Καθώς οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν ανεξέλεγκτα και ο αριθμός εκείνων που δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν αξιοπρεπή κατοικία αυξάνεται συνεχώς, η αξιοποίηση των χιλιάδων κενών κτιρίων μοιάζει μονόδρομος. Ποια είναι, όμως, η λύση σε αυτό το πολύπλοκο πρόβλημα; Το «Κ» συνομίλησε με νεαρούς αρχιτέκτονες, νομικούς και πολιτικούς επιστήμονες που συμμετείχαν στον πρώτο φοιτητικό και νεανικό διαγωνισμό του Cohab Athens «Συγκατοικώντας τα Κενά» για το πώς μπορούν να κατοικηθούν ξανά τα έρημα κτίσματα από ανθρώπους πρόθυμους να συνυπάρξουν, σεβόμενοι συλλογικές διαδικασίες και καταστατικά. Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι σίγουρο: οι ιδέες που διακρίθηκαν, και οι οποίες προφανώς δεν είναι δεσμευτικές για τους ιδιοκτήτες των ακινήτων, θα μπορούσαν να ρίξουν ίσως φως στο τούνελ του στεγαστικού προβλήματος.
Συνεταιριστικές πολυκατοικίες δίπλα στην Ομόνοια
Το βλέμμα των περαστικών στην οδό Σωκράτους πέφτει, όχι άδικα, στη μεγάλη πολυκατοικία με το επεξεργασμένο μπετόν στις εξωτερικές επιφάνειες και τα ρολά στα παράθυρα. «Το κτίσμα ανεγέρθηκε στα τέλη του ’50 ως ξενοδοχείο, στέγασε το Εφετείο Αθηνών από το 1981 έως το 2000 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αστικής αρχιτεκτονικής εκείνης της εποχής», εξηγεί η Μαριέφη Γκούμα, νεαρή αρχιτέκτονας, που μαζί με τον επίσης αρχιτέκτονα Αθανάσιο Πετσίνη και τον πολιτικό επιστήμονα Γιώργο Αναγνωστόπουλο απέσπασαν το πρώτο βραβείο. «Επιλέξαμε το εν λόγω κτίριο, το οποίο ανήκει στο υπουργείο Εργασίας για να κάνουμε την πρότασή μας, λόγω της γειτονιάς του», επισημαίνει. «Η περιοχή πέριξ της Ομονοίας διανύει μια περίοδο αναδιαμόρφωσης: χτίζονται ή ανακαινίζονται πολλά ξενοδοχεία, ενώ παράλληλα λειτουργούν πολλά μικρά μαγαζιά, κουρεία, ρούχα second hand, πολυπολιτισμικά εστιατόρια». Η πρόταση της ομάδας Collectif ruERA φιλοδοξεί να συμβάλει στη διατήρηση του χαρακτήρα της γειτονιάς. «Οι άνθρωποι που εργάζονται στην περιοχή έχουν πλέον διαγράψει την προοπτική να βρουν σπίτι εκεί γύρω και αρχίζουν να νιώθουν παραγκωνισμένοι», διευκρινίζει. To ανακαινισμένο κτίριο, λοιπόν, προβλέπεται να ανήκει σε έναν συνεταιρισμό, στον οποίο τα μέλη θα είναι κοινωνοί σε ένα συλλογικό εγχείρημα εναλλακτικής κατοικίας, εξασφαλίζοντας παράλληλα ένα σπίτι.
«Κάθε όροφος είναι περίπου 1.000 τ.μ., κάτι που μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε 12 διαμερίσματα ανά όροφο και συνολικά 92», αναφέρει. Θα υπάρχουν τριών τύπων διαμερίσματα, ώστε να καλύπτουν τις διαφορετικές ανάγκες των μελών. «Βασιζόμαστε στην υπάρχουσα διαρρύθμιση του παλιού ξενοδοχείου». Τα μικρότερα εξ αυτών θα μοιράζονται κοινόχρηστη κουζίνα, καθιστικό και πλυσταριό. «Στο δώμα θέλουμε να δημιουργήσουμε ταρατσόκηπο ή να τοποθετήσουμε φωτοβολταϊκά, για να εξασφαλίσουμε ενεργειακή αυτονομία, στο ισόγειο θα έχουμε καταστήματα του συνεταιρισμού, τα οποία μέσω του τζίρου του θα τον ενισχύουν οικονομικά», προσθέτει η 25χρονη αρχιτέκτονας, «ενώ θα έχει και έναν ξενώνα ηθικού τουρισμού, του οποίου τα έσοδα θα καταλήγουν εξίσου στο ταμείο του συνεταιρισμού». To οργανόγραμμα του συνεταιρισμού περιλαμβάνει: νομική ομάδα, ομάδα ταμείου και αντίστοιχη διαχείρισης, συνελεύσεις συνεταιριστικών επιχειρήσεων (του ισογείου), των ορόφων και της γειτονιάς. Ακόμα προβλέπονται ειδικές ομάδες (ΑμεΑ, νέων, εθνικοτήτων, ηλικιωμένων) που θα εκπροσωπούνται στις συνελεύσεις, αλλά και θεματικές ομάδες (οικολογίας, επισιτιστικής βοήθειας, διαχείρισης κοινοχρήστων, χορού) που θα δραστηριοποιούνται μέσω συλλογικών αποφάσεων. Όσο για το κόστος των σχεδιαζόμενων εργασιών; Για να ολοκληρωθεί το έργο, απαιτούνται επτά εκατομμύρια ευρώ.
