Αμέσως μετά την έκτιση της ποινής του, ο Όσκαρ Ουάιλντ κατέφυγε στο Παρίσι. Το κατάλυμά του τον γέμιζε απόγνωση. Έγραφε απελπισμένα γράμματα στον εκδότη του, εκλιπαρώντας τον να βοηθήσει. «Αυτό το δωμάτιο πραγματικά σού ραγίζει την καρδιά: είναι τόσο βρόμικο, τόσο απόλυτα καταθλιπτικό». Από την αιχμηρή του γλώσσα δεν ξέφυγε ούτε η ταπετσαρία. «Η ταπετσαρία μου κι εγώ δίνουμε μια μάχη μέχρι θανάτου. Είτε αυτή είτε εγώ πρέπει να φύγουμε». Τελικά, έφυγαν κι οι δύο, αφού κανείς δεν σκέφτηκε να διατηρήσει ένα κομμάτι, έστω, από την αυθεντική ταπετσαρία της περιόδου που ο Ουάιλντ έμενε στο Hôtel d’Alsace, μολονότι διαφημίζεται ότι εκεί ήταν που άφησε την τελευταία του πνοή. «Ίσως, όμως, τελικά να είναι αυτή η μοίρα των περισσότερων ταπετσαριών: αποτελούν ένα εφήμερο διακοσμητικό στοιχείο. Λεκιάζουν, τσαλακώνονται, μουχλιάζουν και, πάνω απ’ όλα, βγαίνουν εκτός μόδας», σχολιάζει η δημοσιογράφος Άντρεα Γουότσον στο BBC για την ιστορία του συγκεκριμένου υλικού επένδυσης τοίχων. Ή μήπως όχι; Η έκθεση The Art of French Wallpaper Design στο μουσείο του Rhode Island School of Design (RISD), με σπάνια δείγματα γαλλικών ταπετσαριών από το 1770 έως το 1840 από τη συλλογή Ιάρ, αποδεικνύει πως ευτυχώς δεν είναι αυτή πάντα η κατάληξή τους.
Η ιστορία μιας συλλογής
Τη δεκαετία του 1920, ο Γάλλος καλλιτέχνης Σαρλ Ιάρ και η Αμερικανίδα σύζυγός του, Φράνσις Γουίλσον Ιάρ, ανέπτυξαν έντονο ενδιαφέρον για τις γαλλικές ταπετσαρίες. Το πάθος τους σταδιακά μετατράπηκε σε επαγγελματική δραστηριότητα. Συνεργάστηκαν με την Αμερικανίδα διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων Nάνσι Βίνσεντ Μακλέλαντ και διέθεταν μέσω της επιχείρησής της τις ταπετσαρίες που συνέλεγαν. Η συντριπτική πλειονότητα των έργων της συλλογής τους προερχόταν απευθείας από τοίχους κατοικιών στη Γαλλία. Απευθύνονταν σε αντικέρ και έρχονταν σε επαφή με ανθρώπους που ήθελαν να αφαιρέσουν τις παλιές ταπετσαρίες από τα σπίτια τους. Τις διέσωζαν, έτσι, από τα βιαστικά χέρια τεχνιτών και διακοσμητών που θα τις κατέστρεφαν σε μια ενδεχόμενη ανακαίνιση. Ανακάλυψαν επίσης ολόκληρα αποθέματα σε εγκαταλελειμμένα σπίτια. Το 1934 και εν μέσω εξελίξεων που προμήνυαν έναν δεύτερο πόλεμο, η Φράνσις έστειλε μια επιστολή στην πρόεδρο του RISD, διερευνώντας αν θα ενδιέφερε το μουσείο να αγοράσει τη συλλογή. «Η συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης συλλογής αποτελεί ακατόρθωτο εγχείρημα», υποστηρίζει η επιμελήτρια της έκθεσης, Έμιλι Μπανάς, τονίζοντας τη σημασία αυτών των έργων που διαθέτει σήμερα το RISD. Η αλήθεια είναι πως ο εύθραυστος και εφήμερος χαρακτήρας του υλικού δεν έχει επιτρέψει τη διάσωση πολλών ιστορικών δειγμάτων. «Είναι ένας ανεκτίμητος πόρος που αναδεικνύει την εξαιρετική δημιουργικότητα και την τεχνική δεξιοτεχνία της γαλλικής παραγωγής ταπετσαριών κατά την περίοδο του 18ου και 19ου αιώνα. Κομμάτια χαρτιού που άλλοι θα είχαν απορρίψει, φυλάχθηκαν με φροντίδα, ενώ τα σχέδια –σπάνια τεκμήρια της δημιουργικής διαδικασίας– διατηρήθηκαν με την ίδια προσοχή, όπως και οι ολοκληρωμένες ταπετσαρίες, καθιστώντας τη συλλογή ιδανική για εκπαιδευτικούς σκοπούς», σημειώνει η επιμελήτρια. Η έκθεση με 100 έργα από τα περίπου 500 της συλλογής (διακοσμητικά περιγράμματα, πάνελ, κομμάτια ταπετσαριών και σχέδια) μας προσκαλεί σε μια περιήγηση στη βιομηχανία και στον σχεδιασμό του γαλλικού papier peint εκείνης της περιόδου, αλλά και στη χρονοβόρα και απαιτητική τέχνη της ξυλογραφίας.
