Ο σκηνοθέτης Μπάμπης Μακρίδης και ο ερευνητής Guy Kief, έφτιαξαν τη δικά τους ψηφιακή διαφημιστική απάτη. Έπειτα πάτησαν το rec και κατέγραψαν την εμπειρία τους όσο το εγχείρημα τους συνέχισε να μεγάλωνε. Το ντοκιμαντέρ «Unclickable» (έρχεται αυτήν την Κυριακή στον Δαναό, στις 16:30), που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ρίχνει φως σε μια τεράστια, σκιώδη, βιομηχανία που μας αφορά όλους. Οι συντελεστές του μιλούν στο Κ.
Τι σας τράβηξε στο συγκεκριμένο θέμα και πώς αποφασίσετε να διαχειριστείτε σκηνοθετικά κάτι αρκετά τεχνικό;
Μ.Μ: Αυτό που μου κίνησε το ενδιαφέρον ήταν η αδρεναλίνη ότι θα κινηματογραφούσαμε τη διαδικασία μιας απάτης. Δεν είχα κάνει τίποτα παρόμοιο μέχρι τότε και βρήκα αυτή την πρόκληση ενδιαφέρουσα σκηνοθετικά. Το θέμα ήταν αρκετά τεχνικό και ήθελε ιδιαίτερο χειρισμό. Η απόφαση που πήρα ήταν ότι θα έμπαινα σε αυτήν τη διαδικασία σαν ένας απλός θεατής που δεν ξέρει σχεδόν τίποτα από όλα αυτά. Θα προσπαθούσα να καταλάβω πρώτα εγώ κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και μόνο τότε θα ένιωθα σίγουρος ότι όλη αυτή η πολυπλοκότητα θα ήταν κατανοητή και σε έναν αδαή θεατή.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα και ποια η πορεία της ταινίας; Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ;
Μ.Μ: Η ιδέα ήταν του Guy που είχε κάνει όλη την έρευνα πάνω στο θέμα. Είχε μαζέψει όλη την πληροφορία που χρειαζόμασταν για να στήσουμε την απάτη μας καθώς και όλα τα απαραίτητα τεχνικά μέσα. Η πρόκληση και η ιδιαιτερότητα των γυρισμάτων έγκειτο στο γεγονός πως όλα αυτά που θα γινόντουσαν μπροστά στις κάμερες έπρεπε να είναι σε πραγματικό χρόνο έτσι ώστε κάθε απρόοπτο που θα συναντούσαμε να κινηματογραφηθεί εκείνη τη στιγμή για να είναι αληθινό.
Κατά πόσο ήταν πρόκληση η διαδικασία δημιουργίας της δικιάς σας ψηφιακής απάτης; Τι ανακαλύπτατε όσο μπαίνατε όλο και πιο βαθιά στον χώρο;
Μ.Μ. Η πρόκληση ήταν να παραμείνουμε αόρατοι όπως οι πραγματικοί εγκληματίες. Να φτάσουμε στους στόχους μας χωρίς να γίνουμε αντιληπτοί, πράγμα που στο τέλος αποδείχτηκε πολύ εύκολο. Καταφέραμε να πάρουμε χρήματα από τις διαφημιστικές καμπάνιες του Ντόναλντ Τραμπ και του Τζο Μπάιντεν, κατά τη διάρκεια των Αμερικάνικων εκλογών. Όσο προχωρούσε η διαδικασία του πειράματος μας αυτό που ανακαλύπταμε είναι ότι η πολυπλοκότητα του συστήματος είναι τέτοια ώστε επιτρέπει τη συγκεκριμένη απάτη να ευδοκιμεί χωρίς καμιά νομική συνέπεια. Ήταν τρομακτικό.
G.K.: Η μόνη πρόκληση ήταν η πίεση χρόνου. Είχαμε ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για το γύρισμα, με τις κάμερες και ολόκληρο το συνεργείο και για αυτό έπρεπε να προχωρήσουμε γρήγορα. Αλλά δεν ήταν πραγματικά δύσκολο, κάτι που αν το σκεφτείς είναι εκπληκτικό. Είχαμε μια μικρή ομάδα τριών προγραμματιστών λογισμικού και μας πήρε μόνο μερικούς μήνες για να δημιουργήσουμε μια υποδομή η οποία θα μπορούσε να είχε κλιμακωθεί δημιουργώντας εκατομμύρια σε έσοδα παραπλανητικής ψηφιακής διαφήμισης. Αρχικά, αντιμετωπίσαμε κάποιες προκλήσεις και καθυστερήσεις γιατί ήμασταν υπερβολικά προσεκτικοί, ανησυχώντας ότι τα διαφημιστικά δίκτυα θα μπορούσαν να μας εντοπίσουν και να μας μπλοκάρουν εάν η απάτη ήταν πολύ προφανής. Ωστόσο, τελικά συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό δεν ήταν απαραίτητο – ακόμα και όταν η απάτη ήταν προφανής, κανείς δεν μας σταματούσε.
