Το μυστήριο των σκύλων που μιλάνε

Με το που ήρθε στη ζωή μου το κουτάβι μου, η Έλι, ένας γερμανικός ποιμενικός με μαύρα μάτια και μυτερά αυτιά, ξεκίνησα την εκπαίδευση ώστε να γίνει «καλό σκυλί». Και έγινε. Όταν μιλούσα, με άκουγε. Δεν γάβγιζε δυνατά και τα δόντια της ήταν καθαρά. Όμως, δύο χρόνια μετά, άρχισα να αναρωτιέμαι μήπως παραείναι υπάκουη. Ακόμα και όταν ήταν στο πάρκο, χωρίς λουρί, ο τρόπος που σταματούσε σε μια διασταύρωση του μονοπατιού και κοιτούσε προς το μέρος μου για να της υποδείξω προς τα πού θα πάμε, μου προκαλούσε λύπη. 

Στο σπίτι, όταν η πόρτα του δωματίου ήταν μισόκλειστη, αντί να ορμήσει και να μπει μέσα, κοντοστεκόταν από πίσω της. Ήταν διστακτική και κλαψούριζε όταν δεν ήταν σίγουρη για τον εαυτό της, με έναν τρόπο που δεν ήταν ταιριαστός με το δυνατό σώμα της με τους μεγάλους μυς και τους μυτερούς κυνόδοντες. Μια μέρα, όταν πετάχτηκε μια γάτα στον δρόμο μας ξαφνικά, η Έλι στρίγγλισε σαν παιδάκι. 

Κατάλαβα τότε πως η εκπαίδευση της είχε στερήσει κάτι πολύτιμο, την ανεξαρτησία της, σίγουρα, και κάτι πιο ενστικτώδες: κάτι σαν την ικανότητά της να είναι σκύλος. Ο σύντροφός μου, ο Τζέσι, μπαμπάς της Έλι, συμφωνούσε. «Νομίζω πως χρειάζεται περισσότερη αυτοπεποίθηση», παρατήρησε.
Μήπως η λύση ήταν τα κουμπιά; Περίπου εκείνη την εποχή είχα ξεκινήσει να βλέπω στα σόσιαλ μίντια σκυλιά να εκφράζουν –τουλάχιστον έτσι φαινόταν– τις επιθυμίες τους με έναν απλό και low-tech τρόπο: πατώντας πολύχρωμα πλαστικά κουμπιά στο πάτωμα, καθένα από τα οποία έβγαζε και έναν ήχο διαφορετικής λέξης. Καθώς σκρόλαρα βιντεάκια στο κινητό μου, έπεσα πάνω σε σκυλιά που πατούσαν τα αντίστοιχα κουμπιά για: ΦΑΓΗΤΟ, ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ, ΤΩΡΑ, κάποιες φορές με αυτή τη σειρά. 

Πατώντας τα viral κουμπιά

Το πιο διάσημο ήταν η Μπάνι, ένα μεγαλόσωμο τσοπανόσκυλο από την Τακόμα στην Ουάσιγκτον, με 8,6 εκατ. ακολούθους στο TikTok, ένα λεξιλόγιο 105 λέξεων (κουμπιών) και μια διάγνωση για αγχώδη διαταραχή. Το online μαγαζί της Μπάνι πουλούσε ένα αρχικό πακέτο έξι κουμπιών προς 65 δολάρια. Μέσα από τα κουμπιά η Μπάνι επικοινωνούσε τις εμπειρίες της από τον κόσμο. Έλεγε: ΚΟΙΤΑ, ΓΑΤΑ. Συχνά, ήταν ΑΝΗΣΥΧΗ. Τη βασάνιζαν όνειρα για κάποιο ΞΕΝΟ ΖΩΟ. Επίσης, αγαπημένο της θέμα συζήτησης ήταν τα ΚΑΚΑ ή το ΠΑΙΧΝΙΔΙ με ΚΑΚΑ. 
Η Μπάνι ήταν πρώτη μαθήτρια, πολύ προχωρημένη στην ικανότητα χρήσης των κουμπιών. Όμως υπήρχαν άπειρα ακόμη βίντεο, με άλλα σκυλιά, γάτες, γουρούνια, άλογα, τα οποία έλεγαν αντίστοιχα έξυπνα ή διασκεδαστικά πράγματα. Ένα σκυλάκι-μινιατούρα, υβρίδιο μεταξύ αυστραλιανού τσοπανόσκυλου και πουντλ, που του άρεσε το χώμα, ήθελε να πάει ΕΞΩ για ένα ΣΝΑΚ. Μια γάτα από τη Γαλλία, της οποίας ο ιδιοκτήτης αρνιόταν να της δώσει λιχουδιά, επικοινωνούσε με εμφανή δυσφορία πως ήταν ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΜΕΝΗ. 

Αυτά τα κατοικίδια δεν κάθονταν απλώς υπάκουα. Ήταν σύντροφοι, φιλαράκια, με τη δική τους φωνή. Έριξα μια ματιά στην Έλι, ξαπλωμένη στην άλλη άκρη του δωματίου. Τα μάτια της ήταν σκούρα, τα αισθήματά της παρέμεναν ένα μυστήριο. Τι βρισκόταν, άραγε, στο μυαλό της; Αν της έδειχνα πώς να χρησιμοποιεί αυτά τα κουμπιά, θα το μάθαινα. Ή έτσι φανταζόμουν. 

Η πρώτη λέξη που θα προσπαθούσα να της μάθω, αποφάσισα, θα ήταν το ΕΞΩ. Η λέξη «έξω» ήταν μία από τις πρώτες συνιστώμενες λέξεις στο άτυπο παιδαγωγικό εγχειρίδιο της εκπαίδευσης με κουμπιά που δημιούργησε μια λογοθεραπεύτρια ονόματι Κριστίνα Χάνγκερ. Το 2018, καθώς η Χάνγκερ εκπαίδευε το σκυλάκι της, τη Στέλλα, παρατήρησε ότι η πρόοδός της στα πρώτα στάδια επικοινωνίας ήταν αντίστοιχη με εκείνη που σημείωναν τα νήπια με τα οποία η ίδια δούλευε. Η Χάνγκερ δίδασκε στα παιδιά να μιλούν πατώντας εικονίδια σε ένα τάμπλετ. Αναρωτήθηκε: Θα μπορούσε η Στέλλα να μάθει λέξεις με μια παρόμοια μέθοδο;
Για να το τεστάρει, αγόρασε κάποια κουμπιά, στα οποία μπορούσες να ηχογραφήσεις λέξεις, ηχογράφησε απλές λέξεις –ΕΞΩ, ΝΕΡΟ, ΠΑΙΧΝΙΔΙ– και τα στερέωσε σε έναν πίνακα στο πάτωμα. 

