(Εικονογράφηση: Βασίλης Γεωργίου)
Μία από τις βασικές ερωτήσεις που υποβάλλονται στα νοικοκυριά, στο πλαίσιο των ερευνών για τον «χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό» (την εξοικείωση, δηλαδή, με βασικές οικονομικές έννοιες), είναι: πόσο θα αντέχατε αν χάνατε τη βασική πηγή εισοδήματος ή έστω μέρος αυτής. Υπάρχει πολύ καλός λόγος γι’ αυτή την ερώτηση. Στόχος είναι να καταγραφεί το ποσοστό του πληθυσμού που έχει κατανοήσει την ανάγκη δημιουργίας του λεγόμενου «αποθεματικού ασφαλείας», ενός κεφαλαίου –συνήθως μιας τραπεζικής κατάθεσης ή άλλου επενδυτικού προϊόντος– το οποίο μπορεί άμεσα να χρηματοδοτήσει έκτακτες δαπάνες.
Η ερώτηση ενσωματώθηκε στην τελευταία έρευνα του Ευρωβαρόμετρου και τα αποτελέσματα για την Ελλάδα δεν ήταν και πολύ ενθαρρυντικά: ο ένας στους τέσσερις δεν αντέχει ούτε μέρα σε περίπτωση απώλειας της βασικής πηγής εισοδήματος. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι από την πρώτη στιγμή απώλειας της βασικής πηγής εισοδήματος ξεκινά η συσσώρευση χρεών. Ακριβώς για να μετριάσουν αυτόν τον κίνδυνο, υπάρχουν μέτρα στήριξης (επίδομα ανεργίας, αποζημίωση απόλυσης). Ακόμη όμως και με αυτά τα «αμυντικά όπλα», το συμπέρασμα δεν αλλάζει: το μηδενικό αποθεματικό εκθέτει το νοικοκυριό στον κίνδυνο του δανεισμού ή της μη κάλυψης βασικών αναγκών σε περίπτωση απώλειας του εισοδήματος.
Ποια είναι η λύση; Η δημιουργία ενός «σκληρού μαξιλαριού», ενός κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης, το οποίο ο διαχειριστής των οικονομικών της οικογένειας δεν θα το αγγίζει παρά μόνο όταν προκύψει ουσιαστικός λόγος. Υπάρχουν συγκεκριμένες «οδηγίες» για τη δημιουργία αυτού του «μαξιλαριού»:
1. Είναι προτεραιότητα· γι’ αυτό και ιεραρχείται ως πρώτος οικονομικός στόχος. Ή πιο απλά: πρώτα φτιάχνουμε αυτόν τον «κουμπαρά» και μετά δρομολογούμε την κάλυψη άλλων αναγκών ή επιθυμιών (για παράδειγμα, αγορά ή μίσθωση αυτοκινήτου, αύξηση καταναλωτικών αναγκών, επενδύσεις).
2. Πρέπει να δημιουργείται όσο το δυνατόν πιο νωρίς, ιδανικά από τα πρώτα βήματα του εργασιακού βίου και της οικονομικής ανεξαρτητοποίησης, καθώς σε αυτό το στάδιο είναι και οι ανάγκες πιο περιορισμένες (τουλάχιστον κατά κανόνα).
3. Το περιεχόμενο αυτού του «κουμπαρά» πρέπει να είναι συνάρτηση των μηνιαίων δαπανών. Μονομελές νοικοκυριό που τα βγάζει πέρα με 1.000 ευρώ τον μήνα μπορεί να αρκεστεί σε ένα αποθεματικό της τάξεως των 5-6 χιλιάδων ευρώ, καθώς το ποσό αυτό θα αποδειχθεί αρκετό ακόμη και ένα εξάμηνο. Αντίθετα, τετραμελής οικογένεια με στεγαστικά δάνεια, σχολεία, φροντιστήρια κ.λπ. προφανώς και θα χρειαστεί πολύ περισσότερα χρήματα.
4. Καλό είναι να αποδεικνύεται επαρκές για την κάλυψη των αναγκών για αρκετούς μήνες, ιδανικά για ένα εξάμηνο. Το αυξημένο χρονικό περιθώριο δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης λύσης αναπλήρωσης του χαμένου εισοδήματος, χωρίς να χρειαστεί να ληφθούν αποφάσεις υπό την πίεση του χρόνου και με άγχος.
5. Πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμο. Δηλαδή το «μαξιλάρι ασφαλείας» δεν το τοποθετούμε σε μετοχές ή αμοιβαία κεφάλαια, που μπορεί να προκαλέσουν ζημιές κατά τη ρευστοποίηση, ούτε το «κλειδώνουμε» σε έντοκα γραμμάτια μεγάλης διάρκειας και ομόλογα, που μπορεί να μας επιβαρύνουν με προμήθειες αν ρευστοποιηθούν νωρίτερα.