Πόσο απαιτητικό ήταν να μετατρέψετε μια τέτοια ιδέα σε μια ελκυστική ταινία με συναρπαστική αφήγηση για τον θεατή;
G.K.: Ενώ είχα την τεχνική γνώση και τις πληροφορίες, αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να γίνει μια ταινία. Ήταν ο σκηνοθέτης μας, ο Μπάμπης Μακρίδης, και το ταλαντούχο συνεργείο του που τη μετέτρεψαν σε μια συναρπαστική αφήγηση, με την οποία το κοινό μπορούσε να συνδεθεί συναισθηματικά. Από την αρχή, ο Μπάμπης επέμενε να συμπεριλάβει προσωπικές ιστορίες και να δείξει πραγματικά θύματα της ψηφιακής διαφημιστικής απάτης. Η ακρόαση των φωνών και των εμπειριών τους ήταν ουσιώδης για τη δημιουργία μιας συναισθηματικής σύνδεσης με τον θεατή. Οι τεχνικές εκθέσεις και οι αριθμοί μπορεί σε εμένα να φαίνονταν αρκετοί – αλλά αυτό είναι μια παρουσίαση PowerPoint, όχι μια ταινία ντοκιμαντέρ. Η διαδικασία του γυρίσματος μεταβλήθηκε σε μια συνεχιζόμενη ισορροπία μεταξύ της τεχνικής ακρίβειας που προσπαθούσα να προωθήσω εγώ και της αφήγησης στην οποία έδινε προτεραιότητα ο Μπάμπης. Τελικά, νομίζω ότι όλοι μάθαμε πολλά από την εμπειρία αυτή.
Το ντοκιμαντέρ εκφράζει ανησυχίες για τις επιπτώσεις της ψηφιακής απάτης διαφήμισης στη δημοκρατία. Ποιος είναι ο ρόλος της πολιτικής, των μέσων ενημέρωσης και των τεχνολογικών γιγάντων σε αυτόν τον ψηφιακό πεδίο;
G.K.: Το κύριο ζήτημα είναι ότι η ψηφιακή διαφήμιση χρηματοδοτεί συχνά την παραπληροφόρηση και ψεύτικες ειδήσεις, με καταστροφικές συνέπειες, όπως για παράδειγμα η εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ μετά τις εκλογές του 2020. Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης και οι τεχνολογικοί γίγαντες έχουν μικρό κίνητρο για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα, καθώς τα έσοδά τους εξαρτώνται από τα χρήματα που δαπανώνται για διαφημίσεις – είτε αυτά χρηματοδοτούν έγκυρο περιεχόμενο, απάτες ή την παραπληροφόρηση.
Όσον αφορά την πολιτική, πολλοί νομοθέτες στερούνται την τεχνική γνώση που απαιτείται για τη δημιουργία ουσιαστικής νομοθεσίας για την καταπολέμηση αυτών των θεμάτων. Ακόμη χειρότερα, κάποιοι χρησιμοποιούν την παραπληροφόρηση ως εργαλείο προπαγάνδας για την εξυπηρέτηση των δικών τους ατζεντών.
Μπορείτε να εξηγήσετε σε έναν καθημερινό χρήστη του ίντερνετ πώς λειτουργεί η ψηφιακή διαφημιστική απάτη και ποια είναι τα στάδιά της;
G.K.:: Η σύντομη απάντηση είναι «όχι, είναι πολύ περίπλοκο». Και αυτός είναι ο λόγος που είναι ένα τέλειο έγκλημα. Η μακροπρόθεσμη απάντηση: οι περισσότεροι ιστότοποι και εφαρμογές για κινητά γεννούν έσοδα φιλοξενώντας διαφημίσεις, τύπου μπάνερ ή σε άλλες μορφές. Τα έσοδά τους εξαρτώνται από τον αριθμό των χρηστών που βλέπουν ή κάνουν κλικ σε αυτές τις διαφημίσεις. Ως εκ τούτου, χρησιμοποιώντας ψεύτικους επισκέπτες ή δημιουργώντας ψεύτικα κλικ, μπορούν να αυξήσουν παραπλανητικά τα έσοδά τους από την ψηφιακή διαφήμιση.
