«Η σχέση των ανθρώπων με το αλκοόλ περνάει πολλά στάδια: είναι η κοινωνική κατανάλωση, η κατάχρηση και τέλος ο εθισμός, στον οποίο φτάνει ένα ποσοστό αυτών», λέει η Αλεξάνδρα Γώγου, σύμβουλος εξαρτήσεων και συστημική ψυχοθεραπεύτρια, υπεύθυνη του προγράμματος απεξάρτησης ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ. Τα όρια είναι συχνά δυσδιάκριτα, δεδομένου ότι το αλκοόλ, σε αντίθεση με τις ουσίες, χαίρει ανοχής από την κοινωνία. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο των γιορτών, όταν με ένα ποτήρι ανά χείρας δίνουμε υποσχέσεις, στον εαυτό μας και τους άλλους, ότι θα αλλάξουμε τα κακώς κείμενα της ζωής μας.
Μπουκάλια παντού
«Το αλκοόλ είναι πολιτισμικά συνδεδεμένο με γιορτές και τελετουργίες που σηματοδοτούν σημαντικές μεταβάσεις της ζωής, ευχάριστες και δυσάρεστες· ακόμα και στα μνημόσυνα, πάνω στα τραπέζια υπάρχει πάντα ένα μπουκάλι κονιάκ», εξηγεί η σύμβουλος εξαρτήσεων. Στις περιοχές της χώρας, μάλιστα, που παράγουν αλκοολούχα ποτά (κρασί, ρακή, τσίπουρο) η χρήση αλκοόλ ήδη από την εφηβεία είναι σχεδόν αυτονόητη. «Συνδέουμε τόσο πολύ συνειρμικά το στρες με το αλκοόλ», προσθέτει και αναφέρεται στα μηνύματα που λαμβάνουμε υποσυνείδητα, όπως στο σινεμά που ένας χαρακτήρας συνήθως κρατάει ένα ποτήρι στο χέρι του όταν έχει αγωνία.
Κάποιος στρεσογόνος παράγοντας –χωρισμός, πένθος, οικονομικές δυσκολίες– εξωθεί κατά κανόνα κάποιον να περάσει την κόκκινη γραμμή. «Κανείς δεν ξυπνάει ξαφνικά μια μέρα και είναι αλκοολικός». Στην πορεία, ωστόσο, από την κοινωνική κατανάλωση έως τον εθισμό, μεσολαβούν στάδια και στέλνονται σημάδια που θα πρέπει να μας κινητοποιήσουν. «Πίνει όλο και περισσότερο χωρίς εκ πρώτης όψεως να τον πειράζει, γιατί ο οργανισμός του έχει αναπτύξει ανοχή και επιζητά μεγαλύτερες ποσότητες για να φτάσει στο επίπεδο “ευφορίας” που επιθυμεί», περιγράφει. Παράλληλα, «αν μια μέρα δεν κάνει την καθιερωμένη χρήση, εμφανίζει σημάδια συνδρόμου στέρησης: ναυτία, εμετό, πονοκέφαλο, τρέμουλο, τρόμο, σύγχυση». Άλλοτε, «άνθρωποι που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες για μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορεί να κάνουν αποχή ενός μήνα, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι ξεπερνούν το πρόβλημα ή ότι έχουν τη δυνατότητα ελεγχόμενης χρήσης». Η ίδια συχνά καλείται να συνομιλήσει με ανθρώπους που προσέρχονται στο πρόγραμμα, αλλά δεν θεωρούν τους εαυτούς τους αλκοολικούς και διακατέχονται στην πλειονότητά τους από άρνηση, ένα κοινό χαρακτηριστικό των εξαρτημένων. Το επιχείρημά τους είναι ότι πίνουν μόνο το Σαββατοκύριακο ή μόνο το βράδυ και είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.
