Το 1987 και προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Γουόρεν Μπένις και Μπάρτον Νάνους επινόησαν το ακρωνύμιο VUCA για λογαριασμό του αμερικανικού Υπουργείου Άμυνας, σε μια προσπάθεια να περιγράψουν τα βασικά χαρακτηριστικά του μέλλοντος. Για τους δύο καθηγητές αυτό ήταν και είναι: μεταβαλλόμενο (volatile), αβέβαιο (uncertain), περίπλοκο (complex) και ασαφές (ambiguous). Μπορεί η πρόβλεψη του μέλλοντος να είναι πρακτικά αδύνατη, είναι όμως φανερό πως η αίσθηση για τα μελλούμενα αλλάζει από εποχή σε εποχή, όπως γράφει και η Τζένιφερ Γκίντλεϊ στο βιβλίο της Το μέλλον, μια πολύ σύντομη εισαγωγή (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης): «Ο εθισμός της σημερινής εποχής στην ταχύτητα είναι εμφανής στα καταστήματα γρήγορης εστίασης, στους τρόπους άμεσης επικοινωνίας και στην κουλτούρα της υπερκατανάλωσης. Η επιτάχυνση του χρόνου σημαίνει ότι το μέλλον τρέχει βιαστικά προς το μέρος μας!». Σε μια προσπάθεια, λοιπόν, να μη μας ξεπεράσουν οι εξελίξεις που προχωρούν με ταχύτατους ρυθμούς, επιχειρούμε να στρέψουμε την προσοχή σε εκείνους τους τομείς της τεχνολογίας που, όπως όλα δείχνουν, θα μας απασχολήσουν το 2025 − όχι για να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά για να ξεχωρίσουμε τα «σήματα» από τον «θόρυβο».
01. Η μεγάλη πρόκληση της ΤΝ
Ακούμε να διαφημίζονται αφυγραντήρες με ΤΝ, να αναγγέλλονται πρωτοβουλίες για την εκπαίδευση στην ΤΝ, να προβάλλονται προσωπικότητες που προειδοποιούν για το τέλος της ανθρωπότητας, και δεν ξέρουμε τι να πιστέψουμε. Το hype θολώνει τη ματιά μας, αλλά κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ούτε τους κινδύνους ούτε τα οφέλη και τις προοπτικές. Σύμφωνα με το Statista, το 2025 το μέγεθος της αγοράς της ΤΝ παγκοσμίως αναμένεται να ξεπεράσει τα 243 δισ. δολάρια. Πολλοί ανησυχούν για το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας φούσκας, που μπορεί να σκάσει ακόμα και εντός της χρονιάς, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας για την υπεροχή στην ΤΝ εντείνει τις ανησυχίες. Όλα θα κριθούν από την εξέλιξη των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων, καθώς εκεί ποντάρουν όλοι για την επίτευξη του μακροπρόθεσμου τζακ ποτ που ακούει στο όνομα Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη. Ευτυχώς, στην Ευρώπη δεν έχουμε χάσει ακόμη το μυαλό μας και συζητάμε σοβαρά για την ασφάλεια, την ηθική και τη διακυβέρνηση της ΤΝ. Η μεγάλη πρόκληση εφεξής θα είναι να βλέπουμε καθαρά − γιατί ό,τι λάμπει δεν είναι απαραίτητα μια σκεπτόμενη μηχανή.
