επίπεδα και να κερδίσουν δώρα, ενισχύοντας παράλληλα την περιβαλλοντική τους συνείδηση», εξηγεί ο Κώστας Μαγκανιάρης, διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της εταιρείας, που έχει αποσπάσει διακρίσεις. «Θέλουν να συνεισφέρουμε στην αλλαγή νοοτροπίας, εξ ου και πραγματοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως το Κυνήγι Φρέσκου Φαγητού, που κάναμε σε δημοτικά σχολεία του Δήμου Χαλανδρίου».
Νοστιμιές στο ένα τρίτο της τιμής
Ίδια είναι η φιλοσοφία και του Mystery Pot, το οποίο έχουν κατεβάσει στα κινητά τους 230.000 χρήστες. Σε μια πλατφόρμα συγκεντρώνονται τα καταστήματα εστίασης (φούρνοι, εστιατόρια γρήγορου φαγητού, ξενοδοχεία, ζαχαροπλαστεία κ.λπ.), τα οποία διαθέτουν στους ενδιαφερομένους, κατοίκους Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Κύπρου, σε τιμή κατά ένα τρίτο χαμηλότερη από την αρχική. «Η διάθεση συνήθως γίνεται μία ώρα προτού το μαγαζί κατεβάσει ρολά», εξηγεί ο Κωνσταντίνος Σεϊνταρίδης. «Σκοπεύουμε στο άμεσο μέλλον να προτείνουμε στους επιχειρηματίες μια δυναμική τιμή, αξιοποιώντας προγράμματα υπολογισμού βάσει τεχνητής νοημοσύνης».
«Χύμα» προϊόντα, ανακυκλώσιμες συσκευασίες
Με δικές μας συσκευασίες, χάρτινες, πάνινες και γυάλινες, μπορούμε να ψωνίσουμε τα πάντα στο κατάστημα Κyklo στα Εξάρχεια. Εκεί θα βρούμε «χύμα» τρόφιμα, απορρυπαντικά, καλλυντικά και θα προμηθευτούμε τις ποσότητες που χρειαζόμαστε. Στις διαδικτυακές παραγγελίες η Χλόη Κάρτσωνα τυλίγει τα προϊόντα με ανακυκλώσιμες –χάρτινες ως επί το πλείστον– συσκευασίες. Στην ίδια συνοικία συναντάμε και το Sillage. Εδώ θα βρούμε κυρίως χύμα καλλυντικά και προ πάντων αρώματα, πιστοποιημένα από PETA, cruelty free και vegan, χύμα όπως και όλα τα προϊόντα. Οι ιδιοκτήτες διευκρινίζουν στη σελίδα τους ότι «στις αποστολές “επαναχρησιμοποιούμε” ανακυκλώνοντας συσκευασίες, συσκευάζουμε χωρίς πλαστικό και φυτεύουμε ένα δέντρο, αντισταθμίζοντας την αποστολή μέσω courier. Συνεργαζόμαστε με καταφύγια διάσωσης ζώων, εθελοντικές δράσεις και οργανισμούς προστασίας περιβάλλοντος, προσφέροντας ανά περιόδους ποσοστό των κερδών για τη στήριξη των σκοπών αυτών». Στην ίδια φιλοσοφία κινείται και το διαδικτυακό κατάστημα Sapontina, το πρώτο zero waste e-shop, που εδώ και περισσότερα από δέκα χρόνια προτείνει ιδέες και λύσεις για έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής. «Αρχικά εισάγαμε από Ευρώπη και Αμερική, πλέον βρίσκουμε πολλά ελληνικά οικολογικά προϊόντα, όπως π.χ. πλήθος σαπουνιών», εξηγεί η ιδιοκτήτρια, Χριστίνα Γεράση, «και τα αποστέλλουμε με χαρτόκουτες ή σακούλες από άμυλο».
Τσάντες από πανιά ιστιοφόρων
Τα πανιά από ιστιοφόρα, ιστιοσανίδες, αλεξίπτωτα και αετούς kitesurf, άπαξ και κριθούν ακατάλληλα για θαλάσσια ταξίδια λόγω φθοράς, αποκτούν μια νέα ζωή ως κομψές τσάντες και σακίδια. «Εδώ και εκατό χρόνια ανέθεταν στους ιστιοράφτες, προτού κάνουν τα πρώτα πανιά για ιστιοφόρο, να πειραματιστούν φτιάχνοντας μια τσάντα», αναφέρει ενδεικτικά ο Στρατής Ανδρεάδης, ιστιοπλόος εξ απαλών ονύχων και συνιδρυτής της εταιρείας, για να αναδείξει τη συγγένεια των δύο ειδών. Η εταιρεία salty bags, που έχει την έδρα της στην Κέρκυρα, προμηθεύεται πανιά από εταιρείες που νοικιάζουν ιστιοφόρα, ομίλους αλλά και μεμονωμένους ιστιοπλόους. Κάθε τσάντα διαθέτει ένα «διαβατήριο», στο οποίο αναγράφονται οι διαδρομές που το σκάφος με τα συγκεκριμένα ιστιόπανα είχε διανύσει, αλλά είναι έτοιμη να σας συνοδεύσει και στα δικά σας μελλοντικά ταξίδια.