Κάθε φορά που μιλούσε στη Στέλλα, πατούσε το αντίστοιχο κουμπί. Μετά από περίπου έναν μήνα, η Στέλλα «το ’πιασε» και άρχισε να πατάει ΕΞΩ όταν ήθελε να βγει στον κήπο και ΠΑΙΧΝΙΔΙ όταν ήθελε να παίξει. Μια μέρα, καθώς η Κριστίνα πότιζε τα φυτά, η Στέλλα πίεσε το κουμπί ΝΕΡΟ. Τότε, η Χάνγκερ σκέφτηκε πως το σκυλί τής περιγράφει αυτά που βλέπει και αποφάσισε να εμπλουτίσει τον πίνακα με συναισθήματα (όπως ΘΥΜΩΜΕΝΗ) και λέξεις της καθημερινότητας, όπως ΓΕΙΑ. 

Όταν η Στέλλα άρχισε να σχηματίζει μικρές φράσεις, η Χάνγκερ δεν ξαφνιάστηκε ιδιαίτερα. Τα σκυλιά έχουν περίπου την ευφυΐα ενός μικρού παιδιού δυόμισι ετών, το οποίο η Χάνγκερ ήξερε από τη δουλειά της ότι συνήθως μπορεί να φτιάξει προτάσεις δύο ή τριών λέξεων. Μετά από έναν χρόνο, η Στέλλα μπορούσε να πει ΚΡΕΒΑΤΙ ΑΡΓΟΤΕΡΑ, ΘΕΛΩ ΕΞΩ ΤΩΡΑ. Μια μέρα, η αλλαγή ώρας σήμαινε ότι το φαγητό του σκυλιού δεν προσφέρθηκε την αναμενόμενη ώρα. Ζήτησε φαγητό και η Χάνγκερ τής είπε να περιμένει· έτσι, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, πήγε στα κουμπιά και πάτησε με τα πόδια της ΑΓΑΠΩ ΕΣΕΝΑ ΟΧΙ. 

Το μπλογκ που η Χάνγκερ έφτιαξε με την πρόοδο της Στέλλα έγινε viral και άλλοι ιδιοκτήτες σκύλων άρχισαν να πειραματίζονται με τα κουμπιά. Κι αυτοί, με τη σειρά τους, έγιναν viral. Το κίνημα άρχισε να μεγαλώνει. Τα σκυλιά που μάθαιναν να πατούν τα κουμπιά είχαν κάτι κοινό: οι ιδιοκτήτες τους περνούσαν πολύ χρόνο με αυτά, μιλώντας τους, κοιτώντας τα, πιέζοντας κουμπιά μαζί τους, αυτοί οι ιδιοκτήτες ήταν συχνά γυναίκες, χωρίς παιδιά στο σπίτι, και τα ίδια τα σκυλιά είχαν κάπως ηγετικές προσωπικότητες. Υπήρχαν πράγματα που ήθελαν να επικοινωνήσουν. 

«Εγώ σκύλος, σκύλος γιατί»

Ένα πιτ μπουλ με το όνομα Τίλντα πατούσε το κουμπί ΗΧΟΣ δύο φορές, κάθε φορά που η ιδιοκτήτριά της έμπαινε στο εβδομαδιαίο παιχνίδι της Dungeons and Dragons. Μήπως πρέπει να φορέσω ακουστικά; αναρωτήθηκε εκείνη. Ένα γκόλντεν ριτρίβερ με το όνομα Κας πατούσε ΑΝΗΣΥΧΟΣ όταν ο ιδιοκτήτης του άνοιγε τη φωτιά για να μαγειρέψει, επειδή δεν του άρεσαν τα τσιγαρίσματα και οι ήχοι από το τηγάνι.

«Όταν μπορούμε πραγματικά να ακούσουμε, από πρώτο χέρι, πώς βιώνει τη ζωή ένα σκυλί, αλλάζει εντελώς το πώς το αντιμετωπίζουμε», λέει η Χάνγκερ. «Εγώ και ο συζυγός μου πραγματικά αντιμετωπίσαμε τη Στέλλα ως ισότιμο μέλος της οικογένειας. Η άποψή της, τα συναισθήματα και οι σκέψεις της έχουν σημασία». 
Από όλα τα ζώα που είδα στο ίντερνετ, η Μπάνι, το τσοπανόσκυλο, είχε τις πιο έντονες απόψεις και τα πιο έντονα συναισθήματα. Μισούσε τα πόδια. Μισούσε το νερό. Μισούσε τα πουλιά. Ήταν γνωστή για τον ευθύ χαρακτήρα της και τους φιλοσοφικούς στοχασμούς της. ΕΓΩ ΣΚΥΛΟΣ, παρατηρούσε. ΣΚΥΛΟΣ ΓΙΑΤΙ. Καθώς χάζευα τα βίντεό της, σταμάτησα σε έναν διάλογο μεταξύ της Μπάνι και της ιδιοκτήτριάς της, Αλέξις Ντιβάιν. ΘΥΜΩΜΕΝΗ, είπε η Μπάνι, κοιτώντας την Αλέξις. «Γιατί είσαι θυμωμένη;», ρώτησε εκείνη. ΑΟΥΤΣ, απάντησε το σκυλί. «Πού είναι το άουτς σου;», τη ρώτησε. Η Μπάνι πάτησε ΞΕΝΟΣ και έφερε το ποδαράκι της στο κεφάλι της. «Στο αυτί σου;», τη ρώτησε η μαμά της. «Πού ξένος;». Το σκυλί φάνηκε να σκέφτεται για λίγο. ΠΑΤΟΥΣΑ, είπε μέσω του κουμπιού και πλησίασε την ιδιοκτήτριά του. Κράτησε όρθια την αριστερή της πατούσα και στο επόμενο πλάνο η Αλέξις κρατάει στο χέρι της ένα αγκάθι, το οποίο, όπως είπε, είχε κολλήσει στο πόδι του σκυλιού. 

Oι άνθρωποι στο ίντερνετ δεν είναι πολύ ευγενικοί. Τα βίντεο της Μπάνι, όσο θαυμασμό προκαλούν, άλλη τόση ειρωνεία συγκεντρώνουν στα σχόλια. Οι επικριτές της υποστηρίζουν πως τα βίντεο είναι ψεύτικα, επιλεκτικά μονταρισμένα. Όμως, για τους ιδιοκτήτες σκύλων, το να πατούν κουμπιά μαζί με τον σκύλο τους δεν διαφέρει πολύ από το να επικοινωνούν με ένα μικρό παιδί. «Τι να μην πιστέψεις από αυτό;», λέει η Ντιβάιν. 

