Μεγάλοι της εποχής μας
Τουλάχιστον υπάρχει ο Γιον Φόσε. Όταν κέρδισε το Νόμπελ, πρόπερσι, το σκεπτικό ανέφερε ότι «δίνει φωνή στο ανείπωτο». Αυτό ας το μεταφράσουμε ως ότι δίνει φωνή σε κάθε ανησυχία. Τέχνη, πίστη, χρόνος. Αναφέρομαι στην περίφημη επταλογία του, το τρίτο, τέταρτο και πέμπτο μέρος της οποίας μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Gutenberg, στον τόμο Εγώ είναι ένας άλλος (που έπεται του Το άλλο όνομα, που εμπεριείχε το πρώτο και το δεύτερο μέρος). Εδώ ο Φόσε δανείζεται για τον τίτλο του αυτούσιο τον στίχο του Ρεμπό (όπως είχε κάνει κάποτε και ο Ούγγρος νομπελίστας Ίμρε Κέρτες, που επίσης βασανιζόταν από τις πιθανότητες των ταυτοτήτων) και κορυφώνει τη σχέση του ζωγράφου Άσλε με τον ζωγράφο Άσλε, καθώς ο πρώτος (ή ο δεύτερος) αφήνει το παρόν για χάρη των αναμνήσεων των νεανικών του χρόνων. Ο Νορβηγός συγγραφέας έχει πολλάκις παρομοιαστεί με τον Μπέρνχαρντ (μεταφέρω ένα διασκεδαστικό σχόλιο που πέτυχα στο Goodreads, ότι το βιβλίο είναι λες και ο Μπέρνχαρντ έγραψε τον μονόλογο της Μόλι στον Οδυσσέα), άλλοι τον συγκρίνουν με τον Προυστ για προφανείς λόγους, ενώ ενίοτε συμβαίνει κι ένας ατυχής παραλληλισμός λόγω της εθνικότητας και του μεγέθους του έργου του με τον Κνάουσγκορντ (Ο Αγώνας μου). Επίσης ο Φόσε δεν χρησιμοποιεί τελείες, όπως π.χ. ο Κρασναχορκάι ή και άλλοι, αλλά ο Φόσε είναι ο Φόσε και αυτό που κάνει σε αυτά τα βιβλία είναι ένας αξεπέραστος άθλος, και αυτή η μελωδική ροή της συνείδησης και της μνήμη είναι ένα μνημείο της εποχής μας.
Τουλάχιστον υπάρχει η Όλγκα Τοκάρτσουκ. Και μας θυμίζει ότι οι μεγάλοι συγγραφείς οφείλουν να είναι καμιά φορά φιλόδοξοι. Η Πολωνή νομπελίστρια είναι – το είχαμε καταλάβει από τους Πλάνητες και τα Βιβλία του Ιακώβ, το επιβεβαιώνουμε τώρα με το καινούργιο της μυθιστόρημα, Εμπούσιον (εκδ. Καστανιώτη), στο οποίο τρόπον τινά ξαναγράφει το Μαγικό βουνό του Τόμας Μαν. Ένας νεαρός φοιτητής μηχανολογίας φτάνει το 1913 σε ένα ορεινό σανατόριο και εκεί συναναστρέφεται άλλους άντρες διαφόρων ειδικοτήτων, κουβεντιάζοντας περί πολιτικής, θρησκείας, τέχνης, γυναικών. Οι παραλληλισμοί είναι ξεκάθαροι. Πολλά όμως είναι διαφορετικά. Η συγγραφέας ενίοτε μοιάζει σαν να θέλει να διορθώσει τον Μαν (ενώ παράλληλα αποτίνει κι έναν περίεργο φόρο τιμής), αλλάζει τις ισορροπίες και δημιουργεί τελικά κάτι που ίσως θα μπορούσαμε να περιγράψουμε ως φιλοσοφικό-φολκλορικό-φεμινιστικό θρίλερ. Ο τίτλος προέρχεται από τις λέξεις «Συμπόσιον» και «Έμπουσα», όπως λεγόταν το σαρκοφάγο φάντασμα της μυθολογικής Εκάτης.
