Υπάρχουν καλλιτέχνες που ανήκουν στη σκηνή και άλλοι που ανήκουν στην ιστορία. Ο Γιώργος Νταλάρας κατέχει και τις δύο αυτές διαστάσεις. Περισσότερο από μισό αιώνα μετά τα πρώτα του βήματα στο τραγούδι, παραμένει ένας από τους πιο αφοσιωμένους και ανήσυχους ερμηνευτές, έχοντας χαράξει μια πορεία που σφράγισε το κοινό αίσθημα με τις ερμηνείες του, συνεχίζοντας να αναζητά την ουσία στο τραγούδι. Στα χέρια του κρατά μια νέα δισκογραφική δουλειά με τίτλο Κάτι Ελλάδες, σε μουσική Νίκου Μερτζάνου και στίχους του Νίκου Μωραΐτη. Κάθε Πέμπτη και Παρασκευή, σαρώνει τη σκηνή του Vox, παρέα με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τον Οδυσσέα Ιωάννου, μέσα από τραγούδια που καθρεφτίζουν τη βαριά κληρονομιά του ελληνικού τραγουδιού, στη διαμόρφωση της οποίας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας. Την ίδια στιγμή, ετοιμάζεται να παρουσιάσει ένα αφιέρωμα στον Σταύρο Κουγιουμτζή στο Christmas Theater παρέα με τον Γιάννη Κότσιρα, αλλά και μια αναδρομή στα διαμάντια του ρεμπέτικου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η φωνή του, αναλλοίωτη. Το πάθος του, αμετάβλητο. Ο Γιώργος Νταλάρας είναι αεικίνητος. Τον συναντώ στο στούντιο, έτοιμο για δράση. Η ενέργειά του, γαλήνια και στοχαστική. Σαν να έχει αγγίξει εκείνη τη στιγμή όπου ο χρόνος, με τη δύναμή του, χαρίζει επίγνωση και αποστασιοποίηση από τις αναταράξεις του παρελθόντος.
Βλέποντάς σας φέτος στο Vox, διέκρινα κάτι διαφορετικό από τις προηγούμενες φορές που σας έχω δει στη σκηνή. Μια ανεπιτήδευτη ζωντάνια, μια σχεδόν παιδική ελευθερία στην ερμηνεία σας. Ήταν μια συνειδητή έκφραση ή απλώς μια στιγμή αυθορμητισμού που σας παρέσυρε;
Δεν έχετε άδικο. Βαθιά μέσα μου είμαι ένα χαζό πιτσιρίκι. Λέτε να φταίνε τα εγγόνια μου; Περνάω πολύ χρόνο μαζί τους. Γελάμε, παίζουμε, λέμε χαζομάρες. Δεν έχω καμία αυστηρότητα πια. Είμαι, ίσως, λίγο περισσότερο αυθόρμητος απ’ ό,τι στο παρελθόν. Τώρα, στα 75, νιώθω λίγο περισσότερο παιδί, κερδίζω ξανά τα παιδικά μου χρόνια, γιατί στα 20, ας πούμε, ένιωθα ήδη «γέρος».
Γιατί το λέτε αυτό;
Μεγάλωσα με πολλές δυσκολίες. Από μικρό παιδί έπρεπε να κάνω ένα σωρό δουλειές για να επιβιώσουμε. Τον αδερφό μου τον έστειλαν σε ένα σχολείο στο εξωτερικό, στο Πεσταλότσι στην Ελβετία, για άπορα και ορφανά παιδιά, κι εγώ έμεινα πίσω με τη μητέρα μου. Ο πατέρας μου, λαϊκός τραγουδιστής, ήταν πάντα απών. Αυτό είναι ένα τραύμα που με συνοδεύει ακόμη. Ανέλαβα πολλές ευθύνες σε πολύ νεαρή ηλικία. Σαν να έπρεπε να μεγαλώσω απότομα. Παράλληλα, ξεκινώντας νεαρός το τραγούδι, έπρεπε να υποστώ την κακή ατμόσφαιρα της δουλειάς, τα κακά αφεντικά, τις παγίδες της νύχτας. Οπότε, πράγματι, ίσως τώρα να γίνομαι ξανά αυτό το μικρό ονειροπόλο αγόρι, κάπου στα Εξάρχεια, έτοιμο να δημιουργήσει ξανά προβλήματα στον εαυτό του. Ξέρετε τι νιώθω τώρα;
«Ο πατέρας μου, λαϊκός τραγουδιστής, ήταν πάντα απών. Αυτό είναι ένα τραύμα που με συνοδεύει ακόμη. Ανέλαβα πολλές ευθύνες σε πολύ νεαρή ηλικία. Σαν να έπρεπε να μεγαλώσω απότομα».