Ο χιμπαντζής Μιν

Τουλάχιστον από τη Βικτωριανή εποχή, όταν πρωτοξεκινήσαμε να βάζουμε στο σπίτι μας πουλιά, γάτες και σκύλους, οι άνθρωποι διασκεδάζουν με το να μιλούν στα κατοικίδιά τους. Ο Κάρολος Δαρβίνος, που είχε σκυλιά σε όλη του τη ζωή, βασίστηκε στις παρατηρήσεις της συμπεριφοράς τους για να αναπτύξει ορισμένες από τις ιδέες του για τον φυσικό κόσμο και υπήρξε ο πρώτος μεγάλος υποστηρικτής της άποψης ότι τα ζώα έχουν «μυαλό». 

Πίστευε ότι τα ζώα, ιδίως τα πρωτεύοντα και ορισμένα άλλα θηλαστικά, είχαν πολλά από τα ίδια συναισθήματα και νοητικές ικανότητες με τους ανθρώπους, αλλά σε διαφορετικό βαθμό. Τα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως γράφει στο βιβλίο του Η καταγωγή του ανθρώπου, αισθάνονται «ζήλια, καχυποψία, ευγνωμοσύνη και μεγαλοψυχία, μπορούν να συμπεριφερθούν με σκοπό την εξαπάτηση και είναι εκδικητικά, ενώ έχουν ακόμη και αίσθηση του χιούμορ».

Οι θεωρίες του Δαρβίνου ενέπνευσαν πολλούς Βικτωριανούς, οι οποίοι αναρωτήθηκαν εάν τα κατοικίδιά τους μπορούν να διδαχθούν την ανθρώπινη γλώσσα και αντίστροφα. Έτσι ξεκίνησε μια μακρά περίοδος με οικιακά πειράματα. Ένας γείτονας του Δαρβίνου, ο Τζον Λάμποκ, δίδαξε ένα κουταβάκι τεριέ με το όνομα Βαν χρησιμοποιώντας κάρτες που έγραφαν λέξεις όπως «κόκαλο» ή «τσάι». Όταν ήθελε να ζητήσει ένα κόκαλο, ο Βαν διάλεγε την αντίστοιχη κάρτα και την πήγαινε στον Λάμποκ, κουβαλώντας τη στο στόμα.Περίπου την ίδια περίοδο, ένας εκδότης από τη Νέα Υόρκη κυκλοφόρησε ένα φωνητικό λεξιλόγιο με 600 ήχους γάτας, συμπεριλαμβανομένων των ήχων που σήμαιναν «γάλα», «εδώ» αλλά και «εκατομμυριούχος». Στην Ινδία, ο εξερευνητής και συγγραφέας σερ Ρίτσαρντ Μπάρτον αγόρασε 40 μαϊμούδες διαφόρων ειδών, τις πήρε στο σπίτι του και τους έδωσε ονόματα. Συνήθιζε να αναφέρεται σε μία από αυτές ως «γυναίκα του» – το ζώο φορούσε μαργαριταρένια σκουλαρίκια και δειπνούσε δίπλα του, στο τραπέζι. Ο Μπάρτον ηχογράφησε περίπου 60 ήχους μαϊμούδων, τους οποίους υποστήριζε ότι μπορεί να καταλαβαίνει και να αναπαράγει. Στο Λονδίνο, ο εικοσάχρονος Αλεξάντερ Γκράχαμ-Μπελ δοκίμαζε κάποια από τα γλωσσικά του πειράματα στο οικογενειακό τους τεριέ, Τρουβ. Με τα χέρια του προσπαθούσε να σχηματίσει τα χείλη του σκυλιού καθώς το προκαλούσε να γρυλίσει, και το αποτέλεσμα ήταν προτάσεις όπως «πώς είσαι, γιαγιά;». Όταν φτάσαμε στη δεκαετία του 1960, οι ερευνητές συνειδητοποίησαν πόσο απλοϊκές ήταν οι βικτωριανές δοκιμές, όμως τα πειράματα στην επικοινωνία με τα ζώα υπόσχονταν να δώσουν απαντήσεις στο ερώτημα αν είναι η γλώσσα κάτι που ανήκει μόνο στους ανθρώπους ή έχουν και τα ζώα κάποια σχετική ικανότητα. Ως απάντηση στον ισχυρισμό του Νόαμ Τσόμσκι ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο, ένα μωρό χιμπαντζής βαφτίστηκε Νιμ Τσίμπσκι (Nim Chimpsky) και στάλθηκε να ζήσει με μια οικογένεια στο Μανχάταν, για να μάθει τη νοηματική. Τα καινοτόμα και φιλόδοξα πειράματα με πρωτεύοντα θηλαστικά, δελφίνια και παπαγάλους πολλαπλασιάστηκαν και πολλά από αυτά κατέγραψαν ζώα που ακολουθούσαν συγκεκριμένες ενδείξεις και χρησιμοποιούσαν λέξεις και φράσεις για να επικοινωνήσουν με τους εκπαιδευτές τους.

Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις μελέτες είχαν σοβαρές ατέλειες στη μεθοδολογία τους και σε πολλές περιπτώσεις η μεταχείριση των ζώων θα θεωρούνταν σήμερα ανήθικη. Το Project Nim επιστράτευσε ένα εναλλασσόμενο καστ εθελοντών φοιτητών για να εκπαιδεύσουν τον Νιμ στην αμερικανική νοηματική γλώσσα και ο ένας μετά τον άλλο φιλοξενούσε τον χιμπαντζή στο σπίτι του. Τελικά, οι παραλείψεις σε αυτές τις μελέτες άρχισαν να επισκιάζουν τα ευρήματα. Το 1980, η Ακαδημία Επιστημών της Νέας Υόρκης πραγματοποίησε συνέδριο με βασικό σκοπό να κηρύξει τα γλωσσικά πειράματα αποτυχημένα και τους επιστήμονες απατεώνες. Ο ενθουσιασμός, όπως και η χρηματοδότηση, εξανεμίστηκαν εξίσου θεαματικά όπως ξεκίνησαν. Ο Νιμ πέρασε την υπόλοιπη ζωή του σε ένα κλουβί καταφυγίου ζώων. Οι μελέτες για τη γλώσσα των ζώων απέκτησαν τη ρετσινιά της επιστημονικής απάτης. 