Κάλτσες από δίχτυα
Κάθε χρόνο εγκαταλείπονται στον βυθό της θάλασσας 640.000 τόνοι αλιευτικών υλικών, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι πλαστικά. Αν νιώθετε, λοιπόν, άσχημα για τη θαλάσσια ρύπανση που προκαλούν τόνοι εγκαταλελειμμένων διχτυών από τα ιχθυοτροφεία-φαντάσματα ή και από μεμονωμένες τράτες, μπορείτε να εφοδιαστείτε με τις κάλτσες της ολλανδικής σειράς Healthy Seas Socks. Κατασκευάζονται από econyl, που προκύπτει κατόπιν επεξεργασίας του πλαστικού των διχτυών που ανασύρουν από τη θάλασσα συνεργάτες του διεθνούς οργανισμού Healthy Seas. Το econyl αναμειγνύεται με οργανικό βαμβάκι και έτσι (ανα)γεννώνται κάλτσες. Τις παραγγέλνετε διαδικτυακά ή τις εντοπίζετε σε επιλεγμένα καταστήματα ρούχων. Το προϊόν κατασκευάζεται μεν εκτός Ελλάδας, αλλά η πρώτη του ύλη συχνά προέρχεται από τις ελληνικές θάλασσες.
Η δεύτερη ζωή των τεντόπανων
Ευφάνταστες και «αθάνατες» τσάντες μπορούν να δημιουργηθούν από την επανάχρηση υλικών που διαφορετικά θα κατέληγαν στα σκουπίδια. Ο Γιάννης και η Γαρυφαλλιά Πιτσάκη από το 2016 αξιοποιούν τόνους παλιών τεντόπανων που «ξηλώνονται» από τις βεράντες της πόλης μας, δημιουργώντας τσάντες και μικρά αξεσουάρ ως 3QUARTERS. Σύμφωνα με ευρωπαϊκή οδηγία, τα υφάσματα με πολυεστέρα, όπως τα τεντόπανα, απαγορεύεται να απορρίπτονται, απουσία όμως εναλλακτικής καταλήγουν πολύ συχνά στα σκουπίδια. «Στου Ψυρρή έχουμε το μαγαζί μας και εδώ μπορούν να μας φέρουν για επιδιόρθωση οι πελάτες μας τσάντες», αναφέρει η κ. Πιτσάκη. «Είναι μια υπηρεσία που προσφέρουμε, δεδομένου ότι θέλουμε να κρατάνε τις εν λόγω τσάντες για μια ζωή». Μέχρι σήμερα ουδείς έχει ζητήσει επιδιόρθωση, μια απόδειξη της μεγάλης ανθεκτικότητας του προϊόντος. «Πλέον επεξεργαζόμαστε και διαφημιστικά banners, τα οποία γίνονται από πλαστικά υφάσματα, ενώ χάρη σε έναν καταστροφέα έχουμε μηδενίσει και τη δική μας φύρα, καθώς το μηχάνημα κόβει σε μικρά κομματάκια όλα τα υπολείμματα, τα οποία χρησιμοποιούμε π.χ. ως γέμισμα στις τσάντες».