Ιστορίες της Απω Ανατολής
Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στη Νότια Κορέα τράβηξαν το βλέμμα μας προς τη χερσόνησο – συνήθως ειδησεογραφικά μάς απασχολεί το βόρειο τμήμα. Το νότιο παράγει τεχνολογία, σινεμά, μουσική, αλλά και λογοτεχνία. Φέτος, η Νότια Κορέα κέρδισε το πρώτο της Νόμπελ με τη Χαν Γκανγκ (Η χορτοφάγος, Μαθήματα ελληνικών, εκδ. Καστανιώτη), οπότε οι λογοτέχνες της έκαναν ένα βήμα μπροστά. Ένας από τους πιο σημαντικούς εν ζωή Κορεάτες πεζογράφους, 81 ετών, είναι ο Χουάνγκ ΣοκΓιονγκ (ίσως θυμάστε την Εγκαταλειμμένη πριγκίπισσα), ο οποίος ξεκίνησε τη διαδρομή του πριν από περισσότερο από μισό αιώνα με το Χρονικό του κυρίου Χαν (εκδ. Καστανιώτη) – η ζωή του πρωταγωνιστή κόβεται στα δύο, όπως ακριβώς και η χώρα του, μετά τις συγκρούσεις της δεκαετίας του ’50. Ο κύριος Χαν διασχίζει προς τον νότο τον 38ο παράλληλο, αλλά ποιος είναι πλέον; Πρόσφυγας; Κατάσκοπος; Προδότης; Ή αφελής; Θύμα των συγκυριών; Στα μισά χρόνια του ΣοκΓιονγκ, εκπρόσωπος μιας νεότερης γενιάς, είναι η Κιμ Χιε-Τζιν, που έγινε διεθνώς γνωστή προ ολίγων ετών με το Η κόρη μου. Σήμερα διαβάζουμε το καινούργιο της μυθιστόρημα, η Ακρόαση (εκδ. Ίκαρος): Μια αναγνωρίσιμη ψυχοθεραπεύτρια κάνει ένα ατυχές σχόλιο σε μια τηλεοπτική εκπομπή και η ζωή της γκρεμίζεται. Χάνει τη δουλειά της, ο γάμος της διαλύεται, η κοινωνία την «ακυρώνει». Η Χιε-Τζιν αποκαλεί διαρκώς την ηρωίδα της «εκείνη» – σαν να τη δείχνει με το δάχτυλο. Υπάρχει τρόπος να επιστρέψεις σε έναν κόσμο που επικρατεί όποιος φωνάζει περισσότερο; Μια ιστορία για την εποχή μας, τη δημόσια σφαίρα και, περιέργως, τις γάτες.
Διασχίζοντας τη Θάλασσα της Ιαπωνίας, συναντάμε τη Χιρόμι Καουακάμι, η οποία μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα, που έχουν φέρει στη γλώσσα μας πολλά σημαντικά κείμενα της ιαπωνικής λογοτεχνίας. Στο Ο Σενσέι και ο χαρτοφύλακας η 65χρονη συγγραφέας από το Τόκιο γράφει την ιστορία μιας όμορφης αγάπης: εκείνη είναι σχεδόν σαράντα, εκείνος μια γενιά μεγαλύτερος, παλιός καθηγητής της. Η Καουακάμι χτίζει τόσο μεθοδικά τη σχέση τους, που τη νιώθεις να εξελίσσεται σε κάθε σελίδα, ανάμεσα σε κερασιές, χαϊκού και μπόλικα ποτήρια σάκε.
«Η δουλειά μου ως χορδιστή μού επέτρεψε να διατηρώ την ελάχιστη δυνατή επαφή με τον κόσμο εκεί έξω. Θεωρούσα ευλογία το να σε εμπιστεύονται οι άλλοι, να εξαρτώνται από σένα», λέει ο αφηγητής της νουβέλας Ο χορδιστής του πιάνου (εκδ. Βακχικόν) του Τσιανγκ-Σενγκ Κούο. Με έναν περίεργο λυρισμό, διακριτική μεταμυθοπλασία και πολλές πληροφορίες για πιάνα και συνθέτες, ο Ταϊβανέζος συγγραφέας δημιουργεί μια συναισθηματική ιστορία σε μουσικό περιβάλλον.
