Μια ανθρώπινη φιγούρα που μοιάζει να αιωρείται λίγο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, χταπόδια και λουόμενοι αποτυπωμένοι σε χαρτί, μυθικά πλάσματα και φώκιες ξαπλωμένες σε ανάκλιντρα. Αυτές είναι μόνο μερικές από τις μορφές που ανακαλύπτει κανείς στα έργα της έκθεσης για καλό σκοπό Art for your oceans, που συνδιοργανώνεται από τη WWF και τη λονδρέζικη επιμελητική κολεκτίβα Artwise, σε συνεργασία με τον οίκο δημοπρασιών Sotheby’s. Η έκθεση δεν αποσκοπεί μόνο στην ευαισθητοποίηση γύρω από ζητήματα που αφορούν τους ωκεανούς, αλλά και στη συγκέντρωση χρημάτων για την προστασία τους μέσα από την πώληση των έργων.
Τι κάνει αυτά τα έργα ξεχωριστά, πέρα από τις διάσημες υπογραφές τους και το γεγονός ότι φτιάχτηκαν ειδικά για το πρότζεκτ Art for your oceans; Το ότι οι «μπογιές» που χρησιμοποιήθηκαν για να τους δώσουν χρώμα δεν είναι συμβατικές. Όλα φιλοτεχνήθηκαν με το Ocean Ink, το πρώτο στον κόσμο βιώσιμο και πλήρως βιοδιασπώμενο μελάνι, που παράγεται από φύκη στη Σκωτία για λογαριασμό της εταιρείας Oceanium. Να σημειωθεί, βέβαια, ότι το Ocean Ink δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο στην υψηλή τέχνη. Χρησιμοποιείται, επίσης, για τη βαφή συσκευασιών τροφίμων και υφασμάτων. Παράλληλα, η Oceanium αναπτύσσει από φύκη βιοενεργά συστατικά που αξιοποιούνται στην κοσμετολογία και σε άλλους τομείς της παραγωγής.
Τα μεγάλα ονόματα
Στην έκθεση, τώρα, συμμετέχουν δεκαεπτά διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες. Μεταξύ τους, η γεννημένη στη Βηρυτό Παλαιστίνια εικαστικός Μόνα Χατούμ, που είναι εγκατεστημένη στο Λονδίνο. Στο έργο της Black and blue, που δεν περιγράφει μόνο τα χρώματά του –στα αγγλικά η έκφραση σημαίνει, επίσης, «μαύρος από το ξύλο»–, απεικονίζεται ένα πλέγμα που θυμίζει υφαντό αλλά και τα κάγκελα μιας φυλακής. Ένα διαφορετικό, πολύχρωμο πλέγμα εμφανίζεται στο έργο In the storm της γεννημένης στη Ζανζιβάρη Λουμπέινα Χίμιντ, πρωτοπόρου του κινήματος της Μαύρης Τέχνης στη Βρετανία τη δεκαετία του ’80 και πρώτης μαύρης γυναίκας που τιμήθηκε με το Βραβείο Τέρνερ (2017). Σε αυτό, μέσα από μια καταιγίδα χρωμάτων βλέπουμε να ξεπροβάλλει το βλέμμα μιας μαύρης γυναίκας που ζητάει την προσοχή μας.
Ο Βρετανός εικαστικός Άντονι Γκόρμλι –που με τα ανθρωπόμορφα γλυπτά της έκθεσής του Sight μεταμόρφωσε τη Δήλο το 2019, ενώ εδώ και περίπου έναν μήνα ένα από αυτά έγινε μόνιμο έκθεμα στον εξωτερικό χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Δήλου– δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Σε επικοινωνία που είχαμε μαζί του για την ονειρική ακουαρέλα που ζωγράφισε, δήλωσε: «Όταν βρίσκομαι μέσα στη θάλασσα, νιώθω πιο ζωντανός. Αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου περισσότερο στο νερό παρά στη στεριά. Είμαι, επίσης, θυμωμένος με το πόσο επιπόλαιοι είμαστε οι άνθρωποι ως είδος. Γι’ αυτό και θέλω να κάνω έργα που μιλούν για την εξάρτησή μας από τον πλανήτη και από τα στοιχεία της φύσης, που κάνουν πιο εμφανές το γεγονός ότι εμείς είμαστε που βρισκόμαστε στο έλεος του πλανήτη και όχι το αντίστροφο. Θέλω η τέχνη που κάνω να μας βοηθήσει, ως είδος, να επανασυνδεθούμε με όλα όσα μας συντηρούν».
