Φωτογραφίες: Camille Michel
Τι ξέρουμε για τη Γροιλανδία; Ότι έχει μια απόμερη θέση στην υδρόγειο, ότι οι θερμοκρασίες εκεί είναι… παγωμένες, ότι κατοικείται από Εσκιμώους (δεν ξέρουμε ότι για τους ίδιους ο όρος είναι προσβλητικός, αφού παραπέμπει σε αποικιοκρατικό σχόλιο που αφορά απλουστευτικά τους πληθυσμούς του Αρκτικού Κύκλου), ότι συχνά περιγράφεται ως το «μεγαλύτερο νησί του κόσμου» (αν και δεν είναι, αφού η Αυστραλία είναι μεγαλύτερη) και ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα ήθελε να την πάρει στον έλεγχό του, για στρατηγικούς και οικονομικούς λόγους. Ή έτσι μας έχει αφήσει να πιστεύουμε. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που εκφράζει τέτοιες σκέψεις, αφού είχε μοιραστεί ήδη από το 2019 την ιδέα του. Τότε, η Δανία, της οποίας η Γροιλανδία αποτελεί ημιαυτόνομο κομμάτι, νόμιζε πως ήταν κάποιου είδους πλάκα. Σήμερα όμως διαμηνύει πως η Γροιλανδία ανήκει στους Γροιλανδούς.
Το πώς ζουν οι 57.000 κάτοικοι της χώρας, αλλά και το ποιες είναι οι πολυάριθμες οικολογικές και πολιτιστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, παραμένουν σκοτεινά και ανεξερεύνητα σημεία. Αυτά ακριβώς τα σημεία αποφάσισε να εξερευνήσει η φωτογράφος Καμίλ Μισέλ, που επισκέπτεται τη Γροιλανδία από το 2014, γνωρίζοντας την κουλτούρα των κατοίκων των μικρών κοινωνιών της χώρας και απαθανατίζοντας την καθημερινότητά τους, από το κυνήγι μέχρι τις οικογενειακές στιγμές χαλάρωσης.
Μια τυπική ημέρα στο σπίτι
Η Καμίλ σπούδασε στη Σχολή Φωτογραφίας της Αρλ, έκανε πρακτική στο Magnum και ενδιαφέρθηκε για τα οικολογικά ζητήματα στις πολικές περιοχές – συγκεκριμένα, τα γραπτά του εθνολόγου και περιβαλλοντολόγου Ζαν Μαλορί, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του καταγράφοντας την ιστορία και τα ζητήματα των λαών της Αρκτικής, την ώθησαν να ταξιδέψει στη Γροιλανδία. Έκτοτε, μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα σε Γαλλία και Γροιλανδία, την οποία χαρακτηρίζει ως δεύτερο σπίτι της. «Η εμβάθυνση στην καθημερινότητα των ανθρώπων είναι αναγκαία για να κατανοήσω πραγματικά τη ζωή τους, προτού την αποτυπώσω με τον φακό μου. Έχω συγκινηθεί βαθιά από τον αγώνα τους να διατηρήσουν τον πολιτισμό και το περιβάλλον τους, όπου είναι σαφές πως ο τρόπος ζωής τους και η σύνδεσή τους με τη φύση αποτελούν όχι μόνο μια απίστευτη πηγή πλούτου, αλλά και ένα πρότυπο ανθεκτικότητας απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις», αναφέρει.
Όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, οι οικογένειες πηγαίνουν για ψάρεμα ή κυνήγι, βασικές δραστηριότητες που τους επιτρέπουν να εξασφαλίζουν την τροφή και να φτιάχνουν ρούχα και εργαλεία.
Όταν ο πάγος απαρτίζει το 81% του εδάφους, γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των ανθρώπων, που κατοικούν στο 19% της διαθέσιμης γης που εντοπίζεται στις ακτές και παίζει βασικό ρόλο στη σύνδεση των κοινοτήτων. «Όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, οι οικογένειες πηγαίνουν για ψάρεμα ή κυνήγι, βασικές δραστηριότητες που τους επιτρέπουν να εξασφαλίζουν την τροφή και να φτιάχνουν ρούχα και εργαλεία. Μάλιστα, οι γυναίκες θεωρούνται θεματοφύλακες μιας προγονικής δεξιότητας και γι’ αυτό είναι υπεύθυνες για τη βυρσοδεψία των δερμάτων της φώκιας, φτιάχνοντας τα ρούχα της οικογένειας. Όταν ο καιρός είναι κακός, μένουν στο σπίτι, κάθονται δίπλα στη φωτιά και επιδίδονται σε διάφορες χειροτεχνικές δραστηριότητες, όπως το ξύλινο σκάλισμα του τέρατος τουπίλακ (τρομακτικής όψης φυλαχτό που υπάρχει στην κουλτούρα των αρκτικών λαών), η κατασκευή κοσμημάτων, και σε παιχνίδια, όπως μπίνγκο και αφηγήσεις ιστοριών», λέει η Καμίλ.