02. Με στόχο τα αστέρια
Όπως και στην ψηφιακή τεχνολογία, έτσι και στο διάστημα οι τεχνολογικές εξελίξεις ορίζονται από τον ανταγωνισμό τεχνολογικών τιτάνων. Εσχάτως, έχει έρθει ξανά στην επικαιρότητα το ταξίδι στη Σελήνη. Το 2025, η SpaceX του Έλον Μασκ θα συνεχίσει τις εκτοξεύσεις του επαναχρησιμοποιήσιμου πυραύλου Starship, και η Blue Origin του Τζεφ Μπέζος θα πραγματοποιήσει την πρώτη πτήση του δικού της πυραύλου, του Blue Moon Lander. Προς το τέλος του 2025, έχει επίσης προγραμματιστεί η αποστολή Artemis II της NASA, η οποία πρόκειται να στείλει ένα ανθρώπινο πλήρωμα σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, για πρώτη φορά μετά τις αποστολές Apollo. Εν τω μεταξύ, εντός του 2025 θα δούμε πιθανώς τις πρώτες εικόνες από ένα νέο υπερτηλεσκόπιο, το οποίο χτίστηκε σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Χιλής. Μέσω της μεγαλύτερης ψηφιακής κάμερας που δημιουργήθηκε ποτέ, οι αστρονόμοι του τηλεσκοπίου Βέρα Ρούμπιν θα επιχειρήσουν να εξερευνήσουν το μεγάλο αχανές και ταυτόχρονα να δημιουργήσουν τον πιο λεπτομερή τρισδιάστατο χάρτη του Γαλαξία μας που έχει σχεδιαστεί ποτέ.
03. Το ηλεκτρικό αύριο της κίνησης
Καθώς η ΕΕ έχει βάλει ως χρονικό όριο το 2030 στην πώληση οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης, είναι δεδομένο ότι στους δρόμους θα βλέπουμε εφεξής όλο και περισσότερα ηλεκτρικά οχήματα. Βρισκόμαστε ακόμη σε ένα πρώιμο στάδιο ενεργειακής μετάβασης, που έχει πολλά σκαμπανεβάσματα, πολλά εμπόδια (τον Τραμπ, τις πετρελαιοβιομηχανίες κ.ά.) και πολλή παραπληροφόρηση. Το δεδομένο είναι ότι, για να λύσει το πρόβλημα των εκπομπών αερίων που οφείλονται στις μετακινήσεις του, ο κόσμος θα στρέφεται ολοένα και περισσότερο στην ηλεκτροκίνηση. Τα αυτοκίνητα θα γίνουν πιο προσιτά, το δίκτυο φόρτισης θα μεγαλώσει και νέες υπηρεσίες, όπως η φόρτιση on the go, θα εμφανιστούν. Βάσει των προβλέψεων της εταιρείας Gartner, το 2025 η πώληση αμιγώς ηλεκτρικών αυτοκινήτων θα αυξηθεί παγκοσμίως κατά 33%. Παράγοντας αναχαίτισης του ρυθμού αυτού είναι ο Τραμπ, με το σύνθημα «drill baby, drill» (κάνε γεωτρήσεις, μωρό μου, γεωτρήσεις), και οι καμπάνιες τρομοκράτησης του κοινού εναντίον των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στην Ελλάδα, λόγω και των κρατικών επιδοτήσεων, οι πωλήσεις ηλεκτροκίνητων οχημάτων παρουσιάζουν σταθερή άνοδο, η οποία εκτός απροόπτου θα συνεχιστεί. Την ίδια ώρα, στους δρόμους των ΗΠΑ, εμφανίζονται όλο και περισσότερα ρομποταξί, αυτο-οδηγούμενα οχήματα δηλαδή, που καθιστούν την ικανότητα οδήγησης παρωχημένη. Πόσο πιθανό είναι να τα δούμε σύντομα και στην ημεδαπή;
04. Χάπια ενάντια στην παχυσαρκία
Έως το 2030 ο μισός πληθυσμός του πλανήτη αναμένεται να είναι παχύσαρκος ή υπέρβαρος. Με βάση αυτό το δεδομένο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ζήτηση των φαρμάκων για την απώλεια βάρους θα συνεχίσει να παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Και εδώ, ο ανταγωνισμός μεταξύ δύο γιγάντων της φαρμακοβιομηχανίας, της Novo Nordisk, κατασκευάστριας του Wegovy και του Ozempic, και της Eli Lilly, κατασκευάστριας του Zepbound και του Mounjaro, είναι καθοριστικός. Σύμφωνα με τον Economist, «μία από τις δύο αυτές φαρμακοβιομηχανίες θα μπορούσε να είναι η πρώτη που θα επιτύχει χρηματιστηριακή αξία ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων, μπαίνοντας σε ένα κλειστό κλαμπ που αποτελείται κυρίως από τεχνολογικούς κολοσσούς». Οι εταιρείες αυτές βρίσκονται στην αιχμή της έρευνας και της ανάπτυξης φαρμάκων. Η Novo έχει αναπτύξει ένα χάπι που είναι περίπου εξίσου αποτελεσματικό με την ενέσιμη εκδοχή του, ενώ η Lilly πρόκειται προσεχώς να κυκλοφορήσει το δικό της χάπι. Ταυτόχρονα, περισσότερες από 70 εταιρείες διεξάγουν σχεδόν 100 κλινικές δοκιμές για φάρμακα κατά της παχυσαρκίας. Το 2025 αναμένεται να κυκλοφορήσουν μερικά ακόμα νέα σκευάσματα, που πιθανολογείται ότι θα ρίξουν τις πολύ υψηλές τιμές των αντίστοιχων θεραπειών.