10.000 κατοικίδια σε 50 χώρες

Το 2019, ο Φεντερίκο Ροζάνο, αναπληρωτής καθηγητής Γνωστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο, έλαβε ένα μέιλ από έναν συνάδελφό του, με συνημμένο ένα άρθρο σχετικά με την Κριστίνα και τη Στέλλα. «Δεν είμαι σίγουρος», απάντησε ο Ροζάνο, επισυνάπτοντας ένα κεφάλαιο βιβλίου που χρησιμοποιούσε στα μαθήματά του με τίτλο Τι μάθαμε από τις γλωσσικές μελέτες σε πιθήκους. Η απάντηση: «Όχι πολλά». 

Όμως, το ερχόμενο καλοκαίρι, που η πανδημία «πάγωσε» τη μελέτη του Ροζάνο σχετικά με το πώς επικοινωνούν οι χιμπαντζήδες για να μοιράσουν το φαγητό τους και το πώς τα παιδιά των ανθρώπων ζητούν αυτό που θέλουν, επικοινώνησε μαζί του ο Λίο Τροτιέ – πρώην διδακτορικός φοιτητής γνωστικών επιστημών, ο οποίος είχε εγκαταλείψει τις σπουδές του και είχε ξεκινήσει μαζί με την Αλέξις Ντιβάιν την εταιρεία με κουμπιά για κατοικίδια FluentPet. Ο Τροτιέ ήθελε να συζητήσουν μια μελέτη σχετικά με τον συγκεκριμένο πίνακα επικοινωνίας. Όπως είπε, γνώριζε περισσότερους από χίλιους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων που θα ήταν πρόθυμοι να συμμετάσχουν. 

Παρά τον αρχικό του δισταγμό, ο Ροζάνο διαπίστωσε ότι επρόκειτο για μια μοναδική ευκαιρία να παρακάμψει τους περιορισμούς της COVID και να διεξαγάγει μια επιστημονική μελέτη από τα σπίτια των συμμετεχόντων. Επειδή η μελέτη δεν θα βασιζόταν μόνο σε ένα ζώο που θα εκπαιδευόταν από ερευνητές σε ένα εργαστήριο, αλλά σε χιλιάδες ζώα που θα ζούσαν φυσιολογικά στο σπίτι τους, ήταν λιγότερο πιθανό να αντιμετωπίσουν τα ίδια ηθικά προβλήματα με προηγούμενες γλωσσικές μελέτες σε ζώα.

Ο τομέας της συμπεριφοράς των ζώων, γνωστός και ως ηθολογία, είχε αλλάξει από το 1980. Είναι πλέον γνωστό ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά, παρά το γεγονός ότι είναι οι πλησιέστεροι γενετικοί συγγενείς μας, δεν είναι και τόσο ικανά να καταλαβαίνουν τους ανθρώπους, ενώ οι σκύλοι (και οι γάτες) μας καταλαβαίνουν πιο εύκολα. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι σκύλοι, οι οποίοι έχουν συν-εξελιχθεί με τους ανθρώπους τα τελευταία 18.000 έως 32.000 χρόνια, θα μπορούσαν να είναι το ιδανικό είδος για να μελετηθεί η αμφίδρομη επικοινωνία. Ήταν τα πρώτα εξημερωμένα ζώα και πολύ πιθανόν τα πρώτα που μας άκουγαν να μιλάμε. Όταν οι σκύλοι ακούν ανθρώπινη ομιλία, ο εγκέφαλός τους δείχνει ενδιαφέρον. Κοιτάζουν εκεί που δείχνουμε. Αναγνωρίζουν τις εκφράσεις του προσώπου μας. Συμμερίζονται την ανησυχία μας. Στα κουμπιά ο Ροζάνο είδε μια ευκαιρία να μάθει τι άλλο μπορούν να κάνουν. Αλλά ήταν προσεκτικός. «Δεν ήθελα να καταστρέψω την ακαδημαϊκή μου καριέρα, για να είμαι απολύτως ειλικρινής», λέει. 
Η μελέτη που ξεκίνησαν ο Ροζάνο και η ομάδα του το 2020 είναι η μεγαλύτερη μελέτη επικοινωνίας μεταξύ ζώων που έχει γίνει ποτέ, με 10.000 σκύλους και γάτες σε σχεδόν 50 χώρες σε όλο τον κόσμο. Έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δημοφιλής στο κοινό, αλλά όχι και τόσο σε άλλους επιστήμονες.

Όταν έκανα τη συνέντευξη με τον Ροζάνο, τον Ιούλιο, ήταν κάπως ταλαιπωρημένος. H δεύτερη δημοσίευσή του για τα κουμπιά επρόκειτο να κυκλοφορήσει, αλλά η πορεία για να φτάσει μέχρι εκεί ήταν αργή και επίπονη. Τα τελευταία δύο χρόνια, οι εργασίες του απορρίπτονταν συνεχώς ή δεν λαμβάνονταν καν υπόψη για αξιολόγηση. Ανυπομονούσε, λοιπόν, να εξαφανιστεί για τρεις εβδομάδες στην Κένυα, όπου θα ακολουθούσε μια ομάδα 150 μπαμπουίνων σε όλη τη σαβάνα, για να παρατηρήσει πώς λαμβάνουν αποφάσεις συλλογικά.

«Είναι γλώσσα;»

Ο ίδιος μού θύμισε πως, όταν ξεκίνησε αυτή η ιστορία, ήταν σκεπτικός. «Σίγουρα η εμπλοκή με τα σόσιαλ μίντια μου δημιουργεί ερωτηματικά», λέει. «Αλλά υπάρχουν αυτή τη στιγμή χιλιάδες άνθρωποι που το δοκιμάζουν στα κατοικίδιά τους και νομίζω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να το πάρουμε στα σοβαρά».
Τα δεδομένα που συλλέγει ο Ροζάνο είναι εντελώς ανεξάρτητα από τις αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης («Δεν έχω καν TikTok», λέει). Είναι προσεκτικός. Κάνει διπλές τυφλές δοκιμές και εγκαθιστά κάμερες που λειτουργούν 24/7 σε ορισμένα σπίτια, ώστε να μη διαλέγουν οι ιδιοκτήτες συγκεκριμένα, τυχαία αποσπάσματα από βίντεο.

Επίσης, στέλνει δικούς του ερευνητές σε σπίτια μερικές φορές τον χρόνο. Διαπίστωσε ότι τα σκυλιά, κατά μέσο όρο, αναγνωρίζουν ορισμένες κοινές λέξεις και πατούν ορισμένες φράσεις δύο λέξεων επίτηδες, χωρίς απλώς να μιμούνται τα πατήματα των ιδιοκτητών τους. 