171 σημεία δωρεάς φαρμάκων
Όσοι έχουν μικρά παιδιά στο σπίτι ή ηλικιωμένους γνωρίζουν πόσο γρήγορα η στοίβα με τα φάρμακα «ψηλώνει». Δεκάδες σκευάσματα που κάποτε χρειαστήκαμε –ακόμα και επειγόντως– τώρα δεν μας είναι πλέον χρήσιμα. «Μπορεί, όμως, να είναι απολύτως απαραίτητα σε κάποιον άλλο άνθρωπο», επισημαίνει με νόημα η Ιωάννα Δημητρακοπούλου-Κουτσαβά, διευθύντρια της οργάνωσης GIVMED, που ιδρύθηκε πριν από ακριβώς εννέα χρόνια και έναν μήνα. «Στα ντουλάπια σας έχετε φάρμακα που δεν χρειάζεστε και τα οποία συν τω χρόνω θα λήξουν. Σας ενθαρρύνουμε, λοιπόν, να τα δωρίσετε σε κάποιον που τα χρειάζεται αυτή τη στιγμή», εξηγεί η ίδια τη φιλοσοφία της οργάνωσης. Κάθε χρόνο στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι πετιούνται, επειδή έχουν λήξει, 40 εκατομμύρια κουτιά φαρμάκων. Η πρωτοβουλία βέβαια δεν αφορά ληγμένα φάρμακα, ενώ εξίσου εξαιρούνται ανοιχτές συσκευασίες εισπνεόμενων, κολλυρίων, διαλυμάτων ή αλοιφών, επειδή ενδέχεται να έχουν μολυνθεί, φάρμακα ψυγείου και δίγραμμα (περιλαμβάνουν ναρκωτική ουσία). «Όσο πιο έγκαιρα κάνετε αυτή την κίνηση, τόσο το καλύτερο». Στη λίστα έχουν στο μεσοδιάστημα προστεθεί ορθοπεδικά, παραφάρμακα (π.χ. βιταμίνες), αναλώσιμα, ιατρικές συσκευές. «Εμείς δεν παραλαμβάνουμε φάρμακα, αλλά διαμεσολαβούμε για να φτάσουν εκεί που πρέπει. Στην ιστοσελίδα μας έχουμε δημιουργήσει έναν διαδραστικό χάρτη με 171 σημεία δωρεάς (κοινωνικά φαρμακεία και δομές), όπου πτυχιούχοι φαρμακοποιοί είναι σε θέση να διαχειριστούν τα αποθέματα φαρμάκων». Αντίστοιχα, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να καλούν απευθείας και στα γραφεία της GIVEMED για να τους κατευθύνουν. Επισημαίνεται ότι τα ληγμένα φάρμακα έως τώρα απορρίπτονται στους λεγόμενους «πράσινους κάδους» των ιδιωτικών φαρμακείων, ωστόσο η νομοθεσία προβλέπεται προσεχώς να αλλάξει, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη και ασφαλής απόρριψη των ληγμένων φαρμάκων.
Υφασμάτινες σερβιέτες ενάντια στα μικροπλαστικά
Οι πλαστικές σερβιέτες μιας χρήσης, που απελευθέρωσαν τον 20ό αιώνα τις γυναίκες, προκαλούν ανυπολόγιστη ζημιά στο περιβάλλον, καθώς δεν βιοδιασπώνται και ευθύνονται για τη διασπορά μικροπλαστικών. Δεν είναι επομένως υπερβολή να πούμε ότι η έμμηνος ρύση, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ίδια τη ζωή, αφήνει στην εποχή μας ένα αξιοσημείωτο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Έχοντας επίγνωση των παραπάνω, τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε η κατασκευή υφασμάτινων, επαναχρησιμοποιούμενων σερβιετών. Εντοπίσαμε δύο εταιρείες στη χώρα μας. Έχοντας σπουδάσει σχέδιο μόδας, η Βέρα Μπογιάρη ξεκίνησε διαδικτυακά την εταιρεία wastelessdesign.gr τον Απρίλιο του 2019. «Προσπαθούσα ήδη από πριν να απαλλαγώ από τα πλαστικά στη ζωή μου και σύντομα ξεκίνησα να πειραματίζομαι με τη συρραφή υφασμάτινων σερβιετών», εξηγεί η ίδια, η οποία εντός των ημερών θα εγκαινιάσει και φυσικό κατάστημα στο κέντρο της Αθήνας. Διαθέτει επτά διαφορετικά μεγέθη. «Αφού τις μουλιάσετε σε νερό, μετά τις πλένετε στο πλυντήριο στους 40 ή 60 βαθμούς Κελσίου».
Περίπου την ίδια εποχή άρχισε να πειραματίζεται και η Ελισάβετ Μιχαηλίδου, απόφοιτος της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής, που ζει στον Νέο Σκοπό Σερρών, με τις υφασμάτινες σερβιέτες. «Μεταξύ άλλων, οι εν λόγω σερβιέτες περιορίζουν σημαντικά τους ερεθισμούς στο δέρμα», τονίζει η ίδια, η οποία παράλληλα κατασκευάζει και εμπορεύεται μέσω της ιστοσελίδας της elismadeit.gr εσώρουχα περιόδου και ακράτειας, τσάντες από παλιά τζιν, υφασμάτινο ρολό κουζίνας κ.ά. Δυστυχώς, κανείς στη χώρα μας δεν έχει ακόμα προχωρήσει στη συρραφή υφασμάτινων βρεφικών πανών, οπότε στην αγορά κυκλοφορούν μόνο εισαγόμενες.
Τράπεζα Τροφίμων foodbank.gr, 210-6220025
ΜΠΟΡΟΥΜΕ boroume.gr, 210-3237805
FOODBAG foodbag.gr
MYSTERY POT mystery-pot.com
GIVMED givmed.org, 210-3007222
KYKLO kyklozerowaste.com
SILLAGE sillage.gr
SAPONTINA sapontina.gr
3 QUARTERS 3quarters.design
SALTY BAGS saltybag.com
HEALTHY SEAS SOCKS healthyseassocks.gr
WASTELESS DESIGN wastelessdesign.gr
ELIS MADE IT elismadeit.gr
