Ξεκίνησα να ασχολούμαι με τα εικαστικά στη Β’ Δημοτικού. Η μάνα μου μάλλον είδε ότι το μυαλό μου έστριβε διαφορετικά από των άλλων παιδιών και με έστειλε να κάνω μαθήματα τέχνης. Ήταν σχεδιάστρια μόδας – την έχασα πριν από δύο χρόνια. Σπούδασε στο Λονδίνο και μετά άνοιξε το δικό της μαγαζί, στη Λευκωσία. Είμαι 37 ετών.
Το πτυχίο μου το πήρα από την Καλών Τεχνών του Goldsmiths. Σπούδαζα την εποχή των Young British Artists και ήθελαν στη σχολή να υπάρχει ένας τουλάχιστον φοιτητής που να ασχολείται με την περφόρμανς. Εγώ ήθελα να είμαι παρών στα έργα μου και χρησιμοποιούσα πολύ το σώμα μου αλλά έκανα βίντεο. Δεν μπορούσα να κάνω περφόρμανς ζωντανά μπροστά σε κοινό. Τα κατάφερα αφού πήρα πτυχίο.
Αν είχα κάποιον καλλιτέχνη που να με ενέπνεε; Έλα, πες εσύ το όνομά της. Τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Ήταν τιμή και χαρά μου που συνεργαστήκαμε το 2016, στο αφιέρωμα που της έγινε στο Μουσείο Μπενάκη [αναφέρεται στο πρόγραμμα As One, στο πλαίσιο του οποίου παρουσιάστηκαν μακράς διάρκειας περφόρμανς από ανερχόμενους καλλιτέχνες που επιλέχθηκαν από την ίδια την ιέρεια της περφόρμανς αρτ].
Το έργο της με το οποίο ήρθα πρώτη φορά σε επαφή, ως φοιτητής, ήταν το Rhythm 0. [Πρόκειται για μία εξάωρη δράση που έγινε το 1974 και κατά τη διάρκεια της οποίας η Αμπράμοβιτς στεκόταν ακίνητη ενώ το κοινό καλούνταν να της κάνει ό,τι ήθελε με ένα από τα εβδομήντα δύο αντικείμενα που η ίδια είχε τοποθετήσει σε ένα τραπέζι, ανάμεσά τους ένα όπλο και μια σφαίρα, με τα οποία κάποιος επιχείρησε να τη σκοτώσει]. Προσωπικά, πιστεύω ότι το πιστόλι δεν λειτουργούσε. Αυτό, όμως, δεν έχει καμία σημασία. Η περφόρμανς αρτ κινείται μεταξύ πραγματικότητας και τεχνάσματος. Αρκεί η ιδέα για να ολοκληρωθεί ένα έργο εννοιολογικά.
Μεταπτυχιακό έκανα στο Saint Martins και την πρακτική μου επέλεξα να την κάνω στην Αθήνα, πάντα ήθελα να μείνω εδώ. Παρουσίασα διάφορα βίντεο έργα στον χώρο τέχνης Βρυσάκι. Ένα από αυτά ήταν η πτυχιακή μου, μία χορογραφημένη εκδοχή στο Τάβλι της Άννας Βίσση, που λέει κάτι βαρύγδουπο στο τέλος του.
Τελικά, έμεινα στην Αθήνα πέντε χρόνια, τα χρόνια της κρίσης, από το 2011 έως το 2016. Τότε, στο εξωτερικό, υπήρχε τεράστιο ενδιαφέρον για την τέχνη που γινόταν στην Ελλάδα. Παρότι είμαι Κύπριος μέτραγα ως Έλληνας και οι Έλληνες καλλιτέχνες ήταν σε ζήτηση, πολύ εμπορεύσιμοι για τους επιμελητές. Δούλευα, λοιπόν, σχεδόν μόνο στο εξωτερικό. Κάθε μήνα ήμουν και σε άλλη χώρα. Έξω, πληρωνόμουν κανονικά. Η μόνη φορά που πληρώθηκα από δουλειά που έδειξα στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια ήταν για τη συμμετοχή μου στο As One. Όταν το συνειδητοποίησα μου κακοφάνηκε κι έφυγα.
Το έργο που παρουσίασα στο As One ήταν σταθμός στην πορεία μου. Είχα στερεώσει σε δύο παράλληλους τοίχους τέσσερα νήματα πετονιάς, τεντωμένα, οριζόντια το ένα κάτω από το άλλο. Γυμνός από τη μέση και πάνω, για δεκαοκτώ ώρες, τα έσπρωχνα με το στομάχι μου προς τα μπρος και, μετά, πήγαινα προς τα πίσω και έβλεπαν οι θεατές τις γραμμές, τη γραφή των νημάτων στην κοιλιακή μου χώρα. Αυτό το πράγμα το είπα «μέθοδο δημιουργίας εικαστικών κοιλιακών». Η αναφορά μου ήταν κάποια κυκλαδικά ειδώλια, που φέρουν γραμμές στο στομάχι.