Τι νιώθετε;
Νιώθω ότι στις συνεντεύξεις γίνομαι πάντα λίγο μονότονος, με την έννοια ότι επαναλαμβάνω πολλές φορές τα ίδια πράγματα. Το κάνω, όμως, για έναν συγκεκριμένο λόγο. Γιατί δεν ξέχασα.
Τι δεν έχετε ξεχάσει;
Από πού ξεκίνησα. Είναι σημαντικό ο άνθρωπος να μην ξεχνάει ποτέ την αφετηρία του. Δεν είναι παράλογο ένα παιδί πέντε ετών να ξέρει απέξω χιλιάδες τραγούδια; Η μουσική με μάγευε. Της παραδινόμουν. Το ραδιόφωνο ήταν η παρηγοριά μου στις δυσκολίες και στα σκοτάδια των παιδικών μου χρόνων. Το τραγούδι είναι ένα πολύ περίεργο πράγμα. Έχει απίστευτη δύναμη. Λέει τα περισσότερα ψέματα και τις περισσότερες αλήθειες ταυτόχρονα. Μέσα από αυτή την αντίφαση δημιουργείται μια μορφή τέχνης που μπορεί να προστατεύσει τον άνθρωπο. Εμένα η μουσική με προστάτευσε.
Από εκείνον τον μικρό Γιώργο που έβρισκε προστασία στη μουσική, πώς φτάσαμε στον Νταλάρα, το μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής μουσικής;
Δεν έγινα και κάτι σπουδαίο. Μην υπερβάλλετε.
Το πιστεύετε, αλήθεια, αυτό που λέτε;
Να σας πω τι νιώθω αληθινά; Μια βαθιά ευγνωμοσύνη ή μάλλον μια βαθιά υποχρέωση απέναντι στον κόσμο που με αγάπησε. Κάθε φορά που ανεβαίνω στη σκηνή ή βγάζω έναν νέο δίσκο, η μόνη μου σκέψη είναι να τιμήσω τον κόσμο που έκανε τον Γιώργο να είναι σήμερα ο Νταλάρας. Ο κόσμος μού χάρισε τα πάντα. Άνοιξε δρόμο σε έναν άνθρωπο που ξεκινούσε από το τίποτα. Μου έδωσε τη δυνατότητα να πάρω σπίτι, να έχω ζεστό νερό, έναν χώρο να κοιμηθώ με ασφάλεια. Ας μην ακουστεί μελό, αλλά, κάθε φορά που ανεβαίνω στη σκηνή, αυτά τα πράγματα έρχονται στη μνήμη μου.
