Μικροσκοπικοί θαλάσσιοι οργανισμοί που απορροφούν τόνους διοξειδίου του άνθρακα, αντιστρέφοντας την κλιματική αλλαγή, και μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του επισιτιστικού προβλήματος του πλανήτη; Ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, για μια ελληνική startup βιοτεχνολογίας, όμως, τα μικροφύκη αποτελούν το εισιτήριο για τη διεθνή καταξίωση. Η Solmeyea, τα εργαστήρια και η γραμμή παραγωγής της οποίας φιλοξενούνται στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», παράγει από αυτά υψηλής ποιότητας φυτικές πρωτεΐνες, πρώτες ύλες και βιομόρια για πληθώρα κλάδων –από τη βιομηχανία των τροφίμων μέχρι τα βιοκαύσιμα– δίνοντας παράλληλα το σύνθημα για «απανθρακοποίηση» της παγκόσμιας αγοράς. Πιο συγκεκριμένα, φιλοδοξεί η πνευματικά κατοχυρωμένη τεχνολογία της να δεσμεύει 1 δισ. τόνων CΟ2 τον χρόνο μέχρι το 2030 και να παράγει πρώτες ύλες για διατροφικά προϊόντα που προορίζονται να ταΐσουν ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους. Μάλιστα, ενταγμένη στην ελληνική θερμοκοιτίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος ESA BIC Greece, προετοιμάζει και κάτι άλλο: τελειοποιεί σούπερ τροφές και σνακ για αστροναύτες, «ώστε να επιστρέφουν από τις αποστολές τους στη Γη λιγότερο ταλαιπωρημένοι και γηρασμένοι», σύμφωνα με τα λόγια του ιδρυτή και CEO της εταιρείας, Βασίλη Στενού. Τι άλλο έχει να επιδείξει στο εντυπωσιακό της βιογραφικό η Solmeyea; Το ελκυστικό προφίλ της λειτουργεί ως πρότυπο προσέλκυσης και επαναπατρισμού «μυαλών»: την ομάδα της αποτελούν κορυφαίοι επιστήμονες από τουλάχιστον 12 χώρες.
Πρωτεΐνη από φύκη
Βρισκόμαστε στο εργαστήριο της ομάδας από όπου ξεκινούν όλα. Εδώ πραγματοποιούνται τα προπαρασκευστικά για την καλλιέργεια στάδια. Εδώ γίνεται η διεργασία βελτιστοποίησης και συντήρησης των στελεχών. Από εδώ θα φύγουν τα 250 ml τεχνολογικά προηγμένης προκαλλιέργειας σε υγρή μορφή, που θα μετατραπούν, στη γραμμή παραγωγής, σε 1,5 τόνο καθαρή ξηρή πρωτεΐνη. Πρόκειται για ένα από τα πιο γοητευτικά βιοτεχνολογικά θαύματα. «Τα μικροφύκη είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που υπάρχουν ελεύθεροι στη φύση. Τα βλέπουμε κολλημένα στα βράχια ή στις καρίνες των πλοίων. Επιστήμονες έχουν απομονώσει στελέχη τους που διατηρούνται σε συγκεκριμένες “τράπεζες” μικροφυκών. Εμείς χρησιμοποιούμε δύο από αυτά, τα οποία έχουν εγκριθεί από το αμερικανικό FDA και την ευρωπαϊκή EFSA για ασφαλή κατανάλωση από ανθρώπους και ζώα. Αποτελούν το όχημα για την εντατική δέσμευση CO2, κατά τις γνωστές διαδικασίες της ζύμωσης και της φωτοσύνθεσης», εξηγεί ο κ. Στενός.
Ενταγμένη στην ελληνική θερμοκοιτίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, η Solmeyea τελειοποιεί αυτή τη στιγμή σούπερ τροφές και σνακ για αστροναύτες.