Η περφόρμανς πληρώνεται, κυρίως, μέσα από τις αναθέσεις που γίνονται στους καλλιτέχνες. Υπάρχουν, βέβαια, και τα residencies, όπως και η εκπαιδευτική διάσταση της πρακτικής μας – πολλοί καλλιτέχνες, ανάμεσά τους κι εγώ, διδάσκουμε. Ένας άλλος τρόπος «κεφαλαιοποίησης» είναι το απτό αποτέλεσμα μίας περφόρμανς. Προσωπικά, φτιάχνω περφόρμανς που, αφού παρουσιαστούν ζωντανά, μπορούν να «πωληθούν» μέσα από σουβενίρ ή χρηστικά αντικείμενα που είναι παράμετροι του έργου μου. Την απτή εικαστική αποτύπωση των περφόρμανς μου, πάντως, την «κυνηγάω» όχι τόσο για να τις πουλήσω όσο γιατί έχω την ανάγκη να τις καταγράψω στον ιστορικό κανόνα. Με βοηθάει να εδραιώσω την παρουσία των ιδεών και των εικόνων μου, να τους δώσω ρίζες.
Άλλοι τρόποι «κεφαλαιοποίησης» μιας περφόρμανς; Μπορεί να πωληθεί το σενάριό της‧ παρότι ένα περφόρμανς αρτ έργο δεν έχει ακριβώς σενάριο, μπορείς να καθορίσεις τις οδηγίες και τις περιστάσεις υπό τις οποίας θα επαναληφθεί. Μπορείς να το πουλήσεις ακόμα και ως μανιφέστο. Η Αμπράμοβιτς, εκτός από πάρα πολύ καλή εικαστικός, είναι και πάρα πολύ καλή επιχειρηματίας. Ξέρει πώς να πουλήσει μια ιδέα – τον έρωτα, τον θάνατο, τον χωρισμό, την ανάγκη του ανθρώπου για συνύπαρξη, όλα αυτά με τα οποία καταπιάνονται τα έργα της.
Το προϊόν τέχνης είναι brandable‧ είναι εμπορεύσιμο και εμπεριέχει την ταυτότητα, ειδικά όταν μιλάμε για περφόρμανς αρτ που τα έργα της είναι ανθρωποκεντρικά. Στην τέχνη μου, λοιπόν, είμαι εγώ στο κέντρο. Γι’ αυτό και από το 2017, μετά τη συνεργασία μου με την Αμπράμοβιτς, ξεκίνησα να γράφω το όνομά μου ως PASHIAS, όλα κεφαλαία, με λατινικούς χαρακτήρες. Πες το και stage name, όπως των drag queen.
Το έργο Ω3 είναι ένας άλλος σταθμός στη δουλειά μου. Το παρουσίασα το 2023 στην πλατεία Ελευθερίας, την πιο κεντρική πλατεία της Κύπρου, που ενώνει την παλιά και την καινούργια πόλη της Λευκωσίας. Είναι μια πλατεία σχεδιασμένη από τη Ζάχα Χαντίντ. Ολοκληρώθηκε πρόσφατα [δόθηκε στο κοινό τον Ιούνιο του 2021] και έχει προσληφθεί από τους Κύπριους ως ξένη, ως εξωγήινη. Τη χαρακτηρίζουν τα κλασικά, φουτουριστικά σχήματα της Χαντίντ.
Η συγκεκριμένη πλατεία είναι κατοικημένη, κυρίως, από «ξένους»‧ αλλοδαπούς, μετανάστες. Σε αυτή την πλατεία, λοιπόν, έφερα ένα ξένο σώμα, ένα σώμα που ξενίζει. Αυτό ενός υβριδικού όντος, που είναι μισός άνθρωπος και μισός ψάρι. Επί μία περίπου ώρα σερνόμουν στο έδαφος, με τα πόδια μου μέσα σε μια ουρά γοργόνας, μέχρι να βρω το φυσικό μου στοιχείο, το νερό – κατέληξα σε ένα μαρμάρινο συντριβάνι της Χαντίντ. Η συγκεκριμένη δράση ήταν ανάθεση από το Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας και έγινε ανήμερα του Pride.
