Για όσους δεν θυμούνται, στις αρχές του έτους, μια φάλαινα εντοπίστηκε να μεταφέρει το νεκρό μωρό της στη θάλασσα επί έντεκα ολόκληρες ημέρες. Ήταν ένα τελετουργικό πολύ συνηθισμένο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας όλων των «φαλαινών-δολοφόνων». Η Ταλέκουα όμως ήταν ήδη διάσημη. Επτά χρόνια νωρίτερα είχε χάσει άλλο ένα νεογέννητο και, θρηνώντας την απώλειά του, το μετέφερε μαζί της για δεκαεπτά μερόνυχτα. Τόσο χρειάστηκε μέχρι να πειστεί να το εναποθέσει στον υγρό τάφο του, μακριά από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, που −παρεμπιπτόντως− οι επιστήμονες παρακολουθούν στενά, χρόνια τώρα, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσουν την επιβίωση αυτών των τόσο περίπλοκων ζώων με την πολύ υψηλή αίσθηση δικαιοσύνης, τα οποία όμως κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Ήταν κάποτε πολύ στη μόδα η προσπάθεια συνεννόησης με άλλα ευφυή όντα που ζουν στον πλανήτη μας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ο διάσημος βιολόγος, νευροεπιστήμονας και ψυχαναλυτής Τζον Λίλι κυριαρχούσε στο πεδίο των ερευνών με στόχο την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών ειδών. Μερικά χρόνια νωρίτερα, το ίδιο συνέβαινε με τον Κόνραντ Λόρεντζ, έναν ζωολόγο από την Αυστρία, που θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της επιστήμης της ηθολογίας, της μελέτης της συμπεριφοράς των ζώων δηλαδή, σε συνδυασμό με την εξέλιξή τους στο πλευρό του ανθρώπου. Ο Λόρεντζ ήταν παθιασμένος με τα σκυλιά (δικός μας άνθρωπος!). Ο Λίλι με τα δελφίνια και τα κητοειδή. Στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν τις κρυφές πτυχές της ευφυΐας των ζώων που εκδηλώνεται σε μήκη κύματος τα οποία αδυνατούμε να ανιχνεύσουμε, και οι δύο ξέφυγαν αρκετά από τα όρια της επιστημονικής ηθικής – αν και εβδομήντα χρόνια πριν, οι κατευθυντήριες γραμμές αυτής της ηθικής ήταν πολύ πιο αχνές από ό,τι σήμερα. Ο Λίλι χορηγούσε μέχρι και ψυχεδελικές ουσίες στα δελφίνια που μελετούσε, ελπίζοντας ότι το LSD θα άνοιγε την πύλη της κατανόησης αυτού του κώδικα επικοινωνίας, που επιτρέπει στα κητοειδή να διαμορφώνουν περίπλοκες κοινωνικές σχέσεις, να μεταφέρουν διδακτικές εμπειρίες στην ομάδα τους, ακόμα και να σχηματίζουν μια μορφή συμπεριφορικής κουλτούρας με ενθαρρυμένες δράσεις και ταμπού· ένα από τα οποία, ειδικά στις όρκες, τις διαβόητες «φάλαινες-φονιάδες», είναι το «δεν τρώμε ανθρώπους»…
Με την έλευση της νέας χιλιετίας, όλα αυτά τα βάλαμε στην άκρη. Πάνω που φαινόταν ότι είμαστε πραγματικά κοντά σε μια αληθινή αποκάλυψη, ήρθε η τεχνητή νοημοσύνη και τα σκέπασε όλα με την απατηλή σαγήνη της. Καταγοητευτήκαμε, βλέπετε, με την ευκαιρία να προσποιηθούμε τον Δημιουργό, αντί να επιμείνουμε στη βαθύτερη κατανόηση των δημιουργημάτων του.
Είναι κάπως λυπηρό να εγκαταλείπουμε την προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει στο μυαλό ζώων –που θεωρούμε σχεδόν εξελικτικά ισοδύναμα, αλλά εκτοπίζουμε ασυγκίνητα από το φυσικό τους περιβάλλον– επειδή βρήκαμε νέο παιχνίδι. Ίσως η τεχνητή νοημοσύνη, όταν καταστεί συνειδητή και αυτόβουλη, να αποφασίσει ότι υπάρχουν και άλλοι παίκτες στο πεδίο, με τους οποίους αξίζει να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας. Και να έρθει η μέρα όπου οι μηχανές θα μιλάνε με τα δελφίνια κι εμείς θα παρακολουθούμε αμέτοχοι. Σενάριο επιστημονικής δυστοπίας; Απλώς ρωτήστε το ChatGPT και θα εκπλαγείτε από την απάντηση.