Και φτάνουμε στη Ρεμπέκα Φ. Κουάνγκ. Γεννημένη στην Κίνα, μεγαλωμένη στις ΗΠΑ, μόλις 28 χρονών, είχε ήδη χτίσει μια καριέρα στον χώρο του φάντασι, μέχρι που, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, έγραψε το Yellowface (εκδ. Πατάκη), ένα μπεστ σέλερ που σήκωσε αρκετή κουβέντα καθώς σατίριζε τόσο τον εκδοτικό κόσμο και τη συγγραφική φιλοδοξία, όσο και, κυρίως, τα φυλετικά στερεότυπα στη σημερινή Αμερική. Συμβαίνει το εξής: Μια πολύ πετυχημένη νεαρή συγγραφέας ασιατικής καταγωγής πεθαίνει ξαφνικά και η φίλη της, μια λευκή κοπέλα, επίσης συγγραφέας αλλά καθόλου επιτυχημένη, αποφασίζει να της κλέψει ένα χειρόγραφο και να υιοθετήσει ένα καινούργιο προφίλ. Μπορεί να πείσει ότι είναι Ασιάτισσα; Η γρήγορη αφήγηση βγάζει μια νεανική φρεσκάδα και η ιστορία εξελίσσεται σε μια «ιστορία τρόμου για τη μοναξιά», όπως λέει η ίδια η Κουάνγκ.
Η ζωή down under
Τι κάνει κανείς όταν περιφρουρεί τα μάτια του; Αυτό είναι ένα ερώτημα-αφετηρία για τον Τζέραλντ Μαρνέιν, τον «μοναχικό γίγαντα των γραμμάτων της Αυστραλίας», όπως τον αποκάλεσε το New Yorker, ή τον «σπουδαιότερο εν ζωή συγγραφέα της αγγλικής γλώσσας που οι περισσότεροι δεν έχουν ακούσει», σύμφωνα με τους New York Times. Ο Μαρνέιν είναι σήμερα 85 ετών και η Μεθόριος (εκδ. Καστανιώτη) μοιάζει με έναν απολογισμό όλων όσα κέρδισαν τελικά μια θέση στη μνήμη ενός ανθρώπου που αποτραβήχτηκε σε μια μεθοριακή κωμόπολη, «ώστε να μπορώ να περνάω τον περισσότερο χρόνο μου μόνος…». Εικόνες, σκέψεις, διαβάσματα, αισθήσεις. Περίπου σαράντα χρόνια νωρίτερα, σε ένα από τα ελάχιστα ταξίδια της ζωής του, ο Μαρνέιν είχε γνωρίσει σε ένα λογοτεχνικό φεστιβάλ στην Αδελαΐδα την Έλεν Γκάρνερ, η οποία, 82 ετών σήμερα, έχει διαγράψει μια ανάλογη πορεία στη σκηνή των γραμμάτων της Αυστραλίας. Σε εκείνο το φεστιβάλ ήταν εκείνη που κέρδισε το βραβείο που δινόταν για το τότε πιο πρόσφατο μυθιστόρημά της, Ο Μπαχ για παιδιά, που στα ελληνικά κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις Gutenberg. Πρόκειται για μια ιστορία σχέσεων (οικογενειακών, ερωτικών, φιλικών), μια ιστορία ισορροπιών δοσμένη με κινηματογραφική αισθητική και ταχύτητα – παραδόξως δεν έχει μεταφερθεί στο σινεμά. Διαβάζεται σε ένα ωραίο απόγευμα.
