«Δεν υπάρχει μέρα που να μη νιώθω χαρούμενος που ζω στο Άμστερνταμ. Κάθε πρωί στις έξι, φεύγω από το σπίτι και πηγαίνω για κολύμπι στα κανάλια. Υπάρχει απόλυτη ησυχία. Αυτό είναι το καλύτερο κομμάτι της ημέρας μου. Είναι σαν η πόλη να βρίσκεται σε lockdown. Τότε είναι δική μου», λέει ο Έντβιν Σχέλφινγκ, οργανωτής του We live here, ενός κινήματος κατοίκων στο Red Light District, που έχει στόχο την ευαισθητοποίηση των επισκεπτών όσον αφορά τη συμπεριφορά τους. «Το δικό μας Άμστερνταμ είναι διαφορετικό από αυτό που βλέπουν οι ταξιδιώτες», λέει.
Η μικρή αυτή στιγμή ευτυχίας του Σχέλφινγκ χαρακτηρίζεται από την ηρεμία πριν από την καθημερινή τουριστική καταιγίδα. Από τις δέκα το πρωί, όταν έχουν πια τελειώσει το πρωινό στα ξενοδοχεία τους, τα πλήθη αρχίζουν να συρρέουν μαζικά στο κέντρο. Στήνονται στην ουρά καταστημάτων που τους πουλούν instagrammable λιχουδιές, αναζητούν κάποιο coffee shop και μόλις βραδιάσει σπεύδουν στις βιτρίνες του Red Light District, της διάσημης γειτονιάς της πόλης που έχει ταυτιστεί με τη σεξεργασία. «Πιστεύουν πως είναι κάτι σαν την Disneyland, ότι εδώ όλα επιτρέπονται», λέει ο Σχέλφινγκ.
«Το δικό μας Άμστερνταμ είναι διαφορετικό από αυτό που βλέπουν οι ταξιδιώτες», λέει ο Έντβιν Σχέλφινγκ, οργανωτής του κινήματος We live here.
Ο υπερτουρισμός δεν είναι φυσικά πρόσφατο φαινόμενο στην πόλη. Από το 2013, όταν οι επισκέψεις ανήλθαν και πάλι σε υψηλά επίπεδα μετά την οικονομική κρίση του 2008, ξεκίνησαν οι αντιδράσεις των κατοίκων. Το δίπτυχο «σεξ-ναρκωτικά» προσέλκυε συγκεκριμένου τύπου κοινό που ξεφάντωνε, ενοχλώντας τους κατοίκους του κέντρου καθώς και τις σεξεργάτριες – αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας της πόλης. Η διαμονή των επισκεπτών σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης εκτόξευσε παράλληλα τα ενοίκια. Το 2019, το Άμστερνταμ των 900.000 κατοίκων υποδέχθηκε 21,7 εκατομμύρια τουρίστες, ενώ το 2023 οι διαμονές αυξήθηκαν κατά 21%, εξωθώντας τους ντόπιους σε γειτονιές πέριξ του κέντρου. Μολονότι οι αντιδράσεις δεν έφτασαν ποτέ στα επίπεδα των Καναρίων Νήσων ή της Βαρκελώνης, όπου υπήρξαν μαζικές διαδηλώσεις έντονου χαρακτήρα («That’s not the Amsterdam way», σχολιάζει ο Σχέλφινγκ όταν τον ρωτάω), εντούτοις πολύς κόσμος συσπειρώθηκε για να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του. Πριν από επτά χρόνια, σε μία από τις δημοφιλέστερες δράσεις τους, οι κάτοικοι του Red Light District τοποθέτησαν εκτυπώσεις με τις δικές τους μορφές στις προσόψεις των σπιτιών τους, ώστε να προκαλέσουν τον σεβασμό των περαστικών. «Η ιδέα ήταν να κάνουμε κάτι για να δείξουμε ότι υπάρχουν και κάτοικοι εδώ. Το μήνυμα είναι “Είστε καλοδεχούμενοι, αλλά παρακαλούμε να συμπεριφέρεστε καλά”», εξηγεί.