Αυτό δείχνει ότι τα σκυλιά δεν χτυπάνε απλώς τυχαία κουμπιά, όμως δεν αποδεικνύει τίποτα που οι επιστήμονες δεν γνώριζαν ήδη. Πριν από περισσότερο από μία δεκαετία, μελέτες με δύο μπόρντερ κόλι, τον Ρίκο και τον Τσέιζερ, έδειξαν ότι ορισμένα σκυλιά μπορούν να μάθουν έναν αξιοσημείωτο αριθμό λέξεων – περισσότερες από χίλιες στην περίπτωση του Τσέιζερ, ο οποίος καταλάβαινε επίσης οδηγίες όπως «Για μπάλα, πάρε φρίσμπι». Ουγγρικές μελέτες που αφορούσαν σκύλους «με ταλέντο στην εκμάθηση λέξεων» έχουν εντοπίσει δεκάδες σκύλους από όλο τον κόσμο οι οποίοι μπορούν να μάθουν τα ονόματα εκατοντάδων αντικειμένων ακόμη και χωρίς εκπαίδευση – και μπορούν να θυμούνται αυτές τις λέξεις χρόνια αργότερα.

Πρόκειται για αξιοσημείωτα γνωστικά επιτεύγματα, τα οποία όμως βασίζονται κυρίως στους γνωστούς μηχανισμούς της συνειρμικής μάθησης, που καθιερώθηκαν για πρώτη φορά πριν από έναν αιώνα από επιστήμονες όπως ο Ιβάν Παβλόφ. Πατάς ένα κουμπί, παίρνεις μια ανταμοιβή. Ο ισχυρισμός των ιδιοκτητών ότι τα σκυλιά παράγουν πρωτότυπους συνδυασμούς κουμπιών που δεν έχουν εκπαιδευτεί να πατούν, για να επικοινωνήσουν κάτι που δεν θα μπορούσαν αλλιώς να πουν, είναι εντελώς διαφορετικός.

Όταν στο TikTok ένας σκύλος με το όνομα Πάρκερ βλέπει ένα ασθενοφόρο και πατάει ΚΟΥΔΟΥΝΙΣΜΑ και στη συνέχεια ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ, φαίνεται να χρησιμοποιεί τις λέξεις με έναν τρόπο που είναι πιο κοντά στον τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι. Οι πολυλεκτικές φράσεις όπως αυτές του Πάρκερ είναι δημιουργικές, αυθόρμητες και ευέλικτες εκφράσεις της γλώσσας, μια ιδιότητα που ο γλωσσολόγος Τσαρλς Χόκετ ονόμασε «παραγωγικότητα». Η παραγωγικότητα θεωρείται ότι είναι μοναδική στην ανθρώπινη γλώσσα. Οι πιο διάσημες γλωσσικές μελέτες για ζώα φάνηκε να δείχνουν, εμπειρικά, ότι τα μη ανθρώπινα μυαλά είναι ικανά να το κάνουν επίσης: τεκμηριώνοντας, για παράδειγμα, ότι ο Γουασόε, ένας χιμπαντζής, είπε στη νοηματική «πουλί-νερό» για να αναφερθεί σε έναν κύκνο ή ότι ο γορίλλας Κόκο είπε «βραχιόλι-δάχτυλο» εννοώντας ένα δαχτυλίδι. 

Ο επικεφαλής της έρευνας με τον Νιμ, Χέρμπερτ Τέρας, πλέον κατακρίνει αυτές τις θεωρίες (το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο Why Chimpanzees Can’t Learn Language and Only Humans Can – Γιατί οι χιμπαντζήδες δεν μπορούν να μάθουν μια γλώσσα και μόνο οι άνθρωποι μπορούν). Υποστηρίζει ότι τα ζώα που συμμετείχαν σε αυτές τις μελέτες απλώς έκαναν τυχαία σινιάλα με τα χέρια τους, ελπίζοντας ότι θα πάρουν κάποιο μεζεδάκι. Κανένα από τα ζώα δεν έφτασε κοντά σε πλήρεις γραμματικές προτάσεις. Η μεγαλύτερη πρόταση που είπε ποτέ ο Νιμ στη νοηματική, μετά από χρόνια εγκλεισμού και εκπαίδευσης, ήταν «δώσε μου πορτοκάλι δώσε φάω πορτοκάλι φάω πορτοκάλι φάω πορτοκάλι δώσε μου πορτοκάλι φάω πορτοκάλι δώσε εσύ». Αυτό, κατά τον Χέρμπερτ Τέρας, δεν είναι γλώσσα.

Όμως, τον σκεπτικισμό του δεν τον συμμερίζονται όλοι οι επιστήμονες. «Δεν ξέρουμε αν είναι αλήθεια αν δεν το δοκιμάσουμε», λέει η Αϊρίν Πέπερμπεργκ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Η Πέπερμπεργκ είναι γνωστή για την τριακονταετή μελέτη της με τον Άλεξ, έναν αφρικανικό γκρίζο παπαγάλο, η οποία απέδειξε ότι ο Άλεξ έκανε ερωτήσεις και εκτελούσε απλές προσθέσεις. Εν μέρει λόγω του έργου της, οι παπαγάλοι πλέον θεωρείται ότι έχουν νοημοσύνη περίπου συγκρίσιμη με εκείνη ενός πεντάχρονου παιδιού. Σχετικά με τη μελέτη του Ροζάνο, η ίδια λέει: «Θα ήθελα να δω δεδομένα. Θα ήθελα να δω τι είναι ικανά να κάνουν τα ζώα. Αυτές οι μελέτες μάς ανοίγουν έναν κόσμο».

Τα επόμενο ερευνητικό ενδιαφέρον του Ροζάνο αφορά τις προτάσεις με πολλές λέξεις, την ικανότητα των ζώων να μιλούν για πράγματα που δεν είναι παρόντα και για τα συναισθήματα. Σκοπεύει να κάνει βιομετρικές μετρήσεις για να διαπιστώσει αν ένας σκύλος είναι ήρεμος όταν πατάει το ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΣ και αγχωμένος όταν πατάει το ΑΝΗΣΥΧΟΣ. Όταν πατάει ΜΠΑΛΑ, εννοεί μια συγκεκριμένη μπάλα ή οποιοδήποτε αντικείμενο της αφηρημένης κατηγορίας των σφαιρικών παιχνιδιών; Στο μακρινό μέλλον φαντάζεται τη δυνατότητα εξέτασης της μνήμης: Θυμάται ο σκύλος σας τη φορά που τον πήγατε για κάμπινγκ;

Οι πιο προχωρημένες αναζητήσεις θα έχουν να κάνουν με τα σκυλιά που αρίστευσαν στη μελέτη, όπως η Μπάνι και ο Πάρκερ. Τα περισσότερα σκυλιά, όπως και οι άνθρωποι, είναι απλώς μέτρια. Από τα 10.000 σκυλιά που συμμετείχαν, περίπου τα 65 μπορούν να χρησιμοποιήσουν περισσότερα από 100 κουμπιά, ενώ ο μέσος όρος είναι τα εννέα κουμπιά. 