«Με επιστημονικά αποδεκτές τεχνολογίες, που δεν περιλαμβάνουν γενετική τροποποίηση, εξαντλούμε τις δυνατότητες των στελεχών αυτών να απορροφούν τις μέγιστες ποσότητες CO2, αναπτύσσοντας παράλληλα επιπλέον εκδοχές τους, οι οποίες εκφράζονται με διαφορετικά χρώματα. Τα πρώτα στελέχη που φτάνουν στο εργαστήριο είναι πράσινα. Όμως τα πράσινα εδώδιμα μικροφύκη, όπως η σπιρουλίνα, έχουν μια ιδιαίτερη γεύση και οσμή, ενίοτε δυσάρεστη, που δεν σου επιτρέπουν να συνθέσεις ένα διατροφικό τελικό προϊόν το οποίο θα μπορούσε να υποκαταστήσει καλύτερα από όλα τη σόγια, το κριθάρι, το σιτάρι και άλλες μορφές φυτικών πρωτεϊνών. Επιβάλλουν την προσθήκη άλλων στοιχείων για την κάλυψη της γεύσης και της οσμής, που σημαίνει μεγαλύτερο κόστος για τις εταιρείες και ένα υπερεπεξεργασμένο προϊόν, λιγότερο προσφιλές στον καταναλωτή. Με καινοτόμες τεχνικές προκαλούμε την ύπνωση της χλωροφύλλης και την υπερέκφραση άλλων συστατικών και χρωστικών ουσιών των στελεχών. Έτσι, το πράσινο στέλεχος γίνεται άσπρο ή μπεζ, πορτοκαλί, κίτρινο, κόκκινο, καφέ».
Το άσπρο, εξηγεί ο κ. Στενός, είναι μακράν το πιο δημοφιλές στέλεχος της Solmeyea σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Άχρωμο και άοσμο, ουδέτερο, όμως πλούσιο σε βιταμίνες, αμινοξέα, ω3, αντιοξειδωτικά, αντικαρκινικά στοιχεία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρωτεϊνική βάση σε οποιοδήποτε προϊόν: φυτικά γάλατα και γιαούρτια, φυτικά υποκατάστατα κρέατος και ψαριών, φυτικές παιδικές τροφές, κουκούς, σνακ και μπάρες για αστροναύτες, αλλά και ως δραστική ουσία σε φάρμακα και καλλυντικά. Το πορτοκαλί σημαίνει ότι έχουν υπερεκφραστεί τα καροτενοειδή και η πρώτη ύλη που παράγεται βρίσκει χρήση σε αντηλιακές και αντιγηραντικές κρέμες. Το κόκκινο δηλώνει την υπερέκφραση της ασταξανθίνης, ουσίας με πλήθος αντιγηραντικών και αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων, πολύτιμο συστατικό συμπληρωμάτων διατροφής για παιδιά, αλλά και φαρμάκων και καλλυντικών.
Το κίτρινο γίνεται δομικό στοιχείο του κρόκου των φυτικών αυγών, το καφέ των μπέργκερ και, γενικά, διαφόρων κρεάτων. Σούπερ τροφές απολύτως καθαρές, πρώτες ύλες χωρίς προσμείξεις και όλες με αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα με άλλα λόγια.
Η μεγαλύτερη στην Ευρώπη πιλοτική μονάδα παραγωγής καθαρής πρωτεΐνης από CO2 «χτίζει» καινοτόμες ύλες για τις βιομηχανίες φαρμάκων, καλλυντικών, βιοκαυσίμων κ.ά.
«Βρισκόμαστε σε συνεννοήσεις ώστε να κατασκευάσουμε έως το 2027, με συγχρηματοδότηση από την Κομισιόν, το πρώτο εργοστάσιο στην Ευρώπη δίπλα σε μια μεγάλη βιομηχανία με υψηλές εκπομπές CO2. Θα είμαστε το σφουγγάρι των εκπομπών της και ταυτόχρονα θα παράγουμε ανώτερης ποιότητας φυτική πρωτεΐνη. Η δραστική μείωση των εισαγωγών σε παραδοσιακές πηγές πρωτεϊνών όπως η σόγια θα επιτρέψει στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη να μειώσουν σταδιακά την εμπορική τους εξάρτηση από την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία κ.α.», σημειώνει ο κ. Στενός. «Δεν δοκιμάζουμε, αλλά εφαρμόζουμε καινοτόμες τεχνολογίες. Παράγουμε προϊόντα που έχουν αποσταλεί και τεστάρονται από τουλάχιστον 45 μεγάλες και μικρότερες εταιρείες τροφίμων στην Ευρώπη και την Αμερική», λέει.