05. Βιοτεχνολογία, το μεγάλο δίλημμα
Από τη μέρα που έγινε εφικτό να επεξεργαζόμαστε το DNA μας μέσω της τεχνικής CRISPR έως σήμερα, έχει μπει αρκετό νερό στο αυλάκι. Το παράδειγμα του Κινέζου επιστήμονα Χε Τζιανκούι, που επιχείρησε να δημιουργήσει τα πρώτα Crispr-μωρά, ήταν μεμονωμένο και κανείς άλλος δεν έχει τολμήσει να γονιμοποιήσει γενετικά τροποποιημένα ανθρώπινα έμβρυα. Ωστόσο, η έρευνα στη γενετική και στη συνθετική βιολογία δεν σταματά, αποφέροντας όλο και πιο αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Πρόσφατα, μια νέα τεχνική βιοεκτύπωσης δημιούργησε λειτουργικό ιστό που μεγαλώνει δέκα φορές ταχύτερα. Η μέρα που θα τρώμε συνθετικό φαγητό και θα μεταμοσχεύονται συνθετικά όργανα δεν αργεί. Ταυτόχρονα όμως, εξαιτίας της βιοτεχνολογίας, θα μας τεθούν πρωτόγνωρα ηθικά διλήμματα: Αν μπορούσατε να ενισχύσετε την όραση ή τη γνωστική ικανότητα του παιδιού σας, τι θα κάνατε; Κι αν αυτές οι υπηρεσίες γενετικής αναβάθμισης ήταν προσιτές μόνο στους δισεκατομμυριούχους;
06. Φορητότητα παντού
Είναι γεγονός ότι στη διεπαφή ανθρώπου-μηχανής επενδύονται άφθονοι πόροι. Σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα των χρηστών αλληλεπιδρά με την ψηφιακή τεχνολογία κυρίως μέσω των κινητών τηλεφώνων, αλλά και μέσω των υπολογιστών. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο έχει αυξηθεί σημαντικά και η διείσδυση των φορητών τεχνολογιών, όπως τα έξυπνα ρολόγια. Με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, μιας τεχνολογίας γενικού σκοπού που αλλάζει τη φύση και τη δομή της σχέσης με τον ψηφιακό κόσμο, οι φορητές τεχνολογίες παίρνουν ακόμα πιο καινοτόμες μορφές. Είναι πιθανόν μέσα στο 2025 το επόμενο δαχτυλίδι, τα επόμενα γυαλιά, το επόμενο μενταγιόν ή καρφίτσα που θα φορέσετε να μην είναι απλώς ένα διακοσμητικό ή λειτουργικό στοιχείο της εμφάνισής σας, αλλά ένας έξυπνος ψηφιακός βοηθός, ο οποίος θα καταγράφει τα δεδομένα σας, την ομιλία ή στοιχεία της υγείας σας, ώστε να σας δίνει προσωποποιημένες πληροφορίες και συστάσεις.
