Φωτογραφίες: Περικλής Μεράκος
Βγαίνοντας από τον σταθμό του ΗΣΑΠ στην Καλλιθέα, με κατεύθυνση προς την οδό Σιβιτανίδου, συναντά κανείς μια μικρή πράσινη όαση ανάμεσα σε γκρίζες πολυκατοικίες. Μπορεί για τους κατοίκους του πυκνοκατοικημένου δήμου να είναι γνωστό, για τους επισκέπτες και τους περαστικούς, όμως, το Πάρκο Ιλισού αποτελεί ευχάριστη έκπληξη. Δύο σιντριβάνια στις δύο κατευθύνσεις του δρόμου, ποδηλατόδρομος σε κεραμιδί χρώμα και μία πινακίδα που αναφέρει τη μετονομασία του πάρκου σε «Νικολάου Σκανδαλάκη» τραβούν το βλέμμα. Για την ιστορία, στο Google Maps θα το βρείτε με το αρχικό του όνομα και όχι με την ονομασία-φόρο τιμής στον πρώτο μετεμφυλιακό δήμαρχο της Καλλιθέας. Πού ήταν όμως τόσο καιρό αυτό το πάρκο, γιατί δεν το γνωρίζαμε και πώς βρέθηκε στον δρόμο μας;
Δίπλα στις γραμμές του ΗΣΑΠ
Ξεκινήσαμε τη βόλτα μας προς την Καλλιθέα από τον σταθμό των Πετραλώνων, περπατώντας πάνω στην «κορδέλα» του Μητροπολιτικού Ποδηλατόδρομου, του μοναδικού δρόμου στην πρωτεύουσα που θεωρείται ασφαλής για τα ποδήλατα και τα πατίνια. Η διαδρομή του καλύπτει απόσταση επτά χιλιομέτρων, από το Γκάζι μέχρι το Δέλτα του Φαλήρου, στα όρια της οποίας συναντά κανείς πολλούς και διαφορετικούς κόσμους: από την απόλυτη τάξη του ΚΠΙΣΝ μέχρι το άτακτο χάος στις όχθες του (παραμελημένου) Ιλισού. Στην αφετηρία μας, από την πλευρά των Κάτω Πετραλώνων, ο μικρόκοσμος της γειτονιάς κάνει τα ψώνια του στο μεγάλο σούπερ μάρκετ της περιοχής απολαμβάνοντας την ηρεμία στα παγκάκια του πεζοδρομημένου μέρους της οδού Θεσσαλονίκης, μέχρι βέβαια κάποιο κουδούνισμα με αποδέκτες τους πεζούς ή ο ήχος των διερχόμενων συρμών να τη διακόψει.
Παρά την έλλειψη πεζοδρομίου, αξιοποιήσαμε τον ποδηλατόδρομο προς το Πάρκο Ιλισού νοικιάζοντας ένα ηλεκτρικό πατίνι και διασχίσαμε τη γέφυρα της Χαμοστέρνας, πάνω από τις οδούς Παναγή Τσαλδάρη και Καλλιρρόης, στις οποίες τα αυτοκίνητα κινούνταν με αργές ταχύτητες λόγω της κίνησης. Βέβαια, η γέφυρα «καταλήφθηκε» από πεζούς όλων των ηλικιών, δρομείς, γονείς με βρεφικά καρότσια και αναβάτες ποδηλάτων, οι οποίοι τη χρησιμοποιούν καθημερινά για τη μετακίνησή τους ανάμεσα σε Πετράλωνα και Καλλιθέα.
«Είναι η πιο απλή έξοδος για εμάς που μένουμε εδώ», λέει η Μαρία Πόντη, η οποία μένει στην πλευρά των Κάτω Πετραλώνων και χρησιμοποιεί τον ποδηλατόδρομο για τις βόλτες με το μωρό της. «Όπως βλέπετε και εσείς, το περιβάλλον μας αποτελείται από πολυκατοικίες. Υπάρχει πολύ γκρίζο. Ο ποδηλατόδρομος στη γέφυρα, μαζί με το Πάρκο Ιλισού παρακάτω, είναι ό,τι πιο ασφαλές και προσβάσιμο μπορούμε να έχουμε στην περιοχή. Γι’ αυτό και το αξιοποιούμε».
Επόμενη στάση: Καλλιθέα
Στο ύψος του σταθμού του Ταύρου, στις οδούς Παναγή Τσαλδάρη και Αγίων Πάντων, οι γραμμές του ΗΣΑΠ συνεχίζουν νοτιοανατολικά προς Πειραιά, ενώ ο ποδηλατόδρομος ακολουθεί τη διαδρομή της υπόγειας κοίτης του Ιλισού, πάνω στην οποία έχει κατασκευαστεί το ομώνυμο πάρκο. Από τη γέφυρα της Χαμοστέρνας φαίνονται καθαρά οι «τρύπες» της καθίζησης του εδάφους πάνω από τον καλυμμένο αγωγό του ποταμού, σε μια έκταση που είχε οριοθετηθεί ως υπαίθριο πάρκινγκ. Οι ρωγμές εμφανίστηκαν το 2018 και έκτοτε παραμένουν ανοιχτές.