Δύσκολη Λατινική Αμερική
Η Μπρέντα Ναβάρο έχει έρθει σ’ αυτόν τον κόσμο για να χαλάσει τον ύπνο μας. Τρία χρόνια μετά τα χαμένα παιδιά στα Άδεια σπίτια, η Μεξικανή συγγραφέας μάς στοιχειώνει με την αυτοκτονική πτώση του μικρού Ντιέγκο στο Στάχτη στο στόμα (εκδ. Carnovora). Το αρχικό σοκ το διαδέχεται ένα άλλο. Τι σημαίνει να είσαι ξένος (η οικογένεια αναζητά μια καλύτερη ζωή στη Μαδρίτη) και σε άλλες περιπτώσεις τι σημαίνει να είσαι γυναίκα. Αντίστοιχα (και αντίθετα) η Σέλβα Αλμάδα από την Αργεντινή αναρωτιέται τι σημαίνει να είσαι άντρας στο Δεν είναι ποτάμι (εκδ. Κλειδάριθμος), το οποίο βρέθηκε στη βραχεία λίστα του φετινού Μπούκερ. Δύο φίλοι πηγαίνουν για ψάρεμα σε ένα νησάκι του ποταμού Παρανά, μαζί με τον έφηβο γιο του καλύτερού τους φίλου που είχε πνιγεί χρόνια νωρίτερα στα ίδια νερά. Πηγαίνουν εκεί παρά αυτό το γεγονός; Ή εξαιτίας του; Και τι έχουν να πουν για την παρουσία τους οι άνθρωποι του τροπικού δάσους; Υπάρχει κάτι υπνωτιστικό στην αφήγηση της Αλμάδα, λες και τα νερά του ποταμού κυλούν μέσα απ’ τις σελίδες. Ίσως είναι ο κοφτός της λόγος, οι μικρές της προτάσεις, τα μετρημένα λόγια.
Μόλις κυκλοφόρησαν επίσης Η όπερα των νεκρών (εκδ. Carnivora) του σημαντικού Βραζιλιάνου Αουτράν Ντοουράντο, το Ζωολόγιο (εκδ. Loggia) του Μεξικανού Χουάν Χοσέ Αρεόλα, ενώ επανεκδόθηκε και η πιο παλαβή συλλογή διηγημάτων του Χούλιο Κορτάσαρ, Ιστορίες των Κρονόπιο και των Φάμα (εκδ. Opera). Μην το χάσετε αν αγαπάτε τον Κορτάσαρ (και πώς να μην), αν δεν ξέρετε πώς να νιώσετε φόβο ή αν ψάχνετε τρόπους για το πώς να σκοτώσετε μυρμήγκια στη Ρώμη.
Εκεί που οδηγούν όλοι οι δρόμοι
Ο Σγουρομάλλης, ο Λέρας και τ’ άλλα πιτσιρίκια οργώνουν τα περίχωρα της μεταπολεμικής Ρώμης, βουλιάζουν στο περιθώριο της πρωτεύουσας, καβγαδίζουν, μπλέκουν, ψάχνουν κάπως να ξεφύγουν από μια μοίρα που δεν φαίνεται πιθανό να αλλάξει. Είναι μια χαμένη γενιά. Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι έγραψε το 1955 τα Αλάνια (εκδ. Gutenberg) χρησιμοποιώντας μια βρόμικη ρεαλιστική ματιά που προκάλεσε αμηχανία σε κάθε κέντρο εξουσίας. Εμβόλιμα στους Ιταλούς ας αναφερθεί εδώ και ο Γερμανός Βόλφγκανγκ Κέπεν για το «ιταλικό» του μυθιστόρημα του 1954, Θάνατος στη Ρώμη (εκδ. Κριτική), όπου μετέφερε στην «Αιώνια Πόλη» τις μεταπολεμικές τύψεις των Γερμανών, το βάρος της ήττας και το ζωντανό μικρόβιο της αίσθησης κάποιας υπεροχής. Στο περιθώριο, η βασανισμένη πόλη μαζεύει τα συντρίμμια της. Τα ίδια χρόνια, λίγο μετά το τέλος του πολέμου, ξεκινά και η αφήγηση της Γκολιάρντα Σαπιέντσα στο Ραντεβού στο Ποζιτάνο (εκδ. Πατάκη), όπου περιγράφεται η αρχή και το χτίσιμο μιας φιλίας ανάμεσα σε μια νεαρή ηθοποιό (όπως ήταν και η ίδια η Σαπιέντσα) και τη λεγόμενη «πριγκίπισσα», μια γοητευτική γυναίκα που θέτει σε κίνηση τη φαντασία του μικρού πληθυσμού στο γραφικό Ποζιτάνο. Και τα χρόνια περνούν. Η ιστορία των δύο γυναικών στις ηλιόλουστες ακτές του ιταλικού νότου θα σας θυμίσει τα καλοκαίρια στην Ίσκια της Φεράντε. Η περίπτωση της Σαπιέντσα έχει και μεγάλο εκδοτικό ενδιαφέρον, αφού τα βιβλία της (γνωστότερο το Η τέχνη της χαράς, επίσης από τον Πατάκη) κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό της, το 1996.