Κοιτίδα βιοτεχνολογίας
Δίπλα μας, οι επιστήμονες του εργαστηρίου δουλεύουν εντατικά, με το πάθος εκείνου που θέλει να εξάγει διαρκώς νεωτερισμούς από τον συναρπαστικό μικρόκοσμο των βιομορίων. Είναι η μισή ομάδα· οι υπόλοιποι βρίσκονται στη μονάδα παραγωγής. Υψηλής ειδίκευσης βιολόγοι, βιοτεχνολόγοι, βιοχημικοί, χημικοί μηχανολόγοι από τη Γαλλία, την Πορτογαλία, την Τσεχία, την Πολωνία, την Ισπανία, τη Βόρεια Μακεδονία, την Ιταλία, την Ινδία, τη Σκωτία ήρθαν στην Ελλάδα «για να δημιουργήσουμε μια κοιτίδα βιοτεχνολογίας που όμοιά της δεν υπήρχε», λένε. «Επιδιώκουμε να γίνουμε η μεγαλύτερη ιδιωτική βιοτεχνολογική μονάδα παραγωγής καθαρής πρωτεΐνης από CO2 στην Ευρώπη», λέει ο Ιπολίτ Βασλάν από τη Γαλλία, επιστημονικός υπεύθυνος του εργαστηρίου και των καινοτόμων πειραμάτων. «Δεν κάνουμε απλώς ζυμώσεις, ζυμώνουμε το μέλλον», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Δίπλα του, η Έφη Σαρρή, που προτίμησε τη Solmeyea από ένα σίγουρο μέλλον στην Ισπανία, έμπειρη επιστήμονας σε θέματα ζύμωσης, είναι εκείνη που βελτιώνει τα στελέχη μικροφυκών, τα μετατρέπει από πράσινα σε άσπρα, πορτοκαλί, κίτρινα, κόκκινα και τα συντηρεί σε στέρεη και υγρή μορφή. «Κάθε στέλεχος είναι μοναδικό στην απόδοσή του. Χτίζουμε μια πλατφόρμα στελεχών που όμοιά της δεν θα υπάρχει πουθενά στη βιομηχανία», σημειώνει. Η εξίσου ικανή βιοτεχνολόγος Ηρώ Παρασκευά, που επαναπατρίστηκε εγκαταλείποντας την εργασία της σε εταιρεία βιοτεχνολογίας με συναφές αντικείμενο στη Σκωτία, «γιατί αυτό που κάνουμε εδώ είναι μοναδικό», είναι η «γέφυρα» μεταξύ του εργαστηρίου και της παραγωγής. «Μεγαλώνω τα μικροφύκη, από στερεά μορφή στο πιάτο, σε υγρή μορφή σε κωνικές φιάλες στους επωαστήρες των εργαστηρίων μας και τα μεταφέρω με ασφάλεια στους πολύ μεγαλύτερης χωρητικότητας βιοαντιδραστήρες».
