Η εντυπωσιακή εγκατάσταση «La Bouche du Roi» του Ρομουάλντ Χαζουμέ την οποία αγόρασε το Βρετανικό Μουσείο το 2007, χρειάστηκε οκτώ χρόνια για να ολοκληρωθεί και είναι ένα έργο που δεν μπορεί να σε αφήσει ασυγκίνητο. Τριακόσιες τέσσερις μάσκες από μαύρα πλαστικά μπιτόνια είναι τοποθετημένες μπροστά από ένα αντίγραφο βρετανικού πλοίου του 18ου αιώνα που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά σκλάβων. «Το έργο μου δεν μιλά για τα σκλαβοκάραβα του παρελθόντος, μιλά για όσα συμβαίνουν σήμερα», διευκρίνιζε σε μια παλιότερη συνέντευξη του ο εξηντατριάχρονος βραβευμένος καλλιτέχνης που ζει και εργάζεται στη γενέθλια πόλη του, το Πορτο- Νόβο, πρωτεύουσα του Μπενίν.
Ξεκίνησε από μικρός με τις kaletas, τις μάσκες που φορούν νεαρά αγόρια κάθε Δεκέμβριο και χορεύουν με αυτές σε μια παραδοσιακή γιορτή, φτιάχνοντας τις με ότι υλικά έβρισκε: τσίγκινα κουτιά από ζάχαρη, πλαστικά μπιτόνια, κομμάτια υφάσματος, τσάντες από γιούτα. «Δεν είχα πει ποτέ ότι θα ασχοληθώ με την τέχνη, ήθελα να γίνω γιατρός, να βοηθήσω τους ανθρώπους», εξηγεί. Άρχισαν, όμως, να πυκνώνουν τα σχόλια εκείνων που έλεγαν πως αυτές οι μάσκες δεν είναι παιχνίδι, είναι έργα τέχνης και απευθύνθηκε στο γαλλικό πολιτιστικό κέντρο στο γειτονικό Κοτονού. Ο πρώτος που αναγνώρισε το ταλέντο του ήταν ο συλλέκτης και επιμελητής Αντρέ Μανιέν που έτυχε να δει τα γλυπτά του και τον σύστησε στη Δύση.
«Τι θα πει επίσημη εκπαίδευση;» μου απαντά όταν τον ρωτώ αν σκέφτηκε να καλλιεργήσει την κλίση του στις τέχνες. «Είμαστε στην Αφρική, ήμουν τυχερός που γεννήθηκα στην πρωτεύουσα και μπόρεσα να πάω σε ένα καλό σχολείο».
Σήμερα, πλέον, τα έργα του φιλοξενούνται σε σημαντικές συλλογές παγκοσμίως, από το Βρετανικό Μουσείο και το Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης και τη Neue Galerie στο Βερολίνο. «Δεν με ενδιαφέρει να κάνω έργα για να εντυπωσιάσω τους συλλέκτες, εγώ δημιουργώ για να προσφέρω στην κοινότητα μου. O Ευρωπαίος σκέφτεται τον εαυτό του, κάνει τέχνη που μόνο εκείνος καταλαβαίνει. Τα έργα είναι πολύ αφηρημένα, εννοιολογικά».
Στην πατρίδα του, οι αντιδράσεις γύρω από το έργο του ποικίλλουν. «Το πρώτο σχόλιο είναι ότι είναι πολύ ακριβά. Ζω σε μια χώρα, που μέχρι πριν δέκα χρόνια, δεν είχε δρόμους, αλλά τώρα κυκλοφορούν Bentley και Ferrari. Υπάρχουν πολλοί πλούσιοι αλλά δεν τους ενδιαφέρει η τέχνη, τους νοιάζει μόνο η διακόσμηση. Ο απλός κόσμος, από την άλλη, ενθουσιάζεται γιατί καταλαβαίνουν το πολιτικό σχόλιο πίσω από τις μάσκες και τους τίτλους των έργων».