Φώκια βγήκε στη στεριά…
Την προσοχή μας, πάντως, δεν κέντρισαν μόνο τα μεγάλα ονόματα που συμμετέχουν στην έκθεση, αλλά και οι χαριτωμένες φώκιες της Σκωτίας που πυροδότησαν τη φαντασία της διακεκριμένης εικαστικού Έμα Τάλμποτ. Η Τάλμποτ είναι γνωστή, μεταξύ άλλων, για τη χρήση μεταξωτών επιφανειών αντί για καμβά, ενώ από τις αρχές Απριλίου στον δεύτερο όροφο του ΕΜΣΤ φιλοξενείται η εγκατάστασή της Human/Nature (έως 15 Φεβρουαρίου 2026). Για το πρότζεκτ Art for your oceans ζωγράφισε ένα σέλκι. Τα σέλκι είναι μυθολογικά όντα της σκωτσέζικης και ιρλανδικής λαογραφίας που μπορούν να μεταμορφωθούν από φώκιες σε ανθρώπους, κυρίως όμορφες γυναίκες, αφαιρώντας το δέρμα τους όταν βγουν στη στεριά. Στους σχετικούς μύθους ερωτεύονται «στεριανούς» και εκείνοι κρύβουν το δέρμα φώκιας των σέλκι για να τις κρατήσουν κοντά τους, παρότι οι ίδιες λαχταρούν να χαθούν ξανά στη θάλασσα, κάτι που το καταφέρνουν, αφήνοντας πίσω ακόμα και τα παιδιά που έκαναν με τους ανθρώπους. Όταν τη ρωτάω πώς σκέφτηκε να καταπιαστεί με αυτόν τον μύθο, μου αφηγείται μια μικρή ιστορία:
«Θέλω να κάνω έργα που μιλούν για την εξάρτησή μας από τον πλανήτη και από τα στοιχεία της φύσης», δήλωσε στο «Κ» ο Βρετανός εικαστικός Άντονι Γκόρμλι.
«Όταν επισκεφτήκαμε την αλγοκαλλιέργεια στη Σκωτία, την ώρα που βρισκόμουν πάνω στη βάρκα μας, με εντυπωσίασε το τοπίο γύρω μου: οι λόφοι και τα βουνά, που έμοιαζαν με ανθρώπινες φιγούρες σε προφίλ, όπως και τα νησάκια πάνω στα οποία λιάζονταν οι φώκιες. Τότε ήταν που άρχισα να σκέφτομαι τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι έπλασαν μύθους για να περιγράψουν το περιβάλλον τους και να κατανοήσουν τις δυνάμεις της φύσης». Γνώριζε, βέβαια, από πριν τους σχετικούς θρύλους.
«Αναλογίστηκα τον τρόπο με τον οποίο μια σέλκι βγάζει από πάνω της το δέρμα της φώκιας και το ακουμπάει στην ακτή, για να γίνει γυναίκα», συμπληρώνει. Αυτή η συνθήκη, μου λέει, της φάνηκε σαν μια ωραία μεταφορά για τη δύσκολη θέση στην οποία έχουμε βρεθεί ως ανθρώπινο είδος. Για τους τρόπους με τους οποίους έχουμε αποκοπεί από τη φύση δομώντας ζωές που όλο και περισσότερο εξελίσσονται μέσα σε ένα τεχνολογικό και εικονικό περιβάλλον. Αλλά και για τα περιβαλλοντικά προβλήματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι ως επακόλουθα των πράξεών μας. Η φιγούρα της σέλκι στη ζωγραφιά της είναι ένα ον που αντιπροσωπεύει την αναγκαιότητα της επιστροφής μας στη φύση.
Οι φώκιες ενέπνευσαν, όμως, και τη Λόρα Φορντ. Ανάμεσα στα έργα της ξεχωρίζει μια φώκια-σταρ, ξαπλωμένη σε ένα ανάκλιντρο. «Η φώκια μου, όσο κουλ κι αν φαίνεται στη φωτογραφία, βρίσκεται μακριά από τη θάλασσα, με τον τεράστιο όγκο της να συνθλίβει το ανάκλιντρο και τα γλαρωμένα μάτια της να μαρτυρούν ένα κουρασμένο βλέμμα παραίτησης», μου γράφει σε ένα μέιλ. Βιώνει τις συνέπειες του να βρίσκεται στο λάθος μέρος. Προσωπικά, όταν συνειδητοποίησα την κατάσταση του θαλάσσιου θηλαστικού που αρχικά μου φάνηκε «απλώς χαριτωμένο», άρχισα να σκέφτομαι αν εγώ βρίσκομαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας όσον αφορά τη σχέση μου με τον πλανήτη. Δεν ξέρω. Εσείς;
Η σημασία των ωκεανών
- Καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της Γης.
- Παράγουν πάνω από το 50% του οξυγόνου στον πλανήτη.
- Απορροφούν περίπου το 30% του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
- Στηρίζουν τη διαβίωση περίπου τριών δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Η σημασία των ωκεανών
- Καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της Γης.
- Παράγουν πάνω από το 50% του οξυγόνου στον πλανήτη.
- Απορροφούν περίπου το 30% του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
- Στηρίζουν τη διαβίωση περίπου τριών δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Στην έκθεση συμμετέχουν οι εικαστικοί: Μαξ Μπόιλα, Άντριου Κράνστον, Έμιλι Κράους, Κέιτι Κορ, Νικ Γκος, Άντονι Γκόρμλι, Άνια Γκαλάτσιο, Μόνα Χατούμ, Λουμπέινα Χίμιντ, Μπεατρίς Μοράλες, Χάρλαντ Μίλερ, Ντέιζι Πάρις, Λόρα Φουτς, Λόρα Φορντ, Έμα Στίμπον, Έμα Τάλμποτ και Κάρα Τιούρινγκ.
*Η έκθεση Art for your oceans παρουσιάζεται στις γκαλερί του οίκου δημοπρασιών Sotheby’s, επί της New Bond Street στο Λονδίνο, έως τις 15 Μαΐου. Περισσότερες πληροφορίες: wwf.org.uk και artwisecurators.com.