Από την πλευρά της η Μαρτίνα Τράικοφσκα από τη Βόρεια Μακεδονία φροντίζει για την περαιτέρω επεξεργασία και τις λειτουργικές ιδιότητες των πρωτεϊνών. «Διερευνώ πώς μπορούν να βελτιωθούν ως τζελ, τεστάρω τη σταθερότητα, τις συμπεριφορές και τις δυνητικές εφαρμογές τους ως υποκατάστατων μαγιονέζας, γιαουρτιών, αρτοποιητικών προϊόντων και σνακ. Eξηγώ σε πελάτες μας, πολύ σημαντικούς στη βιομηχανία τροφίμων, τις μεγάλες δυνατότητές τους και αναλύω τις αξιολογήσεις τους», λέει. Λίγο πιο πέρα, η Μαρία Σοάρες από την Πορτογαλία, με οκταετή εμπειρία, η Φραντσέσκα Κόγκο από την Ιταλία, η Έλζα-Λου Κεργκοζιάν, επίσης από τη Γαλλία, και ο Νίκος Καραμβάλης συνεχίζουν απερίσπαστοι τη δουλειά τους.
Αειφορία και κυκλική οικονομία
Εγκαταλείπουμε το εργαστήριο και, κόβοντας δρόμο μέσα από μια δασωμένη περιοχή του «Δημόκριτου», φτάνουμε στη μονάδα παραγωγής. Ολοφώτεινη κάτω από τη διάφανη προστασία, αναπτύσσεται σε δύο τμήματα. Στο ένα ορθώνονται απαστράπτοντες οι βιοαντιδραστήρες, μεγάλες μεταλλικές μηχανές όπου τα βιομόρια μικροφυκών αναπαράγονται εκθετικά στο σκοτάδι και όπου στη συνέχεια η πρωτεϊνική βιομάζα φυγοκεντρείται και αποξηραίνεται. Και στο άλλο οι φωτοαντιδραστήρες, σειρές γυάλινων οριζόντιων σωλήνων όπου, φωτοσυνθετικά και με ταυτόχρονη απορρόφηση του παρεχόμενου και μετρήσιμου διοξειδίου του άνθρακα, αυξάνεται η περιεκτικότητα της καλλιέργειας στην επιθυμητή κάθε φορά ουσία και παράγονται δευτερογενή προϊόντα, χρωστικές, βιταμίνες και άλλες πρώτες ύλες.
Αφανής μεν, θαυμαστή δε η βασική διαδικασία. Μια μικρή ποσότητα καλλιέργειας εκχέεται σε ένα μηχάνημα, έπειτα από τρεις ημέρες σε ένα μεγαλύτερο και ύστερα σε ένα ακόμη μεγαλύτερο, και τα 250 ml γίνονται 5 λίτρα, στη συνέχεια 100 λίτρα και στο τέλος 1,5 τόνος αποξηραμένης βιομάζας, «που μπορεί να διατηρηθεί στο ράφι για έξι μήνες, όταν σταλεί σε μεγάλες πολυεθνικές στην Ευρώπη και στην Αμερική σε μορφή δειγμάτων», λέει ο κ. Στενός. «Κανένα από τα υλικά της διαδικασίας παραγωγής δεν πετιέται, αλλά επαναχρησιμοποιούνται στη νέα καλλιέργεια. Κυκλική οικονομία».
Αλλάζοντας το «παιχνίδι»
Ο Ντιέγκο Γκρούμπακ από τη Γαλλία, CTO (Chief Technology Officer) και συνιδρυτής της Solmeyea, δουλεύει πάνω στην εφαρμογή σε βιομηχανική κλίμακα της τεχνολογίας δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα. «H Ελλάδα εξελίσσεται σε κόμβο τεχνολογιών καθαρής ενέργειας και η Someyea βρίσκεται στο κέντρο αυτής της ευνοϊκής συγκυρίας. Αυτή τη στιγμή η εγκατάστασή μας παράγει τόση πρωτεΐνη όση πέντε εκτάρια αγροτικής καλλιέργειας. Με την επέκταση της πνευματικώς κατοχυρωμένης μας τεχνολογίας θα μπορούμε να εξάγουμε μεγάλες ποσότητες προϊόντων από αυτές που έως σήμερα διαχρονικά εισάγουμε, τόσο ως χώρα όσο και ως ήπειρος», λέει. Για τον Γιάκουμπ Κόρντεκ από την Πολωνία, υπεύθυνο παραγωγής της Solmeyea, «το παν είναι το προϊόν. Αποτελεί το διαβατήριο για την έξοδο της εταιρείας μας από τα σύνορα της χώρας». Ο Γιάκουμπ, με σπουδές στη Γερμανία, ήρθε στην Ελλάδα γιατί «ήθελα να εργαστώ σε μια μονάδα ήδη εγκατεστημένη σε κλίμακα». Είναι ο άνθρωπος που εκπαιδεύει και καθοδηγεί την πολυτάλαντη διεθνή ομάδα. «Κάθε 15 ημέρες παραλαμβάνουμε νέο εξοπλισμό και θα πρέπει να δούμε πολύ γρήγορα πώς θα εκμεταλλευτούμε στο μέγιστο τις δυνατότητές του».