Ακόμα και το φαγητό αποτελεί μια μικρή ιεροτελεστία, με τη μεγαλύτερη σημασία να δίνεται στο οικογενειακό βραδινό. Από το πρωί, τα κρέατα και τα ψαρικά βγαίνουν από την κατάψυξη: Φώκια, βακαλάος, ναρβάλ (φάλαινα μονόκερος), μοσχάρι ή τάρανδος συνοδεύονται με λίγα ζυμαρικά, ρύζι ή πατάτες. «Στις βόρειες κοινότητες, ένα πλοίο έρχεται δύο φορές τον χρόνο, να τις ανεφοδιάσει με κατεψυγμένα πράγματα. Δυστυχώς, τα φρούτα και τα λαχανικά είναι σπάνια και συχνά σε κακή κατάσταση. Μια μεγάλη κατσαρόλα μοιράζεται μέσα στην οικογένεια, ενώ στο τραπέζι μπορεί να καθίσουν και γείτονες». Το σούσι δεν λείπει από την κουζίνα, καθώς οι Γροιλανδοί το φτιάχνουν με κρέας ναρβάλ. Ομοίως και η πίτσα και οι τηγανητές πατάτες. Ωστόσο, η Καμίλ αναφέρει το μελανό σημείο της υπερκατανάλωσης αναψυκτικών, με τη ζάχαρη να προκαλεί προβλήματα που δεν υπήρχαν προηγουμένως, όπως οδοντικά προβλήματα, διαβήτης. Όσο για το αλκοόλ, έχει απαγορευτεί σε πολλά χωριά λόγω υπερκατανάλωσης.
«Έχεις δει ιγκλού;»
Αν και όλες αυτές οι συνήθειες περνούν από γενιά σε γενιά, η Γροιλανδία δεν έχει παγώσει στον χρόνο. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει εισχωρήσει στις κοινωνίες, όπου η τεχνολογία συνυπάρχει με κομμάτια της παράδοσης ως ένας δρόμος για την προσαρμογή των Γροιλανδών στις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Η χώρα είναι κομμάτι της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκακιέρας και οι Γροιλανδοί το γνωρίζουν αυτό. «Συχνά με ρωτούν αν έχω δει ιγκλού ή αν έχω γνωρίσει Εσκιμώους. Είναι απογοητευτικό να βλέπεις ανθρώπους να έχουν ακόμη αυτή την απαρχαιωμένη άποψη για τους Γροιλανδούς. Δεν τους αρέσει να τους αποκαλούν έτσι, καθώς θεωρούν τους όρους αυτούς υποτιμητικά στερεότυπα, μακριά από την κουλτούρα τους», επισημαίνει η Γαλλίδα φωτογράφος.
Τοποθετημένοι ανάμεσα σε μια αποικιοκρατική κληρονομιά και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι σημερινοί Καλααλλίτ ψάχνουν να βρουν την ταυτότητά τους.
Το κέντρο της Γροιλανδίας βρίσκεται στον νότο, στην πρωτεύουσα Νουούκ, όπου κατοικεί συγκεντρωμένο το 35% του πληθυσμού. Τους τελευταίους μήνες του 2024 βρέθηκε ξανά στην επικαιρότητα, λόγω του ανοίγματος του διεθνούς αεροδρομίου, το οποίο αναμένεται να αυξήσει την επισκεψιμότητα στο νησί λόγω των συνδέσεων με Κοπεγχάγη, Ρέικιαβικ και, από τον Ιούνιο του 2025, με Νέα Υόρκη.
Παρ’ όλα αυτά, οι σημερινοί Καλααλλίτ βρίσκουν τον εαυτό τους μέσα σε μια λίμπο. Τοποθετημένοι ανάμεσα σε παράδοση και μοντερνισμό, ανάμεσα σε μια αποικιοκρατική κληρονομιά και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ψάχνουν να βρουν την ταυτότητά τους. Η κρίση είναι αναπόφευκτη. «Το λιώσιμο των πάγων και τα διαταραγμένα οικοσυστήματα επηρεάζουν το κυνήγι, την αλιεία και τις μετακινήσεις, καθιστώντας τον τρόπο ζωής όλο και πιο αβέβαιο. Όταν η εξόρμηση στον πάγο για κυνήγι καθίσταται αδύνατη, οι μέρες γίνονται μεγάλες και πολλοί άνθρωποι στρέφονται στο αλκοόλ. Τα παραδοσιακά χωριά αδειάζουν σταδιακά, καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται στην πρωτεύουσα, όπου οι νέοι αναζητούν νέες ευκαιρίες. Ωστόσο, η απομάκρυνση από τη γη, η απώλεια των παραδοσιακών πρακτικών και η ταχεία αστικοποίηση επιδεινώνουν τα κοινωνικά προβλήματα στις μεγάλες πόλεις, ενώ η εξάρτηση από τα εισαγόμενα αγαθά υπονομεύει την αυτάρκεια της κοινότητας», παρατηρεί.
