Μια γυναίκα που θυμίζει την Κάμερον Ντιάζ μάς μιλάει για τα παιδικά της χρόνια χωρίς να εστιάζει το βλέμμα της στον φακό, ένα ανθρωποειδές ρομπότ κάνει δηλώσεις σαν τον Μέσι για τις ισορροπίες στην Μπαρτσελόνα. Αυτά είναι δύο από τα χιλιάδες παραποιημένα βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και περιλαμβάνονται στο υλικό του προγράμματος Fakeless. Ο ψηφιακός εγγραμματισμός όλων των γενεών είναι ο στόχος του εν λόγω πρότζεκτ, που υλοποιείται από το Goethe Institut σε συνεργασία με τον ουκρανικό οργανισμό Kunsht, ο οποίος ασχολείται με την εκλαΐκευση της επιστήμης και την εκπαίδευση των πολιτών στην ασφαλή χρήση του διαδικτύου.
«Η ιδέα που γεννήθηκε εν μέσω πανδημίας, όταν πλήθος θεωριών συνωμοσίας διακινούνταν μέσω του διαδικτύου και η συλλογή του υλικού ολοκληρώθηκε υπό τη βαριά σκιά της ρωσικής επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία» εξηγεί η Νικολέττα Σταθοπούλου, διευθύντρια της βιβλιοθήκης και του τομέα πληροφόρησης στο Goethe Institut Αθήνας και υπεύθυνη για το Fakeless. «Γι’αυτό “παίζουμε” πολύ με την ορολογία που αναδείχθηκε επί πανδημίας, μιλάμε για την ανάγκη ανοσίας έναντι της παραπληροφόρησης και την αξία της επαναληπτικης… δόσης, ώστε να μπορούμε να διαχωρίζουμε την ψευδή από την αληθινή είδηση» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Αντι-fake news έκθεση
Η έκθεση Fakeless (έως και τις 30 Μαρτίου στο Ευγενίδειο Ίδρυμα) δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να εμβαθύνουν στην έννοια των ψευδών ειδήσεων, της παραπληροφόρησης, της χειραγώγησης, των τρολ, του clickbait κλπ. Η ψηφιακή πραγματικότητα προσφέρει, άλλωστε, άφθονα παραδείγματα: από φωτογραφίες που έχουν δημιουργηθεί με χρήση photoshop μέχρι ψεύτικες ιστοσελίδες, των οποίων το domain name θυμίζει κάποιο γνωστό ειδησεογραφικό πρακτορείο.
«Απευθυνόμαστε κατεξοχήν στους εφήβους αλλά και στους χρήστες που ανήκουν στην τρίτη ηλικία» σημειώνει η κ. Σταθοπούλου, «αυτές οι δύο ηλικιακές ομάδες είναι πιο ευάλωτες και στην παραπληροφόρηση και στις ηλεκτρονικές απάτες». Μέσα από παιχνίδια μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο εύκολο είναι να υποθέσει κάποιος που μας γνωρίζει τον κωδικό πρόσβασης μας σε λογαριασμούς, αν, για παράδειγμα, έχουμε χρησιμοποιήσει την ημερομηνία των γενεθλίων μας, το όνομα της αγαπημένης μας ομάδας ή ταινίας…
«Μέλημα μας είναι να προβληματίσουμε τους χρήστες του διαδικτύου να αναστοχαστούν τη σχέση τους με την τεχνολογία και την πληροφορία» συνεχίζει η κ. Σταθοπούλου. «Πόσο συχνά διαβάζουν έναν άρθρο μέχρι το τέλος; Ελέγχουν την πρωταρχική πηγή της ενημέρωσης τους; Μήπως αυτοί που διαχέουν τις ειδήσεις απευθύνονται περισσότερο στο συναίσθημα τους παρά στη λογική τους;». Τα παραπάνω θέματα συζήτησαν την ημέρα των εγκαινίων η Άνα Βερόνικα Κρασνοπόλσκα, διευθύνουσα σύμβουλος της Kunsht με την η Αικατερίνη Αραμπατζή, Επόπτρια Ποιότητας της Εκπαίδευσης Δ’ Δ.Δ.Ε. Αθήνας, υπό τον συντονισμό της δημοσιογράφου, Ανδριάνας Παρασκευοπούλου.
2.643 ψευδείς ειδήσεις
Στο εμπόλεμο περιβάλλον της Ουκρανίας η παραπληροφόρηση φαίνεται να βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Πάνω από 2.643 ψευδείς ειδήσεις έχει εντοπίσει η ομάδα Detector Media από την έναρξη του πολέμου έως και σήμερα, σε διάστημα δηλαδή 1.061 ημερών. Ανάμεσά τους υπερβολές και επικίνδυνες ανακρίβειες όπως «τα Mcdonald’s επιστρέφουν στη Ρωσία» και «οι Ουκρανοί πολιτικοί πρόσφυγες που ζουν στη Γερμανία θα απελαθούν».
«Η παραπληροφόρηση που οργανώνει το Κρεμλίνο έχει στοχεύει στον ίδιο τον πρόεδρο Ζελένσκι και στις επιχειρήσεις του ουκρανικού στρατού» λέει η κ. Κρασνοπόλσκα. «Εξίσου συχνά διαδίδουν πληροφορίες σχετικές με την εθνοτική μας ταυτότητα, όπως ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ο ίδιος λαός, με στόχο να αποπροσανατολίσουν τη διεθνή κοινή γνώμη».
Το μέσο, που κατεξοχήν χρησιμοποιεί η ρωσική προπαγάνδα είναι το Τelegram. «Χρησιμεύει για την ανταλλαγή μηνυμάτων όπως το messenger» σημειώνει η ίδια, «κάποιοι επιτήδειοι δημιουργούν ανώνυμα “κανάλια” και ομάδες, μέσω των οποίων στέλνουν ψευδείς ειδήσεις και κάνουν προπαγάνδα». Άλλες πλατφόρμες επικοινωνίας, όπως το Whatsapp, που διαθέτουν κρυπτογράφηση, «δεν είναι δυστυχώς οικεία στους συμπατριώτες μου». Η κ. Κρασνοπόλσκα δεν κρύβει την ανησυχία της για την προοπτική να μετατραπεί το facebook σε… Τwitter μετά την κατάργηση του fact checking. «Οφείλουμε να επενδύουμε χρόνο και χρήμα στην εκπαίδευση των πολιτών στην ορθή χρήση των νέων μέσων, ήδη από την εποχή που φοιτούν στο σχολείο» καταλήγει.
