Στους τελευταίους αριθμούς της οδού Δημοφώντος, στα Άνω Πετράλωνα, υπήρχε ένα χαμηλό σπίτι. Μια μονοκατοικία, χτισμένη από τούβλο, χωρίς παράθυρα. Μέσα στην απλότητά της έμοιαζε με μάντρα. Τα κεραμίδια στη στέγη και η ξύλινη πόρτα, όμως, δεν άφηναν περιθώρια αμφιβολίας: ήταν μια μονοκατοικία. Ελάχιστα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά είχαν απομείνει διακριτά· είτε σβήστηκαν με τον καιρό, είτε καλύφθηκαν από αφίσες και ταγκιές.
Ακόμα και με τις δύο πολυκατοικίες που υψώνονταν δίπλα της, το οίκημα παρέμενε ορατό στον αστικό ιστό. Είχε καλυφθεί από πράσινο που σκαρφάλωνε στους τοίχους του και το «καταβρόχθιζε». Μέσα σε τόσο γκρίζο, το μάτι έσπαγε από αυτό το λίγο πράσινο, χωρίς να υπολογίσουμε τα χρώματα των αφηρημένων γκράφιτι και των πολύχρωμων αφισών.
Σκέφτηκα να το φωτογραφίσω, χωρίς κάποια ιδιαίτερη πρόθεση. Όμως το βράδυ, επιστρέφοντας από τη δουλειά, αυτή η κακή φωτογραφία μαρτυρούσε πως το σπίτι αυτό υπήρξε. Διότι, όσο έλειπα στο γραφείο, το σπίτι είχε κατεδαφιστεί. Εκεί που πριν υπήρχε η ταγκαρισμένη μάντρα και το πράσινο, είχε απομείνει μόνο χώμα. Στο βάθος φαινόταν η πολυκατοικία του διπλανού οικοδομικού τετραγώνου. Η κατεδάφιση αποκάλυψε μια παλιά τοιχογραφία, πιθανότατα από περασμένη δεκαετία: μια Μουσουλμάνα με τσαντόρ οδηγούσε μηχανή μεγάλου κυβισμού, ενώ στο φόντο αναγράφονταν στα αγγλικά λόγια πλησμονής. Έψαξα αν παραπέμπουν σε κάποιο τραγούδι ή ποίημα, αλλά δεν βρήκα τίποτα.
Το επόμενο πρωί, και η τοιχογραφία είχε εξαφανιστεί. Οι εργάτες έσκαβαν το έδαφος για να μπουν τα θεμέλια του νέου κτιρίου που θα αντικαθιστούσε την πολυκατοικία. Το ίδιο βράδυ, είχαν τοποθετηθεί και οι προστατευτικές λαμαρίνες.
Κενά οικόπεδα
Από τη διπλανή κάβα έβγαινε η κυρία Μαρία, μια ηλικιωμένη από την πολυκατοικία δίπλα, που συναντούσα συχνά στη γειτονιά. «Προσέξατε τι έγινε εδώ;» τη ρώτησα. Κοίταξε προς το εργοτάξιο και ύστερα, εμένα με απάθεια. «Γιατί; Νομίζεις πως είναι κάτι καινούργιο;», απάντησε κυνικά και μου έδειξε ένα κενό οικόπεδο λίγο πιο βόρεια, όπου είχε φυτρώσει πράσινο. «Μονοκατοικία κι εκείνο. Απλώς δεν έχουν αποφασίσει ακόμα τι θα το κάνουν.» Δεν θυμόταν τι ήταν αυτή η μονοκατοικία, αλλά είχε χρόνια που αντίκρισε κάποια οικογένεια να βγαίνει από τις εγκαταστάσεις της.
Κάνοντας μια μικρή βόλτα στα Πετράλωνα, μέτρησα δύο εργοτάξια και έξι άδεια οικόπεδα. Δεν είμαι και κανένας Σέρλοκ για να συμπεράνω πως κάποτε υπήρχαν εκεί μονοκατοικίες. Παρόμοια εικόνα και στο Παγκράτι: Στη γωνία Βασιλέως Γεωργίου Β΄ με Σπύρου Μερκούρη, εξαφανίστηκε ένα γραφείο τελετών με παλιά δερμάτινα έπιπλα και εκείνο το χαρακτηριστικό λευκό φως, σαν από νοσοκομείο. Το είχα φωτογραφήσει τυχαία κάποτε, για να το στείλω σε έναν φίλο — παλιό σημείο συνάντησης. «Μια μέρα ήρθαν οι μπουλντόζες και το ισοπέδωσαν. Το πρωί περνούσαμε απ’ έξω, το βράδυ είχε μείνει μια τρύπα. Άλλαξε όψη η διασταύρωση», ανέφερε ένας κάτοικος της περιοχής.
Αμφιβολία για το μέλλον
Γινόμαστε μάρτυρες μιας αλλαγής. Το παλιό δίνει τη θέση του στο καινούργιο. Ακόμη και στο κέντρο μιας πόλης που δεν φαίνεται να αντέχει πολλές μεταβολές στις κτιριακές της δομές. Οι πόλεις μεταμορφώνονται, τουλάχιστον ως προς το οικιστικό τους κομμάτι. Πολυκατοικίες, μονοκατοικίες και κτίρια που σχεδιάζονται χωρίς φροντίδα για την αρχιτεκτονική του τοπίου, όπως φανερώνουν οι απλοϊκές απεικονίσεις στις πινακίδες γύρω από τα εργοτάξια.
Αυτό που θα θέλαμε να βλέπουμε, είναι μια ουσιαστική αλλαγή και στη διαβίωση· στην ποιότητα ζωής. Να δημιουργούνται ελεύθεροι δημόσιοι χώροι, μικρές νησίδες απόδρασης για τους κατοίκους μέσα στη ρουτίνα της πόλης. Γιατί, ποιος μπορεί σήμερα να αντέξει οικονομικά την αγορά ενός διαμερίσματος σε αυτές τις νεόδμητες πολυκατοικίες;
«Δεν είναι μόνο ότι αλλάζει η φυσιογνωμία της γειτονιάς μας. Είναι που δεν ξέρουμε τι σκοπούς εξυπηρετούν αυτές οι αλλαγές. Γίνονται για τους τουρίστες; Για να ανέβουν οι τιμές;» αναρωτιέται η κυρία Μαρία. «Έτσι όπως έχουν έρθει τα πράγματα, δυσκολεύομαι να δω οτιδήποτε καινούργιο με καλό μάτι.» Και πώς να την αμφισβητήσουμε με το ράλι στις τιμές των ενοικίων και πωλήσεων;