H ταπετσαρία σήμερα
Θέματα με πουλιά, λουλούδια, εξοχικά τοπία, αρχαιολογικούς χώρους, σκηνές δρόμου ή και μάχης, αλλά και επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχέδια ή αφηρημένα θέματα αποκαλύπτουν επίσης τη φαντασία και την τόλμη που διέκρινε τους διακοσμητές της εποχής. Πόσο συχνά, όμως, αυτή είναι μια επιλογή για τους σύγχρονους σχεδιαστές εσωτερικών χώρων; «Έχει επανέλθει ως λύση», μου λέει ο interior designer Σταύρος Παπαγιάννης. «Έχει γίνει μια στροφή στον μαξιμαλισμό, σε ένα πιο εκλεκτικιστικό ύφος. Οι δυνατότητες της ταπετσαρίας είναι άπειρες, το θέμα είναι πώς τις εντάσσεις στο αρχιτεκτόνημα. Τι επιλέγεις να κάνεις, γιατί αλλιώς θα διακοσμήσεις έναν πύργο στη Γαλλία και αλλιώς ένα διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας. Πρέπει να τις σκέφτεσαι όπως σκέφτεσαι τις λέξεις. Εξαρτάται από το κείμενο που θέλεις να γράψεις· θα είναι αυστηρό, δηκτικό, με χιούμορ, πνευματώδες; Οι ταπετσαρίες είναι μέρος του λεξιλογίου του interior designer».
Η Λένα Τσοκοπούλου, επίσης interior designer, της νεότερης γενιάς, συμφωνεί. «Πάντα ήταν στη φαρέτρα μας η ταπετσαρία. Δεν νομίζω πως έφυγε ποτέ από τη μόδα, έχει τους θαυμαστές της». Η ταπετσαρία σήμερα, η οποία έχει εξελιχθεί τεχνικά, έχει μεγάλο εύρος εφαρμογών. «Μπορεί να τοποθετηθεί πλέον σε χώρους με υγρασία, όπως ένα μπάνιο, ή ακόμα και σε εξωτερικές όψεις», προσθέτει η Λένα. Μπορεί, επίσης, να δώσει λύσεις σε αρχιτεκτονικά ζητήματα, να δώσει βάθος ή φωτεινότητα σε έναν χώρο, σύμφωνα με την αρχιτέκτονα Ρουθ Γκατένιο. Οι επιλογές πλέον σε υλικά και υφές είναι αμέτρητες. Υπάρχουν ταπετσαρίες από ψάθα, βινυλικές, μεταξωτές, 3D, σταμπωτές, με κεντήματα, βελούδινες. «Μπορεί να μοιάζει περιοριστική, αλλά μια ταπετσαρία σού προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία από ό,τι ένας βαμμένος τοίχος ή μια τσιμεντοκονία. Μπορείς να παίξεις», σχολιάζει η Ρουθ. Τον «απελευθερωτικό» χαρακτήρα της ταπετσαρίας υπογραμμίζει και ο Σταύρος Παπαγιάννης. «Εγώ τις λατρεύω, τις χρησιμοποιώ συνέχεια από το 1990», μου λέει. «Μια κλασική panoramic ταπετσαρία μπορεί να τη δεις και σε έναν χώρο με μοντέρνα έπιπλα». Mου θυμίζει τη διάσημη ταπετσαρία του γαλλικού οίκου Zuber Le Combat de Grecs, που είχαμε δει και στο Μπενάκη στην επετειακή έκθεση για το 1821. «Θα μπορούσε να σταθεί και σε ένα πιο σύγχρονο περιβάλλον. Η ταπετσαρία είναι απλώς μια απόφαση που πρέπει να πάρει ο interior designer, όπως είναι το μάρμαρο και τα ξύλα».
