1. Στις αρχές του Ιανουαρίου του 1931, η Βιρτζίνια Γουλφ έγραψε στο ημερολόγιό της τις αποφάσεις της για τους επόμενους μήνες:
«Να μην έχω κανέναν. Να μην είμαι δεσμευμένη.
Να είμαι ελεύθερη και ευγενική με τον εαυτό μου, να μην τραβιέμαι σε πάρτι: να κάθομαι κυρίως ιδιωτικά διαβάζοντας στο γραφείο.
Να κάνω καλή δουλειά με τα Κύματα.
Να σταματήσω να εκνευρίζομαι με τη διαβεβαίωση ότι τίποτα δεν αξίζει τον εκνευρισμό [αναφέρομαι στη Νέλι].
Μερικές φορές να διαβάζω, μερικές φορές να μη διαβάζω.
Να βγαίνω έξω ναι – αλλά να μένω στο σπίτι, παρά το γεγονός ότι μου ζητούν να βγω.
Όσο για τα ρούχα, να αγοράζω ωραία».
(Για την ιστορία: Έκανε πολύ καλή δουλειά με τα Κύματα, το μυθιστόρημά της που κυκλοφόρησε το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς. Κατά τα άλλα, η Νέλι είναι η Νέλι Μπόξαλ, η οικιακή βοηθός των Γουλφ.)
2. Τα resolutions της Γουλφ δεν είναι αντιπροσωπευτικά των στόχων που θέτει τις πρώτες ημέρες του χρόνου ο σημερινός Δυτικός άνθρωπος. Συνοψίζοντας διάφορες έρευνες, προκύπτει ότι τα συχνότερα Νew Υear’s resolutions αφορούν το βάρος και τη φυσική κατάσταση, τα οικονομικά και την ψυχική υγεία. Φαίνεται ότι κάποιος πρέπει να είναι σχετικά fit, οικονομικά άνετος και χωρίς πολλά άγχη για να οργανώσει ταξίδια ή να ξεκινήσει κάποιο χόμπι.
3. Με τα παραπάνω θα συμφωνούσε και η Μπρίτζετ Τζόουνς, για να αλλάξουμε λίγο κλίμα. Η ηρωίδα της Έλεν Φίλντινγκ καταγράφει στο ημερολόγιό της τα πιο διάσημα Νew Υear’s resolutions της ποπ κουλτούρας. Ανεπιτήδευτα και μπανάλ: με τη νέα χρονιά πρέπει να αδυνατίσει, να κόψει το τσιγάρο και το αλκοόλ, να είναι πιο τακτική στο σπίτι, να βρει έναν υπέροχο σύντροφο κ.ά.
4. Κάποιος καχύποπτος θα έλεγε ότι όλα αυτά είναι ένα εμπορικό τρικ: οι στόχοι δημιουργούν ανάγκες, οι ανάγκες καλύπτονται με προϊόντα. Αν ξεκινήσεις να τρέχεις, θα χρειαστείς ένα καινούργιο ζευγάρι παπούτσια.
5. Η φύση των new year’s resolutions πάντως συνδέεται με τη σύγχρονη κουλτούρα της αυτοβελτίωσης, της προσωπικής ανάπτυξης και της αυτοεκτίμησης, αλλά και της εικόνας της όμορφης ζωής και της επιτυχίας που επιδοκιμάζεται στα σόσιαλ μίντια. Θα μπορούσε να είναι μια ιδέα της εποχής μας, αλλά δεν είναι.
6. Η παλαιότερη καταγραφή μιας κατάστασης που θυμίζει τα σημερινά resolutions εντοπίζεται περίπου 4.000 χρόνια νωρίτερα και συγκεκριμένα στην αρχαία Βαβυλώνα, όταν στη γιορτή της πρώτης πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία, οι άνθρωποι έθεταν οικονομικούς ή προσωπικούς στόχους.