Στις όχθες του ποταμού υπάρχει βλάστηση, ψηλά δέντρα που δημιουργούν έναν πνεύμονα πρασίνου και συνθήκες φυσικής σκίασης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Χωρίς να το καταλάβουμε, έχουμε περάσει στην Καλλιθέα. Χρειάζεται να ψάξεις πολύ καλά με το βλέμμα για να βρεις κάτι ξεχωριστό ανάμεσα στις πολυκατοικίες, όπως για παράδειγμα δύο κατοικίες με μοντερνιστικά χαρακτηριστικά που έχουν απομείνει από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, όταν η εν λόγω γειτονιά ήταν ένα αραιοκατοικημένο προάστιο της Αθήνας. Ελλειπτικά όργανα γυμναστικής, γήπεδα τένις και μπάσκετ, καθώς και κιόσκια με παγκάκια, τα οποία καταλαμβάνονται από μαθητές των γειτονικών σχολείων και φοιτητές της Σιβιτανιδείου Επαγγελματικής Σχολής, δημιουργούν μια αίσθηση απόδρασης από την πολεοδομική πυκνότητα της Καλλιθέας λίγο παρακάτω στη διαδρομή. Όσο για το τι προσφέρει η μοναδική πράσινη όαση της περιοχής; «Δυστυχώς, παρά το γεγονός πως είμαστε ένας από τους μεγαλύτερους δήμους της Αθήνας, δεν έχουμε παρά ελάχιστους ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Κάθε φορά που περπατάω στο πάρκο, πλάι στο ποτάμι, αισθάνομαι πως δεν είμαι στην Αθήνα. Μέχρι βέβαια η πραγματικότητα να με προσγειώσει απότομα, καθώς το πάρκο βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση», παραδέχεται ο Παναγιώτης Χατζηιωαννίδης, ιδιωτικός υπάλληλος που μένει στην Καλλιθέα.
Το παραποτάμιο μέτωπο
Ο ποδηλατόδρομος και ο περίπατος συνεχίζονται προς τη δεξιά όχθη του Ιλισού, στην ομώνυμη οδό. Μετά τον ανοιχτό χώρο του Πάρκου Σκανδαλάκη, όπου οι περαστικοί ταΐζουν τα περιστέρια με σπόρους και τριμμένη ψίχα, αποκαλύπτεται η τσιμεντένια λεκάνη του ποταμού, με τα αστικά απόνερά του να οδεύουν προς τον Φαληρικό όρμο. Για την ιστορία, η κύρια κοίτη του Ιλισού συνέχιζε κάτω από τη σημερινή οδό Παναγή Τσαλδάρη (πρώην Χαμοστέρνας) και συναντιόταν με τον Κηφισό στο ύψος της σιδηροδρομικής γέφυρας του Ρέντη. Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία του blog «Γεωμυθική», οι πλημμύρες που προκλήθηκαν από την υπερχείλιση του Ιλισού στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού οδήγησαν στην εκπόνηση πλάνων για την εκτροπή των υδάτων προς το Φάληρο.
Η περιοχή του Πάρκου Ιλισού μπορεί να αποτελέσει λαμπρό παράδειγμα για το πώς η Αθήνα μπορεί να επανασυνδεθεί με τα υδάτινά της δίκτυα.
Στις όχθες του ποταμού υπάρχει βλάστηση, ψηλά δέντρα που δημιουργούν έναν πνεύμονα πρασίνου και συνθήκες φυσικής σκίασης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν δεν ακούτε μουσική με ακουστικά, ο ήχος των πουλιών που έχουν τις φωλιές τους στα πεύκα και τα κυπαρίσσια θα φτάσει στα αυτιά σας. Τους χειμερινούς μήνες, δεν είναι απίθανο να συναντήσετε και κουνούπια. Δυστυχώς ακόμα και ο λιγότερο παρατηρητικός επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί πως ένα μεγάλο κομμάτι του παραποτάμιου μετώπου του Ιλισού έχει αφεθεί εγκαταλελειμμένο. Βανδαλισμένα παγκάκια, σκουριασμένοι κάδοι σκουπιδιών και αχρησιμοποίητα σιντριβάνια δημιουργούν την εντύπωση πως το πάρκο δεν φροντίζεται όσο θα έπρεπε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αν οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές στρέψουν την προσοχή τους εκεί και πραγματοποιήσουν αισθητικές επεμβάσεις, η ευρύτερη περιοχή που συνορεύει με το Πάρκο Ιλισού μπορεί να αποτελέσει ένα λαμπρό παράδειγμα για το πώς η Αθήνα μπορεί να επανασυνδεθεί με τα υδάτινά της δίκτυα. Και να τα μεταμορφώσει –γιατί όχι;– από ξεχασμένους «σκουπιδότοπους» σε εμβληματικούς χώρους αναψυχής.