Τι είδους προσωπικές ιστορίες βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ;
G.K.:: Στο ντοκιμαντέρ, αναδεικνύουμε τις ιστορίες διαφόρων θυμάτων της ψηφιακής διαφημιστικής απάτης. Τα πιο προφανή θύματα είναι οι διαφημιζόμενοι – είτε μικροί επιχειρηματίες είτε μεγάλες εταιρείες – που χάνουν ένα μέρος του διαφημιστικού τους προϋπολογισμού λόγω απάτης. Ωστόσο, η ταινία ρίχνει φως και σε λιγότερο προφανή θύματα, όπως ένας πλανόδιος πωλητής στο Νότιο Αφρική ή ένας κάτοικος μιας φαβέλας στη Βραζιλία. Η ψηφιακή απάτη στη διαφήμιση πλήττει δυσανάλογα ορισμένα από τα πιο ευάλωτα άτομα, συχνά σε αναδυόμενες αγορές. Τα κινητά τους τηλέφωνα μολύνονται από κακόβουλες εφαρμογές που μετατρέπουν τα τηλέφωνά τους σε μικρά ρομπότ που διαπράττουν διαφημιστικές απάτες. Όχι μόνο εκμεταλλεύεται τις συσκευές τους αλλά καταναλώνει επίσης σημαντικές ποσότητες δεδομένων κινητής τηλεφωνίας, κάτι που είναι πολύ ακριβό στις περιοχές αυτές.
Για τους ανθρώπους αυτούς, το κόστος μπορεί να ανέρχεται έως και στα 30% του ήδη περιορισμένου εισοδήματός τους, με την οικονομική επιβάρυνση να είναι καταστροφική. Τέλος, τα μέσα ενημέρωσης – τα επιχειρηματικά μοντέλα των οποίων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από έσοδα από διαφημίσεις – αποτελούν επίσης θύματα. Ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της ψηφιακής διαφήμισης απορροφάται από απάτες, αφήνοντας λιγότερη χρηματοδότηση για την υποστήριξη της ποιοτικής δημοσιογραφίας και απειλώντας τη βιωσιμότητα των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης.
Ποια σας έκανε περισσότερη εντύπωση; Λειτουργεί τελικά η ταινία ως εργαλείο για αύξηση του awareness στο κοινό;
Μ.Μ. Όλα όσα ανακαλύπταμε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ήταν αποκαλυπτικά. Από τα τεράστια ποσά που χάνονται από μεγάλες εταιρίες μέχρι τα ποσά που χάνονται από απλούς ανθρώπους για τους οποίους το διαδίκτυο είναι το εργαλείο τους. Χρήματα που πολλές φορές είναι το ένα τρίτο του μηνιαίου εισοδήματος τους. Αυτό όμως που μας έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση είναι οι βλαβερές συνέπειες που έχει αυτή η απάτη στη δημοκρατία. Πως αυτά τα χρήματα που συλλέγονται επιβιώνουν sites που μεταδίδουν ψεύτικες ειδήσεις και παραπληροφορούν το κοινό σε πολύ σημαντικά πολιτικά θέματα. Ελπίζουμε η ταινία μας να βάλει ένα μικρό λιθαράκι έτσι ώστε αυτοί που μμπορούν να κάνουν κάτι να σταματήσει αυτή η απάτη να ενδιαφερθούν. Να καταλάβει ο θεατής μας ότι όλα αυτά που συμβαίνουν στα μόνιτορ μας δεν είναι τόσο αθώα και ότι υπάρχει πολύ σκοτάδι από πίσω.
Πόσο μεγάλη είναι η βιομηχανία της διαδικτυακής διαφημιστικής απάτης, μετά από όλα όσα μάθατε μέσα από την ταινία;
Μ.Μ. Είναι τεράστιο αυτό που γίνεται. Τα ποσά που καταλήγουν τόσο εύκολα σε τραπεζικούς λογαριασμούς απατεώνων είναι αδιανόητα. Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας κάνει σχεδόν αόρατους τους εγκληματίες. Μπορούν να εξαφανιστούν απλώς κλείνοντας τα site που έχουν φτιάξει. Έχει περάσει πολύς καιρός από τα γυρίσματα και το μοντάζ της ταινίας και το ζήτημα ακόμα δεν έχει πάρει την προσοχή που του αξίζει. Ακόμα όλα είναι ανεξέλεγκτα και δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο.