«Στο δώμα θέλουμε να δημιουργήσουμε ταρατσόκηπο ή να τοποθετήσουμε φωτοβολταϊκά, για να εξασφαλίσουμε ενεργειακή αυτονομία», εξηγεί η ομάδα Collectif ruERA.
Η ειδοποιός διαφορά, ωστόσο, σε σχέση με τις «κλασικές» πολυκατοικίες δεν θα είναι κατασκευαστική, αλλά διαχειριστική και ιδιοκτησιακή. «Το απαιτούμενο αρχικό κεφάλαιο ανά βασική μονάδα κατοίκησης είναι 10.000 ευρώ», απαντά η νικήτρια ομάδα. «Κάθε μέλος του συνεταιρισμού έχει ένα μερίδιο, ασχέτως αρχικού κεφαλαίου, με το οποίο μπορεί να αποκτήσει και την αντίστοιχη στεγαστική μονάδα, ενώ, αν κάποιο μέλος χρειάζεται μεγαλύτερο διαμέρισμα, θα πρέπει να έχει και τα αντίστοιχα μερίδια. Ασχέτως μεριδίων, κάθε μέλος έχει μία ψήφο, για να διασφαλίζεται η δημοκρατική λειτουργία». Δυστυχώς, το νομικό πλαίσιο στη χώρα είναι ελλιπές αναφορικά με τους στεγαστικούς συνεταιρισμούς. «Συνεπώς, πρόκειται απλώς για ένα σενάριο», τονίζουν οι νικητές.
Κοινωνική στέγαση στη Θέρμη
Η επόμενη πρόταση που διακρίθηκε αφορά την ανακαίνιση συγκροτημάτων ακινήτων σε μια έκταση 500 στρεμμάτων στα περίφημα Λουτρά Θέρμης, τα οποία, αν και εκτός ορίων του Δήμου Θεσσαλονίκης, ανήκουν ιδιοκτησιακά σε αυτόν. «Το κτίριο που φιλοδοξούμε να αξιοποιήσουμε είναι το μεγαλύτερο, δηλαδή το ξενοδοχείο που φιλοξενούσε τους χρήστες των λουτρών, τα οποία είναι εκτός λειτουργίας από το 2009», αναφέρει ο αρχιτέκτονας Γιάννης Μανωλάκης. «Έχουμε σχεδιάσει 12 κατοικίες δυναμικότητας 29 ατόμων με επιπλέον δύο δωμάτια φιλοξενίας για συγγενείς και φίλους, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται από όλους τους κατοίκους περιστασιακά», αναφέρει ενδεικτικά ο Γιάννης, που μαζί με την Αγγελική Παπανικολάου, την Ευγενία Κισκίνη και τη νομικό Μαρία Καραντουμάνη αποτελούν μέλη της βραβευθείσας ομάδας «ΣΟΥΣΤΡΙΨΕ». Για την εξοικονόμηση χώρου και ενέργειας, τοποθετούνται στο υπόγειο της κατοικίας κοινόχρηστα πλυντήρια, εργαλειοθήκη, χώροι αποθήκευσης και εργαστήριο ποδηλάτων. Για τη θέρμανση του κτιρίου προκρίνεται η αξιοποίηση της υπάρχουσας γεωθερμίας της τοποθεσίας. «Έχουμε σχεδιάσει έναν κοινόχρηστο εξωτερικό εξώστη ως διάδρομο κυκλοφορίας, έναν ανοιχτό εξωτερικό χώρο που θα προσφέρει ένα αίσθημα σύνδεσης ανάμεσα στο “μέσα” και το “έξω”, αλλά και έναν χώρο αυθόρμητων συναντήσεων».