Είναι άλλος ο Γιώργος και άλλος ο Νταλάρας;
Είναι πολύ ωραίο αυτό που λέτε, έχει μια σημασία. Ο Νταλάρας βασίστηκε στον Γιώργο. Ο Γιώργος έφτιαξε τον Νταλάρα. Σε βαθμό που πολλές φορές μπορεί να λέει: «Άντε, μωρέ, μ’ αυτόν τον Νταλάρα πια!». Ο Νταλάρας είναι ένας πολύ γνωστός καλλιτέχνης. Δεν είναι καμιά φοβερή διάνοια ή κάποιος που θα μπορούσε να γίνει διανοούμενος. Δεν υπήρχε αυτή η υποδομή. Ο Γιώργος, από την άλλη, ήταν ένα επίμονο παιδί, που, όταν ένιωσε ότι μπορεί να δημιουργήσει έναν τραγουδιστή που θα άφηνε κάτι σημαντικό πίσω του, το έκανε. Ο Γιώργος στην αρχή δεν τραγουδούσε σαν τον Νταλάρα. Δεν ήταν τόσο καλός. Ήταν, όμως, τακτικός. Σφουγγάρι στη γνώση. Κι άλλοι δεν τραγουδούν καλά, και όμως κάνουν μεγάλες καριέρες. Ο Γιώργος δεν ήθελε ποτέ ο Νταλάρας να τσαλαβουτήσει στα ευτελή, σε πράγματα που είχαν μικρή διάρκεια. Υπήρξα ενδεχομένως συντηρητικός, κάτι που θεωρείται βρισιά σήμερα. Ή μάλλον δεν υπήρξα συντηρητικός. Μάλλον βαθιά ανατρεπτικός ήμουν. Δεν ξέρω να απαντήσω. Σίγουρα ο Γιώργος δεν ακολουθούσε τις μόδες, το ίδιο έκανε και ο Νταλάρας. Αναζήτησε τους μεγάλους συνθέτες, τους μεγάλους στιχουργούς. Και έμαθε πολλά από αυτούς. Πάντα αναφέρω τους πέντε που με διαμόρφωσαν. Τον Μάνο Λοΐζο, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον Απόστολο Καλδάρα, τον Μάνο Ελευθερίου και φυσικά τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον ακριβό μου φίλο. Και βέβαια πάντα τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Νταλάρας με εντολή του Γιώργου είπε κάποτε: «Αν θες να γίνεις διαχρονικός, πρέπει να αναζητήσεις τα καλά τραγούδια».
Τι σημαίνει «καλό τραγούδι»;
Το τραγούδι για μένα έχει δύο πρόσωπα. Το ένα είναι αυτό που λέει: «Είμαστε νέοι, κάπως εμφανίσιμοι, με ωραία φωνούλα, άρα έτοιμοι για τη νύχτα». Το δεύτερο είναι το ακριβώς αντίθετο από τη νύχτα. Εγώ είπα όχι στη νύχτα από πολύ νωρίς. Και ήμουν συνεπής στην απόφασή μου.
Τι σας φόβισε εκεί;
Τα πάντα. Η παρανομία, το αλκοόλ, οι ουσίες, η βία, η παραοικονομία. Κυρίως, το ψέμα του «πάμε να διασκεδάσουμε». Προτίμησα την ψυχαγωγία που έχει άλλο κίνητρο.
Τι κίνητρο έχει η ψυχαγωγία;
Το κίνητρο της ψυχαγωγίας είναι να έχει ακροατές κάτω από τη σκηνή, όχι απλούς παρευρισκομένους. Γι’ αυτό και όλος μου ο αγώνας, ήδη από τη δεκαετία του ’70, ήταν να φύγω από τα νυχτερινά μαγαζιά. Πήγα στις μπουάτ, πήγα στα θέατρα, έκανα μεγάλες συναυλίες σε όλο τον κόσμο. Ήθελα να συναντιέμαι με τον κόσμο στα μεγάλα στάδια, όχι στις νυχτερινές πίστες.
Φέτος επιστρέψατε σε μουσική σκηνή. Τι άλλαξε;
Είναι αλήθεια! Όταν αποφασίσαμε να συνεργαστούμε με τον Βασίλη, δεν προφτάσαμε να βρούμε θέατρο και επιστρέψαμε σε έναν χώρο, όπως το Vox, που δεν μυρίζει καθόλου νύχτα! Αρχίζει στις 9 η ώρα, όπως στα θέατρα, και δεν
διαχωρίζει τους ανθρώπους σε πρώτες και δεύτερες σειρές. Η πρόθεσή μας με τον Βασίλη είναι η καλή μουσική. Τίποτε άλλο. Θα σας πω επίσης και το άλλο. Και οι δυο μας δεν κάνουμε αυτή τη συνεργασία με γνώμονα το οικονομικό. Το κασέ, όπως λέγεται, δεν το διεκδικήσαμε. Δεν διεκδικήσαμε τίποτα παραπάνω από αυτό που μπορούσε να προσφέρει η παραγωγή, γιατί η πρώτη μας επιλογή είναι η άρτια παραγωγή, μουσικά και τεχνικά. Εκεί, είμαστε αδιάλλακτοι!
«Πήγα στις μπουάτ, πήγα στα θέατρα, έκανα μεγάλες συναυλίες σε όλο τον κόσμο. Ήθελα να συναντιέμαι με τον κόσμο στα μεγάλα στάδια, όχι στις νυχτερινές πίστες».