750 χρόνια Άμστερνταμ
«Το Amsterdam 750 δεν είναι απλώς μια γιορτή· είναι μια ευκαιρία να αναδιαμορφώσουμε το μέλλον και την εικόνα μας», λέει η Μαρία Μιχαΐλοβα, εκπρόσωπος της ομώνυμης διοργάνωσης. Με το τουριστικό κύμα να αποτελεί τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση της ολλανδικής πρωτεύουσας στη σύγχρονη εποχή, η επέτειος των 750 χρόνων από την ίδρυσή της έρχεται την κατάλληλη στιγμή. Με αφετηρία τον Οκτώβριο που μας πέρασε, ο δήμος έχει προγραμματίσει για το 2025 μια σειρά εκθέσεων, δράσεων και φεστιβάλ με σημείο αναφοράς την τοπική κοινότητα. Τη συζήτηση για το μέλλον ανοίγει το Future Fest, μια δεκαήμερη εκδήλωση γύρω από τη διαμόρφωση μελλοντικών στόχων, καινοτόμων δράσεων και την αξιοποίηση ανακυκλώσιμων πηγών ενέργειας. «Για εμάς, είναι μια στιγμή περηφάνιας και στοχασμού, μια ευκαιρία να γιορτάσουμε την πόλη που αγαπάμε και αποκαλούμε σπίτι μας. Για τους επισκέπτες, είναι μια ευκαιρία να τη δουν μέσα από μια διαφορετική οπτική. Η επέτειος αναδεικνύει όχι μόνο τα διάσημα αξιοθέατα του Άμστερνταμ, αλλά και τις λιγότερο γνωστές, μα εξίσου σημαντικές ιστορίες από κάθε γωνιά του», αναφέρει η Μιχαΐλοβα.
Οι κινήσεις του δήμου
Δίνει άραγε ο χαρακτήρας των εκδηλώσεων μια νέα στρατηγική όσον αφορά τη διαχείριση του υπερτουρισμού; Ο δήμος, όπως λέει η Μιχαΐλοβα, έχει ήδη κάνει συντονισμένες ενέργειες για να εξισορροπήσει την κατάσταση. «Έχουν εφαρμοστεί αυστηρότεροι κανονισμοί για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις· τα ακίνητα μπορούν να νοικιάζονται μόνο για 30 ημέρες τον χρόνο και για 15 ημέρες στο κέντρο. Οι ιδιοκτήτες είναι υποχρεωμένοι να αποκτούν άδεια για να καταχωρίζουν τα διαμερίσματά τους σε πλατφόρμες όπως η Airbnb, ενώ ο μέγιστος αριθμός των B&B έχει περιοριστεί κατά 30%. Επιπλέον, το Άμστερνταμ έχει απαγορεύσει την ανάπτυξη νέων ξενοδοχείων για να αποτρέψει πρόσθετη πίεση στους δημόσιους χώρους και στις υπηρεσίες. Έχουμε επίσης μειώσει τον αριθμό των κρουαζιερόπλοιων, με στόχο λιγότερους ημερήσιους επισκέπτες».
Είναι εξάλλου χαρακτηριστικό πως από το 2014 το Άμστερνταμ σταμάτησε να διαφημίζεται ως προορισμός στο εξωτερικό. Τον Μάρτιο του 2023, η πόλη λάνσαρε μια καμπάνια εστιασμένη σε Βρετανούς άνδρες 18-35 ετών, που τους προέτρεπε να μείνουν μακριά με το σύνθημα «Stay Away». «Οι Αρχές θέλουν να προωθήσουν το Άμστερνταμ ως κέντρο πολιτισμού. Να δείξουν ότι έχεις κι άλλα πράγματα να κάνεις εδώ, όχι μόνο σεξ και ναρκωτικά», λέει η Μαρία Πρίντζιπα, εκπαιδευτικός και κάτοικος Άμστερνταμ εδώ και 23 χρόνια.
Στεγαστική κρίση
Πριν από 13 χρόνια αναζητούσε σπίτι σε μια αναπτυσσόμενη περιοχή εκτός κέντρου, όμως οι διαθέσιμες κατοικίες ήταν ελάχιστες. «Σήμερα το μέρος είναι γεμάτο πολυκατοικίες», λέει. «Πολύς κόσμος που μένει στο κέντρο σκέφτεται αν αξίζει να συνεχίσει να ζει εκεί». Στην περιοχή έχουν απομείνει φοιτητές που δεν τους ενοχλεί η φασαρία, καθώς και κάποιοι «τελευταίοι των Μοϊκανών», όπως τους αποκαλεί, που δεν θέλουν να αποχωριστούν τη γειτονιά τους.