«Τα σημάδια ποικίλλουν ανάλογα με την προσωπικότητα του καθενός», υπογραμμίζει η ίδια. Πολλοί αναβάλλουν συνεχώς δραστηριότητες, απουσιάζουν συστηματικά από τη δουλειά τους, άλλοι είναι ευερέθιστοι, απομονώνονται ή επιζητούν παρέες στις οποίες ο κοινός άξονας είναι το ποτό. «Αν συνεχίζετε να πίνετε, παρόλο που έχετε βιώσει τις συνέπειες αυτού, όπως τις επιπτώσεις από ένα τροχαίο ή την απομάκρυνση αγαπημένων προσώπων, έχει φτάσει η στιγμή να αναγνωρίσετε το πρόβλημά σας και να αναζητήσετε βοήθεια», σημειώνει η κ. Γώγου. Αρχικά, μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν σύμβουλο ψυχικής υγείας για να διερευνήσετε τους λόγους πίσω από την κατάχρηση ή να επικοινωνήσετε απευθείας με το ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ (210-9215776), που είναι πρόγραμμα απεξάρτησης εξωτερικής παρακολούθησης και προσφέρει ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία. «Στη διάρκεια των εορτών, αν δεν νιώθετε καλά, αποφύγετε εξόδους όπου προσφέρεται άφθονο αλκοόλ, μην επιτρέψετε στον εαυτό σας να πιάσει τιμόνι αν έχετε πιει, προτιμήστε να επικοινωνήσετε με φίλους και να έρθετε σε επαφή με τη φύση».
Παραπλανητικά στερεότυπα
«Όταν πέρασα το κατώφλι του ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ, δεν θεωρούσα τον εαυτό μου αλκοολικό, απλώς φοβόμουν ότι θα γίνω», διηγείται ο Νίκος Σκούρας, που μετράει πλέον πέντε χρόνια «στεγνός». «Έχω συνειδητοποιήσει ότι μεγάλωσα σε περιβάλλοντα όπου το αλκοόλ ήταν καθημερινή συνήθεια, πιθανότατα και οι προηγούμενες γενιές στην οικογένειά μου είχαν εν αγνοία τους πρόβλημα. Δεν μπορώ να προσδιορίσω με απόλυτη σαφήνεια πότε ακριβώς η δική μου χρήση έγινε κατάχρηση, ξέρω, όμως, ότι τα τελευταία δύο χρόνια, πριν αποφασίσω να πάω για απεξάρτηση, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο της ζωής μου, είχα βρει “παρηγοριά” στο ποτό». Αρχικά ήταν ένας «εκλεπτυσμένος» πότης, «έπινα ακριβό ρούμι και καλά ουίσκι». Όσο, όμως, οι ποσότητες αυξάνονταν, αναζητούσε όλο και πιο οικονομικές λύσεις. «Όταν πήγα στο πρόγραμμα, κατανάλωνα ένα λίτρο τσίπουρο κάθε μέρα, από το μεσημέρι έως το βράδυ». Ο ίδιος κρίνει εκ των υστέρων ότι η στερεοτυπική εικόνα του αλκοολικού τον παγίδευσε. «Πίστευα, πάντοτε, ότι ο αλκοολικός είναι ο άνθρωπος που τρεκλίζει και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις καθημερινές του υποχρεώσεις, τελικά όμως αυτό δεν ισχύει». Εκείνος παρέμεινε σκληρά εργαζόμενος παρά τον εθισμό. «Αρχικά έπινα μόνο το βράδυ, έπειτα από το μεσημέρι και μετά, ωστόσο, καθώς το αλκοόλ θέλει πολλές ώρες για να φύγει από τον οργανισμό μας, ο δικός μου δεν έμενε ποτέ καθαρός. Ήμουν απόλυτα λειτουργικός, αλλά δεν ένιωθα χαρά για κανένα γεγονός». Οι έξοδοι και οι συναναστραφές είχαν πλέον ως άξονα το ποτό. «Άργησα να ανακοινώσω σε αυτές τις παρέες ότι ξεκίνησα απεξάρτηση. Όταν το έμαθαν, είπαν ομόφωνα: “Μα εσύ δεν είχες πρόβλημα!”», διηγείται.
Η σύμβουλος εξαρτήσεων Αλεξάνδρα Γώγου έρχεται συχνά σε επαφή με ανθρώπους που αρνούνται την εξάρτησή τους, λέγοντας ότι πίνουν μόνο το Σαββατοκύριακο ή μόνο το βράδυ και είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.