7. Η αρχή του χρόνου υποχώρησε από την άνοιξη στην καρδιά του χειμώνα το 153 π.Χ., μια ιδέα φυσικά των Ρωμαίων, οι οποίοι θέσπισαν την πρώτη μέρα του Ιανουαρίου ως την πρώτη του χρόνου και τιμώντας τον διπρόσωπο Ιανό, τον θεό των ενάρξεων, μεταξύ πολλών ακόμα δραστηριοτήτων του. Στην ιδέα της έναρξης κρυβόταν η κίνηση, η αλλαγή, η βελτίωση.
8. Γιατί θέτουμε στόχους στην αρχή κάθε χρονιάς; Ίσως επειδή η αίσθηση ότι κάτι αφήνουμε πίσω καλλιεργεί ένα κλίμα αισιοδοξίας (εξ ου και «πάει ο παλιός ο χρόνος, ας γιορτάσουμε παιδιά…»). Ερευνητές του Χάρβαρντ εισήγαγαν πριν από λίγα χρόνια στη συζήτηση για το ψυχολογικό πλαίσιο της θέσπισης στόχων τον όρο «fresh start effect», για να εξηγήσουν γιατί, όπως προέκυπτε από τα ευρήματά τους, ήταν πιθανότερο να ξεκινήσει κάποιος, π.χ., γυμναστήριο αν έθετε αυτόν τον στόχο σε ένα συγκεκριμένο σημείο εκκίνησης, όπως είναι η αρχή του χρόνου.
9. Ας μην ξεχνάμε και το πνεύμα των Χριστουγέννων.
10. Ετσι κι αλλιώς, αυτές τις μέρες λέγονται οι πιο μεγάλες κουβέντες. Θυμηθείτε την ατάκα που λέει η Μεγκ Ράιαν στον Μπίλι Κρίσταλ σε εκείνο το ρεβεγιόν στο Όταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι: «Ήρθα απόψε εδώ, επειδή τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι θέλεις να περάσεις τη ζωή σου με κάποιον, θέλεις αυτή η ζωή να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατό». Resolution της στιγμής.
11. Ούτε είναι τυχαίο βέβαια ότι ο Εμπενίζερ Σκρουτζ αποφάσισε να γίνει ένας καλύτερος άνθρωπος τις μέρες των γιορτών και όχι μια τυχαία Τρίτη.
12. Μερικοί το λένε και το εννοούν. Σε μια έρευνα της δημοφιλούς πλατφόρμας γυμναστικής Strava φαίνεται ότι η μέρα που οι περισσότεροι άνθρωποι αποφασίζουν να ξεκινήσουν να γυμνάζονται είναι η 2α Ιανουαρίου.
13. Αλλοι, ό,τι λένε, το λένε μόνο για να το πουν. Αμερικανοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σκράντον (Πενσιλβάνια) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το 40% του πληθυσμού θέτει στόχους για τη νέα χρονιά, αλλά μόνο το 8% τους τηρεί. Φαντάζομαι παίζει ρόλο και ο στόχος. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο «να χάσω πέντε κιλά έως το Πάσχα», στο «να αλλάξω καριέρα» και στο «να είμαι ευτυχισμένος». Ορισμένοι στόχοι λειτουργούν απλώς ως οράματα.
14. Η δημιουργία ενός στόχου, η προσπάθεια να τον πετύχουμε και η αναμονή της ανταμοιβής γι’ αυτή την επιτυχία είναι μια διαδικασία που απελευθερώνει στο μυαλό μας ντοπαμίνη. Η οποία συνδέεται με την αίσθηση της ικανοποίησης. Η προσδοκία είναι το παν – τα ’λεγε ο Καβάφης.
15. Στόχους δεν θέτουμε μόνο όταν υπάρχει διαθέσιμη μια ξεκάθαρη αφετηρία, όπως είναι η αρχή του χρόνου ή του μήνα ή τα γενέθλιά μας. Πολλές φορές θέτουμε στόχους όταν τα πράγματα είναι δύσκολα. Θυμηθείτε στην πανδημία, που από πλήξη ή απόγνωση ορκιζόμασταν στα τρία βιβλία την εβδομάδα ή στη μία ώρα περπάτημα τη μέρα. Τις φορές που δεν υπάρχει ισορροπία γύρω μας, πρέπει τουλάχιστον να υπάρχει μέσα μας.