Επικοινωνία ή αντιπερισπασμός

Στο μεταξύ, η Έλι είχε εξελιχθεί σε έναν μέτριας απόδοσης σκύλο σε ό,τι αφορούσε τα κουμπιά. Η τεχνική της ήταν βασική, αλλά αποτελεσματική. Το απόγευμα ξυπνούσε από τον υπνάκο της και χτυπούσε το ΠΑΙΧΝΙΔΙ ξανά και ξανά, μέχρι να σηκωθώ από τον υπολογιστή μου. Πέρασε μια περίοδο που επέμενε για περισσότερο ΦΑΓΗΤΟ μετά το δείπνο· υπέθεσα ότι ήταν απλώς αχόρταγη, μέχρι που τελικά τη ζύγισα και διαπίστωσα ότι είχε χάσει κιλά. Μετακομίσαμε σε άλλο διαμέρισμα και άρχισε να πατάει ΕΞΩ, ένα κουμπί που σπάνια χρησιμοποιούσε πριν. Συνειδητοποίησα ότι ήθελε να καθίσει στο σκαλοπάτι, ένα χαρακτηριστικό του νέου μας σπιτιού. Κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας αργά ένα βράδυ, η Έλι σηκώθηκε, κλαψουρίζοντας νευρικά, και πήγε στο σαλόνι. Άρχισε να πατάει το κάθε κουμπί με τη σειρά, ξανά και ξανά. Προσπαθούσε μανιωδώς να μας πει τι; Ήταν ανυπόφορο. Ο Τζέσι σηκώθηκε και πέταξε τα κουμπιά.

Ο Ροζάνο μού έστειλε μια λίστα από συναδέλφους του που ασχολούνται με την έρευνα για τις νοητικές ικανότητες των σκύλων, σημειώνοντας και τις απόψεις τους για το ζήτημα των κουμπιών, σε μια κλίμακα που ξεκινούσε από το «Νομίζουν πως είναι ΟΚ» έως το «σιχαίνονται τα κουμπιά». Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει η Αλεξάνδρα Χόροβιτς, επικεφαλής ενός εργαστηρίου για τη νόηση των σκύλων στο Barnard College και ίσως η πιο δημοφιλής επιστημονική φωνή στο θέμα των σκύλων. Τις πρώτες χαοτικές εβδομάδες μετά την υιοθεσία της  Έλι, είχα διαβάσει το μπεστ σέλερ της, Inside of a Dog, στο οποίο αντικρούει απόψεις όπως ότι τα φιλιά του σκύλου σου σημαίνουν ότι σε αγαπάει.

Τηλεφώνησα στη Χόροβιτς και περιέγραψα τα πειράματά μου με την  Έλι. «Αυτό δεν είναι σπουδαίο», απάντησε. «Οι σκύλοι κάνουν ήδη τόσο πολλά για να διευκολύνουν τη ζωή μας. Πρέπει να μας ρωτήσουν αν θέλουν να ουρήσουν. Κοινωνικοποιούνται σύμφωνα με το πρόγραμμά μας. Περπατούν εκεί που θέλουμε να περπατήσουμε φορώντας λουρί. Φαινομενικά, το ενδιαφέρον με τους σκύλους είναι ότι είναι ένα άλλο είδος. Υπάρχει κάτι άγνωστο στα σκυλιά και αυτό είναι υπέροχο. Γιατί πρέπει να τα αναγκάζουμε να φορούν ρούχα και να μιλούν τη γλώσσα μας;»

Της ανέφερα τον Κας, το γκόλντεν ριτρίβερ, που πατούσε επιτακτικά τα κουμπιά ΚΗΠΟΣ ΝΕΡΟ, μέχρι που ο ιδιοκτήτης του σκέφτηκε πως ίσως θέλει απλώς να κολυμπήσει στο ποτάμι πίσω απ’ το σπίτι τους. Όταν τελικά τον άφησε να βγει έξω, το σκυλί έτρεξε κατευθείαν στο νερό. «Δεν είναι επιστημονικό», απάντησε εκείνη. 

Είναι πιθανό, συνέχισε, ο σκύλος να ζητούσε να κολυμπήσει. Εξίσου πιθανό, όμως, ήταν ότι ο σκύλος πάτησε κάποια κουμπιά και στη συνέχεια, άσχετα με αυτό, θέλησε να βουτήξει στο ποτάμι. Κανένα από τα δύο ενδεχόμενα δεν μπορούσε να αποδειχθεί. «Αν τα κουμπιά έλεγαν ΠΥΡΑΥΛΟΣ ΣΕΛΗΝΗ και ο σκύλος πατούσε ΠΥΡΑΥΛΟΣ ΣΕΛΗΝΗ, οι περισσότεροι άνθρωποι θα έλεγαν: «Αυτό είναι τρελό. Ο σκύλος μου δεν εύχεται να μπορούσε να πάει με πύραυλο στο φεγγάρι», κατέληξε η ίδια. 

Στην κοινότητα των θαυμαστών των κουμπιών, η συγκεκριμένη επιστήμονας θεωρείται κάπως ξενέρωτη. Ένας άλλος ερευνητής στο ίδιο μήκος κύματος είναι ο Κλάιβ Γουάιν, επιστήμονας συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Η θεωρία του Γουάιν σχετικά με το γιατί οι σκύλοι φαίνεται να εκφράζουν περιστασιακά πολύπλοκες προτάσεις είναι ότι λαμβάνουν την πιο ενθουσιώδη ανταπόκριση από τους ιδιοκτήτες τους όταν πατούν πολλά διαφορετικά κουμπιά και ότι οι ιδιοκτήτες δίνουν σημασία μόνο όταν αυτές οι ακολουθίες έχουν νόημα.
Ως ένδειξη καλής θέλησης, η Ντιβάιν έστειλε στον Γουάιν ένα κουμπί, δώρο για τον σκύλο του. Ο Γουάιν ηχογράφησε τη φράση «το όνομά μου είναι Ξίφος» στο κουμπί και έμαθε στον σκύλο του (που το όνομά του είναι Ξίφος) να το πατάει. «Το ευχαριστήθηκε, και το ευχαριστηθήκαμε κι εμείς. Νομίζω ότι είναι διασκεδαστικό, αλλά δεν νομίζω ότι μαθαίνουμε τίποτα για τα σκυλιά κάνοντάς το».