«Οι οικογένειες δεν αντέχουν πια να μένουν στο κέντρο, ενώ το πάρκινγκ είναι δυσεύρετο», συνεχίζει. «Τα τελευταία πέντε χρόνια η κατάσταση έχει ξεφύγει εντελώς. Οι περισσότεροι Ολλανδοί που θέλουν να αγοράσουν σπίτι αναγκάζονται να πάνε εκτός Άμστερνταμ, για να βρουν κάτι σε καλύτερη τιμή». Όπως επισημαίνει, όσα σπίτια πωλούνται καταλήγουν συνήθως σε μεγάλες εταιρείες που μπορούν να τα αγοράσουν ακριβά και τα χρησιμοποιούν για τη στέγαση expats. «Οι τιμές ανεβαίνουν συνεχώς, τόσο στην αγορά όσο και στα ενοίκια. Και συγχρόνως, οι Ολλανδοί που μένουν στο Άμστερνταμ και των οποίων οι γονείς έχουν σπίτια εδώ, παραμένουν μαζί τους και μετά τα 18 τους – κάτι ανήκουστο για την κουλτούρα τους. Τώρα φεύγουν στα 21, αλλά δεν βρίσκουν πού να νοικιάσουν». Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, η κατάσταση «ελληνοποιείται».
«Οι περισσότεροι Ολλανδοί που θέλουν να αγοράσουν σπίτι αναγκάζονται να πάνε εκτός Άμστερνταμ, για να βρουν κάτι σε καλύτερη τιμή» ―Μαρία Πρίντζιπα, εκπαιδευτικός και κάτοικος της πόλης.
Όταν ένας πρώην μαθητής της άνοιξε ένα μικρό μαγαζί με μπισκότα πριν από λίγα χρόνια, ίσως να μην περίμενε ότι μια ανάρτηση στο Instagram θα το έκανε απίστευτα δημοφιλές μεταξύ των επισκεπτών. Μαζί με αυτό, όμως, στο τουριστικό ραντάρ μπήκε και ένα διπλανό μαγαζί που πουλούσε τηγανητές πατάτες. «Ο κόσμος έτρωγε και πετούσε κάτω τις συσκευασίες. Οι κάτοικοι εξαγριώθηκαν», λέει η κ. Πρίντζιπα. Ορατές είναι οι επιπτώσεις του υπερτουρισμού και στον τρόπο διασκέδασης. «Πλέον δεν μπορείς να κάνεις κράτηση χωρίς να δώσεις προκαταβολή». Κάτι που ενοχλεί πολλούς Ολλανδούς, όπως εξηγεί, είναι το ότι πλέον πρέπει να μιλούν στα αγγλικά. «Στις καφετέριες του κέντρου δεν σου απευθύνονται πια στα ολλανδικά».
Δεν είναι όλοι αρνητικοί. «Κοιτώντας πίσω στα τελευταία δέκα χρόνια, πολλά έχουν αλλάξει», λέει ο Σχέλφινγκ, επισημαίνοντας πως δεν είναι εναντίον των τουριστών, αλλά εναντίον του υπερτουρισμού. Μπορεί αυτή η επέτειος να γίνει αφετηρία για μια νέα αρχή; «Η ζωή μας θα συνεχιστεί όπως ήταν πριν, ανεξάρτητα από τις εκδηλώσεις», απαντά. Στην ερώτηση γιατί δεν μετακομίζει στα προάστια, εκείνος απαντά πως δεν θέλει να πάει πουθενά. Θέλει να μείνει και να επιμείνει, συνεχίζοντας να απολαμβάνει τις σπάνιες στιγμές ηρεμίας που του προσφέρει το κέντρο. Στις έξι το πρωί, πριν ακόμη ξεκινήσει η επέλαση του καθιερωμένου κύματος επισκεπτών. Τότε που νιώθει ότι το Άμστερνταμ είναι ακόμη η πόλη του.
Για πληροφορίες: amsterdam750.nl
Κεντρική φωτογραφία: Το Red Light District πλημμυρισμένο, όπως πάντα, από επισκέπτες. Στο βάθος, ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Νικολάου. Φωτογραφία: Alexandr Spatari/Getty Images/Ideal Image