Ανεξαρτησία και τραμπισμός
Εκτός από την κλιματική αλλαγή, το ζήτημα της ανεξαρτησίας παραμένει ψηλά ως θέμα συζήτησης στον δημόσιο διάλογο. Τα τραύματα της αποικιοκρατίας, όπως η απομάκρυνση μικρών παιδιών από τις οικογένειές τους και η ανατροφή τους από δανικές οικογένειες, και η αντιμετώπισή τους ως πολιτών δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, έχουν πυροδοτήσει το αίσθημα απόσχισης. Από το 1979 η Γροιλανδία διαθέτει δικό της κοινοβούλιο, ενώ το 2008 έλαβε μεγαλύτερη πολιτική αυτονομία, μολονότι η εξωτερική πολιτική και τα ζητήματα ασφάλειας καθορίζονται σύμφωνα με τη γραμμή της Κοπεγχάγης.
Το περιβάλλον της χώρας παραμένει τόσο εύθραυστο, που μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις για το αρκτικό οικοσύστημα και την κυνηγετική και αλιευτική δραστηριότητα των κοινοτήτων.
Παρά τις ποικίλες φωνές για την επίτευξη της ανεξαρτησίας, αυτή δεν έχει πάρει σάρκα και οστά. Η ετήσια οικονομική παροχή των 500 εκατομμυρίων ευρώ για τις ανάγκες της χώρας, οι πρόσθετες εκπαιδευτικές παροχές στη Δανία για τους νεαρούς Καλααλλίτ, αλλά και η έλλειψη στρατού και παραγωγής πόρων δυσκολεύουν την επιλογή του συγκεκριμένου μονοπατιού. Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Γροιλανδίας θα μπορούσε να επιταχύνει την οικονομική της ανεξαρτησία, αλλά το περιβάλλον της χώρας παραμένει τόσο εύθραυστο, που μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις για το αρκτικό οικοσύστημα και την κυνηγετική και αλιευτική δραστηριότητα των εκατοντάδων κοινοτήτων, οι οποίες σέβονται την ισορροπία που είναι απαραίτητη για την επιβίωσή τους. Παρόλο που το κυβερνών κόμμα Inuit Ataqatigiit («Κοινότητα των ανθρώπων») υπόσχεται ακόμα σκληρότερα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος (ήδη έχουν προχωρήσει στην απαγόρευση εξόρυξης ουρανίου), οι εκλογές του Απριλίου θα αποτελέσουν ορόσημο για το μέλλον της χώρας, ειδικά υπό την απειλή της προσάρτησης από τον Τραμπ.
Βέβαια, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη Γροιλανδία δεν είναι φρέσκο νέο. Ήδη από τη δεκαετία του ’50, οι Αμερικανοί δημιούργησαν στρατιωτικές βάσεις σε μια κίνηση της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, με ενδεικτικό παράδειγμα την αεροπορική βάση του Μπιντούφικ (πρώην Τούλι), κλειδί για το πυραυλικό σύστημα προειδοποίησης των ΗΠΑ, για την κατασκευή του οποίου εκτοπίστηκαν βίαια Γροιλανδοί. Σε μια εποχή που οι «παίκτες» της παγκόσμιας σκακιέρας κονταροχτυπιούνται για το ποιος θα συγκεντρώσει την περισσότερη εξουσία στον πλανήτη, το βλέμμα στρέφεται στην Αρκτική, τόσο για τα ορυκτά αποθέματά της, όσο και για τη γεωπολιτική της σημασία.
Ζητήσαμε ένα σχόλιο από την Καμίλ Μισέλ για την τωρινή κατάσταση. «Η Γροιλανδία, με την πλούσια ιστορία, τον πολιτισμό και τους φυσικούς πόρους, αξίζει ένα μέλλον ανεξάρτητο, βιώσιμο και με σεβασμό προς τους ανθρώπους και τη φύση της. Ο κίνδυνος μιας απερίσκεπτης εκμετάλλευσης θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο ολόκληρο το οικοσύστημα της Αρκτικής, σε βάρος ολόκληρου του πλανήτη και των μελλοντικών γενεών».
_________________________________________________________________________
Κεντρική φωτογραφία: Προετοιμασία για κυνήγι. Ο ρουχισμός λειτουργεί σαν καμουφλάζ. Η παράδοση λέει πως κάθε κυνηγός πρέπει να έχει ένα καπέλο με χαραγμένα το όνομα και την ημερομηνία γέννησής του. Φωτ. Camille Michel