Για τον ίδιο, τα κουμπιά δεν είναι απλώς άχρηστα στην επικοινωνία ανθρώπων και σκύλων, αλλά πιθανόν να λειτουργούν σαν αντιπερισπασμός από τις φυσικές τους εκφράσεις, όπως τα γαβγίσματα, τα γρυλίσματα, το κούνημα της ουράς. Ο Ροζάνο διαφωνεί. «Δεν σημαίνει ότι χάνουν την πρώτη τους γλώσσα», λέει. «Εξακολουθούν να είναι σκύλοι. Εξακολουθούν να κάνουν τα δικά τους, να γαβγίζουν στους ανθρώπους, να γρατζουνάνε την πόρτα. Απλώς, επιπλέον, έχουν έναν άλλο τρόπο να επικοινωνούν και μερικές φορές επιλέγουν αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας, κάτι που νομίζω ότι είναι ενδιαφέρον να μελετηθεί».

Οι ιδιοκτήτες κατοικιδίων θα σας πουν ότι τα σκυλιά τους τούς αγαπούν χωρίς αντάλλαγμα, ότι νιώθουν ενοχές, ότι κάνουν αστεία. Σύμφωνα με την επιστήμη, όμως, τα σκυλιά δεν κάνουν απαραιτήτως τίποτε από αυτά. Μπορεί να κλαψουρίζουν όταν φεύγετε από το σπίτι, αλλά το άγχος αποχωρισμού δεν σημαίνει ότι τους λείπετε. Μπορούν να καταλάβουν πότε ένας άνθρωπος είναι λυπημένος, αλλά, επιστημονικά μιλώντας, αυτό δεν σημαίνει ότι νοιάζονται. Αυτό που είναι αναμφισβήτητο, όμως, είναι η συναισθηματική σύνδεση που νιώθουμε οι άνθρωποι με τα κατοικίδιά μας. Ίσως ο εγκέφαλός μας χρειάζεται την εκδήλωση αυτού του δεσμού με λέξεις. Η Τζούλιαν Καμίνσκι, που ηγήθηκε της μελέτης με το μπόρντερ κόλι Ρίκο, μας εξηγεί ένα από τα πιο πρόσφατα ευρήματά της: Τα σκυλιά έχουν έναν μυ γύρω από τα μάτια τους με μοναδικό σκοπό να κάνουν λυπημένες γκριμάτσες, τα γνωστά σκυλίσια μάτια (puppy eyes). Οι λύκοι δεν έχουν αυτόν τον μυ. «Αυτή η κίνηση πιθανότατα δεν έχει καμία σημασία για τους σκύλους», λέει. Όμως έχει νόημα για τους ανθρώπους: μας κάνει να θέλουμε να φροντίζουμε τα καημένα τα ζωάκια μας. Όταν οι άνθρωποι και οι σκύλοι κοιτάζονται στα μάτια, και οι δύο παράγουν ωκυτοκίνη, την ίδια ορμόνη που συνδέει τις μητέρες με τα παιδιά τους.

Η Καμίνσκι πιστεύει ότι τα σκυλιά έχουν εξελιχθεί σε πλάσματα που αντιμετωπίζουμε σαν παιδιά μας, και τα κουμπιά το ενθαρρύνουν. «Είναι παγίδα», λέει. «Οι άνθρωποι βλέπουν τον σκύλο να πατάει το κουμπί Σ’ ΑΓΑΠΩ και νομίζουν ότι συζητούν μαζί του».

Δύο εκατομμύρια κουμπιά

Τον Αύγουστο επισκέφτηκα την Αλέξις Ντιβάιν και την Μπάνι. Μαζί με τον Τροτιέ, η Ντιβάιν έχει πουλήσει περισσότερα από δύο εκατομμύρια κουμπιά. Φέτος μετακόμισε σε μια κομψή διώροφη κατοικία σε ένα κτήμα 55 στρεμμάτων, για να δώσει στα σκυλιά της μεγαλύτερη ελευθερία. Ήταν η εποχή των πυρκαγιών και οι λόφοι γύρω από το σπίτι ήταν καλυμμένοι με ξεραμένους κίτρινους θάμνους. Μόλις πάρκαρα, ο Ότερ και ο Τένρεκ, τα άλλα σκυλιά της, πετάχτηκαν μπροστά μου. Η Ντιβάιν κρατούσε την Μπάνι με το λουρί, σε απόσταση ασφαλείας.
Από τότε που μετακόμισαν, το χρόνιο στρες της Μπάνι, καθώς και τα εντερικά της προβλήματα υποχώρησαν. Ήταν λιγότερο φοβισμένη. Μια μέρα που είχε πιάσει φωτιά, είδε τον καπνό και πάτησε ΦΩΤΙΑ, αλλά όχι ΑΝΗΣΥΧΗ. Η ιδιοσυγκρασία της ήταν καλύτερη. Έπαιζε με τον Ότερ αντί να πατάει ΟΥΦ γι’ αυτόν. Σχετικά με τον Τένρεκ, ένα μικροσκοπικό σκυλί που έμοιαζε περισσότερο με ένα είδος βελούδινου γκρέμλιν, ήταν κυρίως μπερδεμένη. «Νομίζει ότι είναι γάτα, το έχει πει αρκετές φορές», λέει η Ντιβάιν, η οποία έχει την Μπάνι από τότε που ήταν κουτάβι οκτώ εβδομάδων. 

Ήθελε έναν έξυπνο και δραστήριο σκύλο, με τον οποίο θα μπορούσε να χτίσει «μια πραγματική σχέση». Εκείνη την εποχή είχε μια επιτυχημένη καριέρα ως σχεδιάστρια μόδας. Όταν ξεκίνησε η πανδημία, οι επιδείξεις ακυρώθηκαν. Περισσότερος χρόνος για την Μπάνι. «Ήταν το επόμενο μεγάλο μου πρότζεκτ», λέει. «Ήξερα πριν τη φέρω στο σπίτι ότι ήθελα να της μάθω να μιλάει».
Εκείνους τους μήνες, καθώς έφτιαχνε κοσμήματα στο τραπέζι του σαλονιού, η Μπάνι και τα κουμπιά ήταν στο πάτωμα μπροστά της. Όλη μέρα τής έδειχνε πώς να τα χρησιμοποιεί. «Ήθελε να αισθάνεται ότι έχει κάποιον έλεγχο στο περιβάλλον της», σχολιάζει η Ντιβάιν. «Και νομίζω ότι αυτό το κατάφερε με τον συγκεκριμένο πίνακα επικοινωνίας. Μπορούσε να με ρωτήσει τι συμβαίνει έξω. Άκουγε έναν ήχο και εξέφραζε ένα συναίσθημα σχετικά με αυτόν. Μπορούσε να εξηγήσει πού θέλει να πάει. Όλα αυτά τα λέω εκ των υστέρων. Αλλά εκείνη μου έλεγε από την αρχή πώς μπορούσα να τη βοηθήσω να είναι καλύτερα».