Η εν ενεργεία γενιά τώρα. Τον Ντανιέλε Μενκαρέλι ίσως τον έχετε ακούσει λόγω της σειράς του Νetflix Everything Calls for Salvation, η οποία βασίζεται στο μυθιστόρημά του Ζητείται σωτηρία (εκδ. Ίκαρος), αυτοβιογραφικού χαρακτήρα. Ένας 20χρονος (ονόματι Ντανιέλε Μενκαρέλι, όπως ο συγγραφέας) ξυπνάει στην πτέρυγα ενός ψυχιατρείου όπου τοποθετήθηκε έπειτα από μια έκρηξη βίας. Ο διπλανός του προσπαθεί να του βάλει φωτιά. Βρισκόμαστε στο 1994, τις μέρες του Μουντιάλ της Αμερικής. Όσα γίνονται στο μυαλό του νεαρού, αλλά και όσα γίνονται γύρω του δημιουργούν μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, προφανώς. Ο Μενκαρέλι γράφει/θυμάται με μεγάλη τρυφερότητα και ένταση. Ο ήρωας λέει κάποια στιγμή ότι οι άνθρωποι με τους οποίους συνυπάρχει σε εκείνη την πτέρυγα είναι ό,τι πιο κοντινό στην αληθινή του φύση.
Αυτοβιογραφικά στοιχεία έχει και η Ξένη (εκδ. Gutenberg) της Κλαούντια Ντουραστάντι. Σημειώστε το όνομά της, είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει ξανά. (Οι πρώτες σελίδες του βιβλίου θα μπορούσαν να είναι η ιστορία κάθε σχέσης.) Η ζωή της: γονείς κωφοί, πήγαινε-έλα από το Μπρούκλιν στον ιταλικό νότο, μια σειρά από δραματικά γεγονότα. «Δεν υπάρχει ούτε μία πράξη βίας στη ζωή μου που να μπορώ να τη θυμηθώ χωρίς να γελάσω», γράφει κάποια στιγμή, κι αυτή η φράση είναι μάλλον ενδεικτική τόσο για το ύφος της αφήγησης όσο και για τη φυσιογνωμία της ηρωίδας/συγγραφέως.
Τέλος, η Άντα ντ’ Αντάμο και το Σαν αέρας (εκδ. Ψυχογιός). Βαθιά ανάσα γιατί θα τη χρειαστείτε. Αν θέλετε όμως να δοκιμάσετε τις αντοχές σας, προχωρήστε. Μια μητέρα μαθαίνει ότι έχει καρκίνο και αποφασίζει να αφηγηθεί στην κόρη της, η οποία γεννήθηκε με μια αναπηρία, πώς έγιναν όλα. Όλος ο πόνος της ζωής βρίσκεται εδώ και η συγγραφέας είναι τόσο ειλικρινής, που κάνει τις σελίδες να βαραίνουν. Έφυγε απ’ τη ζωή λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου, το οποίο στη συνέχεια τιμήθηκε με το βραβείο Strega.