Το μακροπρόθεσμο όραμα είναι η δημιουργία μιας κοινότητας που θα προσφέρει σε ενδιαφερόμενους απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, καθώς και στο παρελθόν υπήρχαν στο εν λόγω σημείο καλλιέργειες. Σε ένα ιδεατό μέλλον, λοιπόν, θα υπάρξει μπαξές, μελίσσια και φυτώριο. Τα υπόλοιπα κτίρια που θα σχεδιαστούν σε πρώτη φάση επανακατοίκησης της περιοχής, είναι το κτίριο φιλοξενίας, το συνεταιριστικό καφέ, η οικοτεχνία και ένας χώρος διαμοιρασμού γνώσης. Η εν λόγω ιδέα συνδιαμορφώθηκε από τη συμμετέχουσα ομάδα σε συνεργασία με την Πρωτοβουλία Αλληλέγγυας Συγκατοίκησης Θεσσαλονίκης, που προσβλέπει στη δημιουργία ενός συνεργατικού οικιστικού εγχειρήματος που θα ασχολείται ενεργά με τον κύκλο της τροφής. Ως προς το νομικό σκέλος η ομάδα επιλέγει τη σύσταση ΑΜΚΕ (Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία), καθώς παρουσιάζει ίσως τη μεγαλύτερη ευελιξία σε σύγκριση με την ΚοινΣΕπ. (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση), διασφαλίζοντας τη δημοκρατική διακυβέρνηση και την εύρυθμη διαχείριση. Εξαιρετικά ελπιδοφόρο είναι το ότι ο Δήμος Θεσσαλονίκης δεν είναι αρνητικός στην προοπτική να συμπεριληφθούν η κοινωνική στέγαση και η συνεταιριστική κατοικία σε ένα ευρύτερο σχέδιο για την επανάχρηση και τη συνολική αξιοποίηση της περιοχής των Λουτρών.
Ιστορικά κτίρια, βιώσιμο μέλλον
Στη συμβολή των οδών Φλέμινγκ και Βασιλίσσης Όλγας δεσπόζει η παλιά Καπναποθήκη του Ιταλικού Μονοπωλίου Θεσσαλονίκης, ένα τοπόσημο για Θεσσαλονικείς και μη, που παραμένει άδεια και έρημη από το 1982. Τα επιβλητικά κτίρια, που ιδιοκτησιακά ανήκουν στο ιταλικό κράτος, αποτελούν ομολογουμένως δέλεαρ για κάθε αρχιτέκτονα, εξ ου και επελέγησαν από την ομάδα 4arch (Βασιλική Ματσάγκα, Κορνηλία Ξυράφη, Μανουήλ Τζιβανόπουλος και Αναστασία Χατζηχριστοδούλου), η οποία κατέθεσε μια πρόταση ανακατασκευής και κέρδισε από κοινού με τους Ensemble το τρίτο βραβείο.
«Επιλέξαμε το εν λόγω εγκαταλελειμμένο κτίριο και λόγω του σημείου του: είναι αρκετά κοντά στο μετρό της Θεσσαλονίκης αλλά και στο παραλιακό μέτωπο», διευκρινίζει η Βασιλική Ματσάγκα. «Στόχος της πρότασής μας είναι να διατηρήσουμε τα βασικά στοιχεία του αρχικού κτιρίου», εξηγεί η ίδια. «Προτείνουμε όμως νέες παρεμβάσεις, ώστε η κατοίκηση να είναι βιώσιμη, όπως ένα αίθριο στην καρδιά του κτιρίου που θα εξασφαλίζει τον ηλιασμό των διαμερισμάτων και μια πράσινη μεταλλική κατασκευή που θα ενώνει τα δύο κτίσματα». Πρόθεση επίσης των νεαρών αρχιτεκτόνων είναι το κτίριο να ανοιχτεί, χωρικά και συμβολικά, στη γειτονιά, τοποθετώντας στο ισόγειο συνεταιριστικά καταστήματα, κέντρο ανακύκλωσης, καφέ και πιλοτή για ελεύθερο παιχνίδι παιδιών, μεταξύ άλλων. «Προβλέπουμε εξίσου τη δημιουργία ξενώνα στον 6ο, τελευταίο, όροφο και τη μετατροπή του δώματος σε σημείο συνάντησης», προσθέτει. Δυστυχώς, η συζήτηση σχετικά με τη μοίρα του κτιρίου έληξε άδοξα, καθώς, παράλληλα με την ανακοίνωση των βραβείων, γνωστοποιήθηκε η πώλησή του σε μεγάλη αλυσίδα σούπερ μάρκετ. Η δύναμη όμως της ιδέας παραμένει η ίδια· και ίσως θα έπρεπε να εφαρμοστεί σε κάποιο άλλο εγκαταλελειμμένο κτίσμα της πόλης.