Μέσα από τα γλυπτά, τα ζωγραφικά έργα και τις φωτογραφίες του, ο Χαζουμέ θίγει θέματα ταυτότητας, διαφθοράς, μιλάει για τη σύγχρονη δουλεία και τις μεταναστευτικές ροές. «Έχω έναν φίλο, τον πρύτανη του πανεπιστημίου Cheikh Anta Diop στο Ντακάρ, ο οποίος μου έλεγε πρόσφατα πως αν ναυλώσεις ένα πλοίο στη Σενεγάλη και γράψεις απ’ έξω εθελοντές σκλάβοι, θα γεμίσει αμέσως», λέει αναφερόμενος στις σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης. «Φεύγουν οι συμπατριώτες μου χωρίς χαρτιά, χωρίς δουλειά για να ζήσουν σε μια ξένη χώρα με ένα κλίμα που δεν έχουν συνηθίσει, γνωρίζοντας πως δεν θα τους στηρίξει κανείς. Νομίζουμε πως η δουλεμπορία έχει καταργηθεί, αλλά γιγαντώνεται με ύπουλους τρόπους». Υποστηρίζει πως για το παρελθόν η Αφρική δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη και αυτό τους φέρνει σε ακόμα πιο μειονεκτική θέση. «Η Αφρική δεν παραδέχεται την εμπλοκή της σε αυτό το εμπόριο, νομίζουμε πώς όλα έγιναν από τους λευκούς, όμως κι εμείς πουλούσαμε τον αδελφό μας για ψίχουλα. Αν δεν αναγνωρίσεις που έφταιξες, δεν μπορείς να χτίσεις τις αντοχές σου, δεν θα δυναμώσεις ποτέ, θα περιμένεις πάντα από τους άλλους να σε πληρώσουν, να σε βοηθήσουν». Κεντρική θέση στο έργο του καταλαμβάνει και η λαθραία διακίνηση πετρελαίου στη χώρα του από τη Νιγηρία. «Εγώ μιλάω για την καθημερινότητα μας, για τα δοχεία καυσίμων που βρίσκει κανείς πεταμένα παντού. Εσείς στη Δύση αυτό θα το λέγατε μόλυνση, εμείς το λέμε ανέχεια και παράνομο πλουτισμό», λέει, επισημαίνοντας τη διαφορά στην αντίληψη των προβλημάτων μεταξύ της Δύσης και της Αφρικής. Αναφέρω πως σε μια παλιότερη συνέντευξη του είχε σχολιάσει πως είμαστε όλοι στην ίδια βάρκα και όλοι μαζί θα βουλιάξουμε, ωστόσο η Δύση δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται αυτόν τον κίνδυνο. «Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για αυτό είναι το κλίμα. Δες τι έγινε με την Καλιφόρνια. Οι πολιτικοί στον δυτικό κόσμο, που το παίζουν μικροί θεοί, σας καθησυχάζουν πώς όλα είναι φυσιολογικά. Τίποτα δεν είναι φυσιολογικό, έχετε πολλά αυτοκίνητα, χρησιμοποιείτε συνέχεια αεροπλάνα, καταναλώνετε πολλή ενέργεια, έχετε χτίσει παντού, μένετε ο ένας πάνω στον άλλον και συνεχίζετε να αναρωτιέστε πού είναι το λάθος».
Στην πρώτη του έκθεση στην Ελλάδα, με τίτλο «Les fleurs du mâle», με ζωγραφικά έργα, γλυπτά και φωτογραφίες, κάνει ένα λογοπαίγνιο ανάμεσα στο κακό και τον άντρα (στα γαλλικά οι δύο λέξεις είναι ομοήχες) για να μιλήσει για τον τρόπο που η Δύση καταδυναστεύει την αφρικανική ήπειρο και καπηλεύεται τις παραδόσεις της. Ένα από τα έργα που έκανε ειδικά για την Αθήνα ονομάζεται «Afro- dite» και μέσα από αυτό επιχειρεί να παντρέψει την αφρικανική του ταυτότητα αλλά και την ελληνική μυθολογία. «Πριν λίγους μήνες γνώρισα μια επιμελήτρια στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, την Αφροδίτη ( Αφροδίτη Γκόνου, σύμβουλος προγράμματος σύγχρονης τέχνης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης) Υπήρχε κάτι πολύ γλυκό σε εκείνη, πολύ τρυφερό στον τρόπο που απευθυνόταν στους ανθρώπους. Ο νους μου πήγε κατευθείαν στην αρχαία θεά». Τι είναι όμορφο, λοιπόν, για εκείνον; «Η ομορφιά δεν είναι η Ιμάν ή η Μις Γαλλία, η ομορφιά είναι εσωτερική, είναι αυτή που φωλιάζει στην καρδιά σου, είναι η ευγένεια που εκπέμπουμε», υποστηρίζει.
Έως 03/05, Gagosian, Αναπήρων Πολέμου 22, Κολωνάκι, gagosian.com
Κεντρική φωτογραφία: «Αfro-dite», 2024 Με τη μάσκα από ένα κομμένο πλαστικό δοχείο, χαλκό και φτερά επιχειρεί να μιλήσει τόσο για την ελληνική μυθολογία όσο και την αφρικανική του ταυτότητα. (Φωτογραφία: Romuald Hazoumè, ADAGP 2025 Photo: Thomas Lannes Courtesy the artist and Gagosian)