16. Την 1η Ιανουαρίου του 1958, ο Αλμπέρ Καμί σημείωσε μόνο τρεις λέξεις στο ημερολόγιό του: «Άγχος που διπλασιάζεται». Τρεις μήνες αργότερα έγραψε: «Οι μεγάλες κρίσεις σταμάτησαν». Σε αυτό το διάστημα υπονοείται ο στόχος τού να νιώσει καλύτερα, να δαμάσει κάπως τον πανικό του. Μερικές φορές αυτό είναι όλο κι όλο που θέλουμε να ευχηθούμε, απλώς δεν βρίσκουμε τις σωστές λέξεις.
17. Ισως για όλα να φταίνε τα εορταστικά τραπέζια. Τα βλέμματα των άλλων, οι άβολες ερωτήσεις και, πάνω απ’ όλα, η σύγκριση. Πριν από 70 χρόνια, ο κοινωνικός ψυχολόγος Λίον Φέστιγκερ διατύπωσε τη θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης, σύμφωνα με την οποία αξιολογούμε τον εαυτό μας και λαμβάνουμε αποφάσεις όταν μετριόμαστε δίπλα σε άλλους. Γυρνάμε σπίτι μετά, και το σαλόνι είναι σκοτεινό, τα φωτάκια στο δέντρο αναβοσβήνουν μονότονα και λέμε: «Θα αλλάξω δουλειά», «θα ταξιδέψω στη Νέα Υόρκη», «θα αγοράσω ένα καλό σακάκι».
18. Κατά βάθος είμαστε ακριβώς σαν τον Τζέι Γκάτσμπι που κάποτε πίστευε: «[…] στο πράσινο φως, στο οργιαστικό μέλλον που χρόνο με τον χρόνο χάνεται από μπροστά μας. […] Αύριο θα τρέξουμε γρηγορότερα, θ’ απλώσουμε πιο πέρα τα χέρια μας… Και μια ωραία μέρα…».
19. Στις 4 Ιανουαρίου του 1949, ο Νάνος Βαλαωρίτης έγραψε στον Γιώργο Σεφέρη:
«Ο Θεός που γεννιέται, να γεννηθή και μέσα μας. Να μας δοθή αυτή η χάρι. Να γιάνουν οι πληγές μας. Νάμαστε ταπεινοί, υπάκουοι και μετρημένοι. Πιστοί στους όρκους που μας δένουν.
»Γεια χαρά, Γιώργο
Κι ευτυχισμένο το Νέο Έτος».
Τι είναι οι στόχοι αν όχι όνειρα κι ευχές; [Οι επιστολές τους κυκλοφορούν στο Νάνος Βαλαρωρίτης – Γιώργος Σεφέρης, Αλληλογραφία (1945-1968), εκδ. Ύψιλον].
20. Ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας κλήθηκε το 2005 να μιλήσει στην τελετή αποφοίτησης του Κολεγίου Κένιον και ανάμεσα σε όσα είπε δεν υπάρχει τίποτα που να αφορά εμφανώς τους στόχους της νέας χρονιάς, αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο ας σκεφτούμε αυτές τις κουβέντες: «Το πραγματικά σημαντικό είδος ελευθερίας έχει να κάνει με την προσοχή και την επίγνωση, την πειθαρχία και την προσπάθεια, και την ικανότητα να νοιάζεσαι αληθινά για τους άλλους και να θυσιάζεσαι γι’ αυτούς, ξανά και ξανά, με αναρίθμητους ασήμαντους, αφανείς και διόλου ελκυστικούς τρόπους κάθε μέρα». (Η ομιλία του κυκλοφορεί με τον τίτλο Αυτό εδώ είναι νερό από τις εκδόσεις Κριτική.) Να βρούμε έναν τρόπο να ζούμε σωστά.
*(Εικονογράφηση: Γιώργος Καλοφωλιάς)