Η αειφορία και η κυκλική οικονομία ήταν εκείνες που προσέλκυσαν στη Solmeyea τη Χάρσνι Σελβαρά από την Ινδία, με σπουδές στη Γερμανία. Η Χάρσνι, που έχει αναλάβει την επεξεργασία των προϊόντων μετά τη ζύμωση, είδε την ελληνική βιοτεχνολογική startup ως «την τέλεια εργασιακή ευκαιρία. Παράγουμε καινοτομίες που αλλάζουν το παιχνίδι και δημιουργούν νέες αγορές. Γι’ αυτό άλλωστε ενταχθήκαμε στα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα EIC Accelerator του Ευρωπαικού Συμβουλίου Καινοτομίας και στο εξίσου ανταγωνιστικοό Circular Bio-based Europe Joint Undertaking», λέει. Για την ασφάλεια των προϊόντων φροντίζει η γεωπόνος και τεχνολόγος τροφίμων Ευγενία Αγγέλη. «Η εταιρεία μεγαλώνει και ετοιμαζόμαστε να λάβουμε την πιστοποίηση HACCP 22000, την απαιτητικότερη παγκοσμίως, που θα κατοχυρώσει τα υψηλά ποιοτικά στάνταρ της εγκατάστασής μας», εξηγεί.
εταιρείες τροφίμων στην Ευρώπη και την Αμερική, για χρήση σε προϊόντα τους.
Πόλος έλξης
Στη μονάδα παραγωγής εισέρχεται ο πρόεδρος του ΔΣ του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», δρ Γιώργος Νούνεσης. Γύρω του συγκεντρώνεται όλη η ομάδα για μια ομαδική φωτογραφία. «Η παρουσία των 55 startups στον “Δημόκριτο” έχει αλλάξει την άποψή μας για το μέλλον, τις πολιτικές μας, τη νοοτροπία μας. Είναι πολύ σημαντικό οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί της χώρας να καταλάβουν ότι είναι αποστολή τους η παραγωγή πλούτου από την επιστημονική ανακάλυψη και την τεχνολογία. Δεν ήμασταν μαθημένοι να βλέπουμε ένα δημόσιο ίδρυμα να παραχωρεί έκταση σε μια εταιρεία. Όμως, αν δεν πάρουμε τέτοια ρίσκα, δεν πρόκειται τίποτα να προχωρήσει. Πρέπει να εξελισσόμαστε, να αναγεννιέται το σύστημα, όχι απλώς να αναπαράγει τον εαυτό του», σημειώνει ο κ. Νούνεσης.
«Δεν ήταν εύκολο να πεισθούν οι φορείς χάραξης πολιτικής, οι επενδυτές, οι τράπεζες και η βιομηχανία για τη βιωσιμότητα του εγχειρήματος. Όμως καταφέραμε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη, το ενδιαφέρον, τον θαυμασμό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, του Συμβουλίου Καινοτομίας και της αγοράς και να γίνουμε πόλος έλξης εξαιρετικών νέων επιστημόνων, καθώς και των απαραίτητων πρώτων κονδυλίων για τη στήριξη της καινοτόμου τεχνολογίας», καταλήγει ο κ. Στενός. Δεν είναι και λίγο.