Τις στιγμές που η πρόθεσή σας έχει αμφισβητηθεί από τον κόσμο πώς τις αντιμετωπίσατε;
Ακούστε, δεν με ενοχλεί καθόλου η αυστηρή και η αρνητική κριτική στη δουλειά μου. Ίσα ίσα, με κάνει και καλύτερο. Δεν δέχομαι, όμως, να εξηγούν και να παρεξηγούν τις προθέσεις μου. Το έχουν κάνει λίγες και συγκεκριμένες ψυχές. Και, φυσικά, στενοχωριέμαι όταν παρερμηνεύει κάποιος την πρόθεσή μου. Ξέρετε, ορισμένες φορές νιώθω ότι οφείλω να προστατεύσω ένα σύστημα αξιών που μου χάρισε η μητέρα μου και μάλλον είναι διαφορετικό από το τρέχον. Η μητέρα μου με έμαθε να λέω τα πράγματα με το όνομά τους. Όταν λέω τίμιο, να μην εννοώ άτιμο. Όταν λέω πολύ, να μην εννοώ λίγο. Όταν λέω ωραίο, να μην εννοώ άσχημο. Αυτές, αν και φαίνονται απλές, είναι επώδυνες έννοιες για τον άνθρωπο. Κάποτε, όμως, θα πρέπει να τις φιλοσοφήσουμε και να τις αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία.
Ας φιλοσοφήσουμε κάτι άλλο. Ο νέος σας δίσκος έχει τίτλο Κάτι Ελλάδες. Η Ελλάδα του 2025 πώς σας φαίνεται;
Η Ελλάδα του 2025 βρίσκεται μπροστά σε πολλές προκλήσεις, και είναι φυσικό να υπάρχει μια αίσθηση αναστάτωσης και προβληματισμού. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω στη δύναμη της αντίστασης, της αισιοδοξίας, της συμπαράστασης. Βλέποντας τον κόσμο να αντιδρά και να προσπαθεί να κάνει τη διαφορά, νιώθω ελπίδα και προσβλέπω σε μια καλύτερη πορεία. Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος και πιστεύω πως η αλλαγή έρχεται όταν ο καθένας μας συνειδητοποιεί την ανάγκη για κάτι καλύτερο.
Η μουσική τού σήμερα σας φαίνεται αισιόδοξη;
Πιστεύω ότι έχουμε πολλά νέα ταλέντα, νέους ανθρώπους που σέβονται τη μουσική, εκτιμούν την κληρονομιά του παρελθόντος και βρίσκουν νέους τρόπους να την εξελίξουν και να την προσαρμόζουν στα δικά τους μέτρα. Ψάχνω αυτούς τους ανθρώπους και όσο μπορώ τους στηρίζω. Ίσως ακουστεί περίεργο, αλλά εκτιμώ πολύ και ορισμένους καλλιτέχνες της ραπ σκηνής. Με συγκινεί κυρίως ο στίχος. Νιώθω ότι υποδεικνύουν ένα αίτημα επανάστασης, που στα μάτια μου μοιάζει με μια ρεμπετιά!
Ποιες είναι οι αξίες ή οι στόχοι που πρέπει να διεκδικούν οι νέοι σήμερα;
Έχω την αίσθηση ότι οι νέοι άνθρωποι επιδιώκουν μια κοινωνία βασισμένη στην αξιοπρέπεια, στην ακεραιότητα και στην αξιοκρατία. Νομίζω ότι υπάρχει ανάγκη για νέες ιδέες, νέες προοπτικές και, γενικά, για καινούργια πνοή σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Πιστεύω βαθιά στους νέους ανθρώπους. Κι εγώ υπήρξα νέος που επιδίωξα να αλλάξω όσα δεν μου άρεσαν και να ακολουθήσω τον δικό μου δρόμο. Είμαι σίγουρος ότι οι νέοι μπορούν να πιστέψουν στο όνειρό τους και να το κάνουν πράξη.
«Εκτιμώ πολύ και ορισμένους καλλιτέχνες της ραπ σκηνής. Με συγκινεί κυρίως ο στίχος. Νιώθω ότι υποδεικνύουν ένα αίτημα επανάστασης, που στα μάτια μου μοιάζει με μια ρεμπετιά!»