07. Κρυπτονομίσματα: Επένδυση ή τζόγος;
Τι κι αν πριν από πέντε χρόνια δήλωνε ότι δεν είναι θαυμαστής του Bitcoin, λέγοντας ότι «είναι φτιαγμένο από αέρα κοπανιστό»; Τι κι αν το 2021 δήλωνε πως πρόκειται για μια απάτη που στοχεύει το δολάριο; Ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ έκανε στροφή 180 μοιρών και θέλει σήμερα να είναι ο πρώτος Πρόεδρος των Κρυπτονομισμάτων. Φαίνεται ότι τα 119 εκατομμύρια που, σύμφωνα με τη μη κερδοσκοπική οργάνωση Public Citizen, επένδυσε η βιομηχανία των κρυπτοστοιχείων στις προεδρικές εκλογές απέδωσαν αμέσως καρπούς. Ο Τραμπ επέλεξε ως επόμενο πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς τον υπέρμαχο των crypto Πολ Άτκινς, ενώ ο «Τσάρος» που διόρισε για την ΑΙ και τα κρυπτονομίσματα, Ντέιβιντ Σακς, είναι ένας από τους πιο γνωστούς μεγαλοεπενδυτές νεοφυών επιχειρήσεων κρυπτονομισμάτων. Εκεί που το Bitcoin και τα υπόλοιπα μεγάλα κρυπτονομίσματα έπαιρναν την κατιούσα, η εκλογή του Τραμπ τούς έδωσε τεράστια ώθηση, σε σημείο που η τιμή του Bitcoin να ξεπερνά τα 100.000 δολάρια ανά μονάδα. Λίγο πριν από την ορκωμοσία του, ο Τραμπ έφτιαξε το δικό του κρυπτονόμισμα, ένα memecoin με το όνομα $Trump, και ακολούθησε αμέσως μετά η Μελάνια, με το $Melania. Μέσα σε λίγες ώρες, διακινήθηκαν μερικά δισεκατομμύρια δολάρια, σε μια δραστηριότητα καθαρού τζόγου που, όπως λένε σοβαροί αναλυτές, μοιάζει πολύ περισσότερο με αγορά λαχείου παρά με ορθολογική επένδυση.
08. H επιστροφή (;) της πυρηνικής ενέργειας
Η εμπειρία του κόσμου αλλάζει και διαμεσολαβείται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία· τα πάντα ψηφιοποιούνται. Αυτό σημαίνει αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες. Για να λειτουργήσει ένας ψηφιακός βοηθός, για να πλοηγηθεί ένα όχημα, για να στείλει η κάμερα του σπιτιού εικόνα στο κινητό, χρειάζεται ενέργεια, δηλαδή ηλεκτρικό ρεύμα. Εσχάτως έχει έρθει στο προσκήνιο η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια, η οποία τη δεκαετία του ’80 δίχασε τον κόσμο. Οι υποστηρικτές της λένε ότι είναι άφθονη, είναι φθηνή και καθαρή. Όσοι διαφωνούν λένε ότι δυνητικά είναι επικίνδυνη και ότι τα απόβλητά της συνιστούν διαχρονικό κίνδυνο. Οι τεχνολογικοί τιτάνες επενδύουν σε πυρηνικούς αντιδραστήρες, ενώ κερδίζουν έδαφος οι SMRs, μικροί αρθρωτοί πυρηνικοί αντιδραστήρες που δεν απαιτούν τεράστιες επενδύσεις, μπορούν να χωροθετηθούν ευκολότερα και η λειτουργία τους δεν συνεπάγεται τόσο μεγάλη διακινδύνευση.