Φοιτητικό χωριό στην Πάντειο
Στο μικροσκόπιο της ομάδας αρχιτεκτόνων Ensemble (Δανάη Γείτων, Ελευθέριος Μαντζουνέας, Σελένα Τσουκαλά) τέθηκε το κτίριο που σήμερα στεγάζει τη Λέσχη Σίτισης του Παντείου Πανεπιστημίου. «Το κτίριο στις οδούς Καλλιρρόης και Λαγουμιτζή ανεγέρθηκε το 1968 ως ξενοδοχείο και το 1986 πέρασε στην κυριότητα του Παντείου, το οποίο το χρησιμοποίησε ως φοιτητική εστία μέχρι το 2001», εξηγεί η Δανάη Γείτων. Το 2003 η Σύγκλητος αποφάσισε την πλήρη ανακαίνιση και την αντισεισμική ενίσχυσή του, δέκα χρόνια αργότερα έγινε ένας διαγωνισμός, αλλά οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Συνεπώς, σήμερα το κτίριο στέκει απογυμνωμένο, επικίνδυνο για τους περαστικούς και εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. Μόνο το ισόγειο αξιοποιείται ως λέσχη σίτισης.
«Προτείνουμε τη μετατροπή του κτιρίου σε φοιτητικό στεγαστικό συνεταιρισμό και συγκεκριμένα τη δημιουργία ενός “αστικού χωριού”, το οποίο θα αναπτύσσεται καθ’ ύψος, αλλά και προς τη δημόσια σφαίρα με τη δημιουργία μιας πλατείας γειτονιάς, που θα διευκολύνει τη σύνδεση με την ευρύτερη περιοχή», διευκρινίζει η Δανάη. Η ομάδα κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια σειρά προκλήσεων: τη μη προνομιούχα θέση, καθώς το κτίριο βρίσκεται εκτεθειμένο σε πολυσύχναστες λεωφόρους, που το απομονώνουν και το εκθέτουν σε ηχορύπανση, αλλά και την απόλυτη απουσία πρασίνου, πεζοδρομίων και δημόσιου χώρου. «Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προτείνουμε τη μεταφορά του ορίου του κτιρίου προς τα μέσα, με σκοπό τη δημιουργία μιας δημόσιας στοάς εν είδει πεζοδρομίου, την προέκταση της στοάς στην πάροδο της Λαγουμιτζή με τη μορφή πλατείας, στην οποία θα υπάρξει περιμετρική φύτευση, αλλά και δημιουργία κήπων στα μπαλκόνια και στο δώμα». Στο ισόγειο, σύμφωνα με την πρόταση, τοποθετούνται οι δημόσιες χρήσεις. Συνολικά, ο κάθε όροφος περιλαμβάνει 11 δωμάτια, καθένα από τα οποία διαχέεται σε έναν προσωπικό κήπο. Δύο εξ αυτών είναι κατάλληλα για τη διαμονή ατόμων με αμαξίδιο.
«Προτείνουμε τη μετατροπή του κτιρίου σε φοιτητικό στεγαστικό συνεταιρισμό και συγκεκριμένα τη δημιουργία ενός “αστικού χωριού”», λέει η ομάδα Ensemble.
Ζητούμενο είναι «η σύσταση ενός ασφαλούς και προσιτού σπιτιού», προσθέτει η ίδια, η οποία, έχοντας υπάρξει φοιτήτρια στα Χανιά, έχει βιώσει εκ του σύνεγγυς τα προβλήματα στέγασης των φοιτητών. «Και οι τρεις είμαστε απόφοιτοι της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης, όπου εμβαθύνουμε στην αξία των ιστορικών κτιρίων και της επανάχρησης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για κάθε κατασκευή έχει δαπανηθεί χρήμα και ενέργεια». Η ομάδα έχει καταθέσει σε έναν ευρωπαϊκό διαγωνισμό την πρόταση, την οποία στήριξε και το Πάντειο. Παράλληλα, είναι σε εξέλιξη ανάθεση για την ανακατασκευή του κτιρίου για να επαναλειτουργήσει ως φοιτητική εστία. Το αν θα ληφθούν υπόψη οι παραπάνω ιδέες της ομάδας Ensemble, θα φανεί εν καιρώ.