Στο ερώτημα αν τελικά είναι ένας ρεαλιστικός στόχος να αλλάξουμε τη στάση μας έναντι του αλκοόλ τη νέα χρονιά, ο κ. Σκούρας απαντά καταφατικά. «Ένας κοινωνικός πότης θα κάνει από μόνος του το λεγόμενο Dry January, διότι θα έχει μπουχτίσει από τις οινοποσίες των εορτών. Όσοι, όμως, κάνουν πλέον κατάχρηση, θα πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια». Ο δρόμος της απεξάρτησης δεν είναι ρόδινος. «Είναι δύσκολο, αλλά είναι εφικτό». Όντας πλέον νηφάλιος, τι έχει αλλάξει στη ζωή του; «Βλέπω πλέον τη ζωή και τις σχέσεις στις πραγματικές τους διαστάσεις, μπορώ να διαχωρίσω τους φίλους από τους γνωστούς, τη διασκέδαση από την ψυχαγωγία, ενώ πλέον νιώθω στο σώμα μου τον πόνο· παλιότερα το αλκοόλ επικάλυπτε κάθε ενόχληση αλλά και συναίσθημα». Από ανθρώπους, με τους οποίους μόνο το αλκοόλ τον ένωνε, έχει απομακρυνθεί. «Έχω πολλούς φίλους από το πρόγραμμα, η δυναμική της ομάδας ήταν για μένα απόλυτα ευεργετική, η ομάδα με έκανε να ξεκλειδώσω», θυμάται ο 53χρονος, που δεν κρύβει την ευγνωμοσύνη του για το ΚΕΘΕΑ. «Πλέον πηγαίνω συχνά και μιλάω στην ομάδα, για να ενθαρρύνω όσους τώρα εντάχθηκαν· να σκεφτούν ότι, αφού τα κατάφερα εγώ, θα τα καταφέρουν και εκείνοι».
Οδηγίες προς ναυτιλλομένους
Τα τελευταία χρόνια, ο ΠΟΥ έχει θέσει ως προτεραιότητα την ενημέρωση των πολιτών για το αλκοόλ. «Εκτυλίσσεται μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τα ανώτατα επιτρεπτά όρια κατανάλωσης», σημειώνει η Φανή Πρεβέντη, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων – Διατροφολόγων, «ωστόσο, δεν έχει βρεθεί ένα κοινώς αποδεκτό ασφαλές όριο». Πολλές έρευνες των τελευταίων ετών ανέδειξαν την ευεργετική επίδραση της κατανάλωσης κόκκινου κρασιού στα καρδιαγγειακά νοσήματα και στον διαβήτη τύπου Β, απενοχοποιώντας πολλούς λάτρεις αυτού. «Η ισχυρή συσχέτιση του αλκοόλ με την εμφάνιση πολλών τύπων καρκίνου, όπως του μαστού, δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφησυχασμού», τονίζει η κ. Πρεβέντη. Πολλές είναι επίσης οι ενδείξεις, όμως, και για τη σύνδεση του αλκοόλ με το βάρος μας.
«Άπαξ και το αλκοόλ εισέλθει στον οργανισμό μας, εκείνος το διασπά με τον ίδιο μηχανισμό με τον οποίο διασπά το λίπος. Τότε, αυτό παράγει 7 θερμίδες, ενώ το λίπος 9, δηλαδή αποτελεί τη δεύτερη πηγή ενέργειας [σ.σ. θερμίδων] μετά το λίπος». Η επιβάρυνση είναι ακόμα μεγαλύτερη, γιατί ο οργανισμός μας επιλέγει να διαχειριστεί και να αποβάλει κατά προτεραιότητα το αλκοόλ, με συνέπεια να καταστέλλεται η διάσπαση του λίπους. Επομένως, όταν τρώμε λιπαρά και πίνουμε παράλληλα, οι θερμίδες του φαγητού παραμένουν στον οργανισμό μας. «Παράλληλα, όταν το ήπαρ καλείται να διαχειριστεί μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, αφήνει πίσω του άλλες λειτουργίες. Αυτό είναι πολύ σοβαρό, διότι μπορεί να προκληθεί υπογλυκαιμία». Επιπλέον, ο οργανισμός αφυδατώνεται και αυξάνεται η κορτιζόλη στο αίμα και κατ’ επέκταση η ποσότητα του λίπους.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, ειδήμονες και μη μας προτρέπουν «να μην πίνουμε ξεροσφύρι». Τι κάνουμε λοιπόν; «Φεύγουμε από το σπίτι για το μπαρ φαγωμένοι και συνοδεύουμε το ποτό μας με ένα καλό μεικτό γεύμα: πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, καλά λιπαρά, όπως για παράδειγμα ένα πιάτο με γαλοπούλα, πατάτες και σαλάτα». Στην αντίθετη περίπτωση, ένα γεύμα μόνο με υδατάνθρακα «ανοίγει» μόνο την όρεξη, αλλά δεν προκαλεί κορεσμό, «οπότε θα πεινάμε συνεχώς και θα τρώμε όλο και παραπάνω». Τι είναι προτιμότερο να παραγγείλουμε; «Τα κοκτέιλ, καθώς συχνά περιέχουν και ζάχαρη, είναι θερμιδικές βόμβες», απαντά. «Προτιμήστε κρασί ή μπίρα, που έχουν λιγότερες θερμίδες».