Για πολλά χρόνια με απασχόλησε, και συνεχίζει να με απασχολεί, το έμφυλο σώμα σε σχέση με το φαγητό, την κατανάλωση, τον αθλητισμό. Τελευταία, έχω στραφεί στο δίπολο σώμα-έκθεμα. Με έλκουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, οι μύθοι, οι εξιστορήσεις που προέρχονται από το παρελθόν ως σκεύη ή ως μέσα για να κατανοήσουμε τη σύγχρονη ανθρώπινη κατάσταση. Για μένα, ο πρόγονος της περφόρμανς αρτ είναι η ελληνική μυθολογία.
Με τους αμφορείς ξεκίνησα να ασχολούμαι το 2017, στην ατομική μου έκθεση Temple-boy. Αρχικά έκανα κολάζ, δισδιάστατα, οπτικού παραλληλισμού της μορφής του ανθρώπινου σώματος με εκείνης του αγγείου. Έχουν ίδιες ιδιότητες. Φυλάσσουν και προστατεύουν‧ ιδέες, αξίες, εικόνες, εμπειρίες, υλικότητες μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Μετά έφτιαξα 1:10 ομοιώματα του σώματός μου να βγαίνω μέσα από αγγεία, χρησιμοποιώντας 3-D σκάνινγκ και 3-D εκτύπωση, ενώ βασισμένος σε μια φωτογραφία της γιαγιάς μου με μια στάμνα στον ώμο έκανα ένα βίντεο έργο που μετέφερα έναν αμφορέα από ώμο σε ώμο – στα κυπριακά, τη στάμνα τη λέμε «κούζα».
Πέρυσι τον Ιανουάριο, στην πτέρυγα με τις κυπριακές αρχαιότητες του Μουσείου Φιτζγουίλιαμ, στο Κέιμπριτζ, παρουσίασα, αφού μελέτησα την αρχαιολογική του συλλογή, την περφόρμανς KUZA. Ήταν ανάθεση της Ύπατης Αρμοστείας της Κύπρου στο Λονδίνο. Όσο έκανε η επιμελήτρια της συλλογής την ξενάγησή της, επί μία περίπου ώρα, εγώ, με το κεφάλι μου καλυμμένο με μια σπασμένη κούζα, περιπλανιόμουν πολύ αργά στον χώρο. Διέκοπτα, συμπλήρωνα ή έδινα μία εναλλακτική εκδοχή των πληροφοριών που εκείνη έδινε στους θεατές. Το ένδυμά μου ήταν και μια αναφορά στα ρούχα-έργα τέχνης του Χουσεΐν Τσαλαγιάν. Επειδή είναι κορυφαίος, όχι επειδή είναι Κύπριος.
Δεν έχω κατασκευάσει ποτέ κεραμικό, χρησιμοποιώ readymades και τα σπάω. Αυτό που είχα στο κεφάλι μου στο Μουσείο Φιτζγουίλιαμ το αγόρασα από ένα φυτώριο στην Κύπρο. Ξέρεις τι σημαίνει να στέλνεις, έστω συμφωνημένα, ένα σύγχρονο αγγείο που μοιάζει με αρχαίο, σπασμένο, σε μουσείο της Βρετανίας και αυτό να πρέπει να το παραλάβει; Μπορεί να γίνει περφόρμανς.
Τώρα βρίσκομαι στην Αθήνα επειδή επιλέχθηκα ως Art Futures Fellow 2025 από τον οργανισμό Art Futures – Serendipity in Action, που έχει ως βάση του το Άμστερνταμ. Το έργο που ετοιμάζω, στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής μου φιλοξενίας στο SiC, ονομάζεται Oops! I broke the sun. Είναι μία βίντεο εγκατάσταση που θα εκτείνεται σε δύο ορόφους και τη βιτρίνα του.
Δεν πάω μόνο σε μουσεία για έρευνα. Μου αρέσουν, επίσης, οι τουριστικές και λάιφστάιλ αποδόσεις του πολιτισμού. Η δουλειά μου έχει χιούμορ, ελαφρότητα, ψυχαγωγική διάθεση. Θέλω να κάνω εύκολο σε κάποιον να καταλάβει αυτό που θέλω να πω μέσα από το έργο μου, εξ και η ποπ μορφολογία του, τα βασικά, χτυπητά, αναγνωρίσιμα χρώματα.
Τα εγκαίνια της έκθεσης Oops! I broke the sun θα γίνουν στις 29.03, ώρα 19.00, στο Space for International Cooperation / SiC (Νηλέως 6, Θησείο). Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 19.04. Περισσότερες πληροφορίες: pashias.art/oops
Κεντρική φωτογραφία: Γλυπτό της σειράς Narratives από μάρμαρο, πολυλακτίδιο, πηλό και χρωματισμένο υγρό γυαλί.