09. Τα νέα σύνορα της νευροεπιστήμης
Συχνά παρατηρούμε να κατηγορείται η Ευρωπαϊκή Ένωση πως στραγγαλίζει την καινοτομία με πολλές ρυθμίσεις. Ωστόσο, αυτό δεν είναι αληθές. Η ΕΕ πρωτοστατεί στη ρύθμιση ευαίσθητων τομέων, έχοντας σε προτεραιότητα το καλό των πολιτών της. Με το ίδιο σκεπτικό, ενισχύει την έρευνα σε κρίσιμα πεδία, όπως αυτό της νευροεπιστήμης. Το Human Brain Project, για παράδειγμα, είναι ένα πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ, το οποίο εδώ και μία δεκαετία επιδόθηκε στη δημιουργία ενός Άτλαντα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Το πρόγραμμα στέφθηκε με επιτυχία, κι έτσι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας τους πιο λεπτομερείς χάρτες των εγκεφαλικών περιοχών και της κυτταρικής τους αρχιτεκτονικής που έχουν γίνει ποτέ. Το 2025 οι χάρτες αυτοί θα αρχίσουν να αξιοποιούνται από τους επιστήμονες και τους γιατρούς, ώστε να ανακαλυφθούν νέες θεραπείες για τους ασθενείς που πάσχουν από κάποιας μορφής νευρολογική πάθηση, οι οποίοι υπολογίζεται ότι είναι πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού.
10. Όλο και μεγαλύτερες οθόνες
Η ψυχαγωγία μοιάζει τελευταία να έχει τεχνολογικά κολλήσει. Στο hardware υπάρχει μεγάλος πειραματισμός κυρίως στο πεδίο του VR, του ΑR και του ΜR (εικονική πραγματικότητα, επαυξημένη πραγματικότητα, μεικτή πραγματικότητα), αλλά ακόμη δεν έχουν λυθεί θεμελιώδη προβλήματα που σχετίζονται με την περιπλοκότητα της τεχνολογίας, ενώ το κόστος των συσκευών παραμένει υψηλό. Μέχρι στιγμής, όλα δείχνουν ότι το 2025 θα συνεχίσουμε να είμαστε «δέσμιοι» των οθονών που κοιτάζουμε από κάποια απόσταση, δηλαδή από τις τηλεοράσεις. Η βιομηχανία κατασκευαστών αντιμετωπίζει την έλλειψη καινοτομίας με μεγέθυνση. Στην πιο πρόσφατη έκθεση τεχνολογικών ειδών του Λας Βέγκας, την περιώνυμη CES, όλες οι μεγάλες και γνωστές εταιρείες εμφάνισαν οθόνες μεγαλύτερες των 100 ιντσών, επομένως στα καταστήματα θα αναμένουμε προσεχώς όλο και μεγαλύτερες τηλεοράσεις. Το μέγεθός τους θα κάνει πολλούς να πιθανολογούν ότι οι ψηφιακές οθόνες μπορεί να αρχίσουν να απειλούν τους γνωστούς μας προτζέκτορες.
Δορυφόροι για την «πράσινη» μετάβαση
Η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των κλιματικών καταστροφών, και η αλήθεια είναι ότι οι ιδέες που υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια είναι πολύ ελπιδοφόρες. Με τη χρήση αισθητήρων, μπορούμε να παρακολουθούμε σε ζωντανό χρόνο τις επιπτώσεις των αλλαγών και των παρεμβάσεών μας στο περιβάλλον, ενώ με τη χρήση δορυφόρων μπορούμε να έχουμε ακόμα καλύτερη εποπτεία των κλιματικών γεγονότων, σε πολλά επίπεδα. Το 2024 εκτοξεύτηκαν στο διάστημα δύο νέοι δορυφόροι, ο MethaneSAT και ο Carbon Mapper, οι οποίοι θα σκανάρουν διαρκώς τη Γη για να εντοπίζουν όσους εκπέμπουν μεθάνιο πάνω από τα αποδεκτά όρια. Φέτος, είμαστε πλέον σε θέση να εντοπίζουμε με ακρίβεια αυτούς που μολύνουν με εκπομπές μεθανίου το περιβάλλον ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, να τους εκθέτουμε και να τους υποχρεώνουμε να συμμορφωθούν. Για παράδειγμα, σύμφωνα με μία από τις πρώτες καταγραφές, οι παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου στις ΗΠΑ εκπέμπουν μεθάνιο στην ατμόσφαιρα με ρυθμό πάνω από τέσσερις φορές υψηλότερο από εκείνον που έχει θέσει η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος…