Οι πρώτες λέξεις –ΕΞΩ, ΜΠΑΛΑ, ΜΑΜΑ, ΜΠΑΜΠΑΣ– ήταν εύκολες. Καθώς το λεξιλόγιο της Μπάνι μεγάλωνε, η Ντιβάιν δοκίμασε πιο αφηρημένες έννοιες, όπως το ΧΘΕΣ, αφηγούμενη ότι η Μπάνι είχε την προηγούμενη μέρα ΠΑΕΙ ΣΕ ΦΙΛΟ. Μια περίοδος κατά την οποία η Ντιβάιν έκανε τατουάζ ήταν μια ευκαιρία για το ΜΑΜΑ ΑΟΥΤΣ. Η Μπάνι το έπιασε εύκολα. Μια μέρα πάτησε το ΑΟΥΤΣ ΑΟΥΤΣ ΑΥΤΙ ΒΟΗΘΕΙΑ και η Ντιβάιν κατάλαβε ότι πονούσε στο αυτί και ήθελε φάρμακο.
Μέσα από τα σόσιαλ μίντια γνώρισε άλλους ιδιοκτήτες σκύλων που χρησιμοποιούν τα κουμπιά και τώρα συναντιούνται κάθε χρόνο. H Μπάνι άλλαξε εντελώς τη ζωή της. Ξεκίνησε νέα καριέρα, μετακόμισε, διαγνώστηκε με αυτισμό. 
Άρχισε να αμφισβητεί ολόκληρη τη λογική της ιδιοκτησίας κατοικίδιων ζώων. «Δεν είναι ωραίο, φίλε, να έχουμε αυτά τα ζώα σε αιχμαλωσία», λέει. 

Όσο μιλούσαμε, η ίδια δεν προσπαθούσε να με μυήσει στα κουμπιά, για τα οποία πιστεύει ότι είναι ένας καλός τρόπος να κατανοήσει τα σκυλιά της και ότι επιτρέπουν στα ίδια να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. «Ο πρωταρχικός μου στόχος είναι να υπάρχει αυτή η δυναμική με ή χωρίς κουμπιά», λέει. Τους τελευταίους μήνες, η Μπάνι χρησιμοποιεί τα κουμπιά λιγότερο, παρατηρεί. Είναι πιο χαλαρή, λιγότερο απαιτητική. Δεν χρειάζεται να μιλάει τόσο.

Ανεξάρτητα από το αν η Μπάνι είναι ιδιοφυΐα ή όχι, η παρουσία της είναι αξιοσημείωτη. Το δασύτριχο κεφάλι της με ακολουθούσε παντού. Τα μάτια της, διαπεραστικά καστανά, έμοιαζαν να βλέπουν μέσα μου. Καθόταν δίπλα μου στο πάτωμα παρακολουθώντας, ενώ εγώ έπινα ένα αναψυκτικό. Ρώτησα αν μπορούσα να μιλήσω μαζί της. Πήγαμε στο ταμπλό και η Αλέξις στάθηκε όρθια δίπλα στα κουμπιά. Η Μπάνι κάθισε δίπλα μας και την κοίταξε με προσμονή. Η Ντιβάιν τότε χρησιμοποίησε τη φωνή που αναγνώρισα από τα βίντεό της: «Θες μιλήσεις;», είπε στην Μπάνι. «Θες μιλήσεις φίλη;»

ΓΕΙΑ, ΜΠΑΝΙ, πάτησα, και περίμενα καθώς το άλλο σκυλί, ο Τένρεκ, όρμησε στο ταμπλό τσαλαπατώντας δεκάδες κουμπιά. 
«Μπάνι, θες μιλήσεις νέα φίλη;», είπε η Ντιβάιν. Πάτησε: ΘΕΛΕΙΣ ΜΙΛΗΣΕΙΣ ΧΜΜ;. Η Μπάνι την κοίταξε. «Τι θέλεις να πεις; Θέλεις να πεις ένα γεια;» Παύση. «Νέα φίλη σε αγαπάει». Πάτησε το ΦΙΛΗ. Παύση. «Θέλεις να μιλήσεις;» Η Μπάνι κούνησε την πατούσα της και πάτησε ΝΑΙ. «Ναι, τι;», είπε η Ντιβάιν. 
ΓΕΙΑ ΜΠΑΝΙ, πάτησα πάλι. ΕΓΩ ΦΙΛΗ. 
«Τι λες για κουβεντούλα;», είπε η Ντιβάιν. Πάτησε ΚΟΥΒΕΝΤΟΥΛΑ. «Θυμάσαι που είπα ότι φίλη θα έρθει αργότερα; Τώρα φίλη εδώ». 

Η Μπάνι φάνηκε να αναγνωρίζει ότι κάτι αναμενόταν από αυτήν. Ακούμπησε με το πόδι της την Ντιβάιν. «Μπουμπού, ξέρω ότι είναι δύσκολο, αλλά μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα λόγια σου για λίγο, σε παρακαλώ;», είπε εκείνη. Το σκυλί ήρθε κοντά μου και μου έγλειψε το πρόσωπο.

Προσπαθήσαμε λίγο ακόμα, αλλά η Μπάνι δεν ήθελε να μου μιλήσει, ήθελε απλώς να κοιμηθεί. Δεν με πείραξε. Το σπίτι ήταν ήσυχο και ήταν πιο ευχάριστο να κάθεσαι στην ησυχία, χωρίς να βαράνε κουμπιά. Κάθισα με την Μπάνι όσο κοιμόταν και πέταξα για λίγο μια μπάλα με τον Ότερ και τον Τένρεκ. Όταν μπήκα στο αυτοκίνητο για να φύγω, τα τρία σκυλιά παρατάχθηκαν στη βεράντα και με παρακολουθούσαν να απομακρύνομαι.

Την επόμενη μέρα έλαβα ένα μήνυμα από την Αλέξις. «Σήμερα το πρωί μιλούσαμε για σένα», έγραφε, «και η Μπάνι είπε ΑΝΤΙΟ ΞΕΝΗ ΦΙΛΗ».