Τι θα λέγατε σήμερα σε έναν νέο που δυσκολεύεται να ονειρευτεί;
Να μην τα παρατάει. Να επιμένει. Να μετατρέπει το εμπόδιο σε πλεονέκτημα. Αν δεν μπορεί να το υπερπηδήσει, ας ξαναπροσπαθήσει ή ας βρει ένα άλλο μονοπάτι. Κυρίως, να μη χάνει την πυξίδα του.
Εσείς έχετε αφήσει πίσω κάποια όνειρα ή τα έχετε εκπληρώσει όλα;
Θα σας πω κάτι αστείο. Ήθελα να γίνω χειριστής υπερηχητικού αεροπλάνου!
Περιπετειώδης λοιπόν.
Παραμένω ένας ακραία περιπετειώδης άνθρωπος. Να σκεφτείτε ότι ακόμη θέλω να τρέχω με τη μοτοσικλέτα μου. Έχω κινδυνέψει πολλές φορές. Πάντα με γοήτευε η ταχύτητα. Έκανα και καταδύσεις. Έχω τρυπήσει δύο φορές τα αυτιά μου στον βυθό. Μου άρεσε και η αναρρίχηση. Έχω μείνει για ώρες κολλημένος πάνω σε βράχους. Έχω περπατήσει σε βουνά με καταιγίδα, έχω χαθεί σε δάση τη νύχτα. Έχω μια αγάπη στο ρίσκο. Αυτό είναι το ελάττωμά μου. Πιστεύω θα πεθάνω είτε πάνω σε κάποια σκηνή είτε μέσα σε κάποιο στούντιο είτε πάνω σε κάποια μηχανή. Μη σας ακούγεται μακάβριο που μιλάω για τον θάνατο. Είναι κομμάτι της ζωής και οφείλουμε να συμβιβαζόμαστε με τη φθαρτή μας φύση. Θα συνεχίσω, βεβαίως, να ρισκάρω ή μάλλον να ονειρεύομαι. Ο Νταλάρας θα συνεχίσει να ονειρεύεται και ο Γιώργος θα συνεχίζει να στηρίζει τον ονειροπόλο Νταλάρα.
Γιώργος και Νταλάρας ένα, λοιπόν, πια;
Ναι. Νομίζω ότι κατάφεραν να γίνουν σιαμαίοι.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Τι; Τελειώσαμε; Αυτό ήταν;
Θέλετε να μοιραστείτε και κάτι ακόμα, που ίσως να μην το έχετε μοιραστεί ποτέ;
Ίσως υπάρχουν κάποια μικρά πράγματα, που η συνείδησή μας δεν επιτρέπει να τα μοιραστούμε. Τα κακά και τα ανάποδα δεν τα λέμε. Και ίσως είναι σωστό. Ο άνθρωπος έχει τα δύο πρόσωπα του Ιανού: τη φωτεινή και τη σκοτεινή του πλευρά. Και η ζωή μας έτσι είναι. Έχει πολλή χαρά, ευτυχία, δημιουργία. Έχει όμως και πάρα πολύ πόνο, θλίψη, λύπη, αδικία. Για τα πρώτα μιλάμε πολύ. Για τα δεύτερα σχεδόν καθόλου. Ίσως και να είναι σωστό αυτό. Ίσως για τα δεύτερα να μιλάω περισσότερο μέσα από τη μουσική. Μέσα από τα τραγούδια μου, λέω ακόμη όλες μου τις αλήθειες.
Ο δίσκος Κάτι Ελλάδες κυκλοφορεί από την Panik Oxygen στις 26/3.
Οι εμφανίσεις του Γ. Νταλάρα με τον Β. Παπακωνσταντίνου στο Vox θα διαρκέσουν έως τις 4/4.
Το αφιέρωμα στον Σ. Κουγιουμτζή παρέα με τον Γ. Κότσιρα θα γίνει στο Christmas Theater, 31/3 & 1/4.
Το αφιέρωμα στο ρεμπέτικο θα γίνει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 4 & 5/5.
Φωτογραφίες: Ολυμπία Κρασαγάκη