Η Αυστρία παλιά
Ο Στέφαν Τσβάιχ και ο Χέρμαν Μπροχ γεννήθηκαν στη Βιέννη με διαφορά πέντε ετών (1881-86). Αμφότεροι ήταν εβραϊκής καταγωγής και πέθαναν στην άλλη μεριά του Ατλαντικού (ο πρώτος ως αυτόχειρας), όπου κατέφυγαν για να ξεφύγουν από τους Ναζί. Αμφότεροι, επίσης, ασχολήθηκαν στο έργο τους πολύ με τη διάλυση του παλιού κόσμου και τη συντριβή των ανθρώπων της γενιάς τους. Από τον πρώτο διαβάζουμε τη μικρή ανθολογία τριών αμετάφραστων διηγημάτων, Το αστέρι πάνω από το δάσος (εκδ. Κριτική), ετερόκλητων θεματικά, αλλά με κοινή τη γνωστή μελαγχολία του Τσβάιχ. Από τον δεύτερο διαβάζουμε τα Μάγια (εκδ. Έρμα), επίσης για πρώτη φορά στη γλώσσα μας, το φιλόδοξο έργο του συγγραφέα των Υπνοβατών που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Μια αλληγορία για την άνοδο του ναζισμού, με φόντο μια ορεινή κοινότητα που δοκιμάζεται από την έλευση ενός μυστηριώδους ξένου.
Η Ιρλανδία σήμερα
Την Κλερ Κίγκαν στην Ελλάδα τη γνωρίσαμε μέσα από τη νουβέλα Μικρά πράγματα σαν κι αυτά (η μεταφορά της οποίας στο σινεμά βρίσκεται αυτές τις μέρες στις αίθουσες) και τα εκτενή διηγήματά της Πολύ αργά πια και Τα τρία φώτα. Άλλωστε το ντεμπούτο της ήταν μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο Ανταρκτική (εκδ. Μεταίχμιο), το ίσως όχι και τόσο μακρινό 1999. Και η πρώτη πρόταση του πρώτου διηγήματος είναι αυτή: «Κάθε φορά που η ευτυχισμένη στον γάμο της γυναίκα έφευγε από το σπίτι της, αναρωτιόταν πώς θα ένιωθε αν κοιμόταν με κάποιον άλλον άντρα». Τίποτα δεν πάει καλά, φυσικά. Με τους ανθρώπους, με την Ιρλανδία, με τον κόσμο.
Δύο χρόνια νωρίτερα είχε δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα ένας άλλος Ιρλανδός, ο Νάιαλ Γουίλιαμς, με το Τέσσερα ερωτικά γράμματα (εκδ. Δώμα) – ναι, είναι μια ερωτική ιστορία, αλλά μια ιδιαίτερη, πολύπλοκη και πολύ «ιρλανδική» ερωτική ιστορία που ξεκινάει όταν/επειδή ο Θεός είπε στον πατέρα του πρωταγωνιστή να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στο σινεμά, θα το δούμε με το νέο έτος κάποια στιγμή.
Τέσσερις Γερμανίδες
Η ιστορία της γερμανικής λογοτεχνίας είναι γεμάτη ανδρικά ονόματα (πολύ σπουδαία ονόματα), οπότε για αλλαγή ας δούμε τέσσερις γυναίκες που ανήκουν πάνω κάτω στην ίδια γενιά, που γράφουν σήμερα και δημιουργούν τη δική τους ιστορία. Η Καταρίνα Φόλκμερ πρώτα απ’ όλα, η οποία προκάλεσε (και στο ελληνικό κοινό) πολύ μεγάλη αίσθηση με το Στον γιατρό ή Το εβραϊκό πουλί (εκδ. Ποταμός), επιστρέφει τώρα με το Wonderfuck (εκδ. Στερέωμα) διατηρώντας την προκλητική της διάθεση. Ο ήρωάς της αυτή τη φορά είναι ένας ιταλικής καταγωγής νεαρός που εργάζεται σε τηλεφωνικό κέντρο. Είναι γκέι, παχύσαρκος, απροσάρμοστος, φαντασιόπληκτος, αντισυμβατικός και καταπιεσμένος. Η συγγραφέας δημιουργεί μια γκροτέσκα φάρσα για να σατιρίσει την εργασιακή κουλτούρα, τη μανία του τουρισμού, τα στερεότυπα των ταυτοτήτων, κάθε λογής πολιτική ορθότητα που καταρρέει μπροστά στην πρώτη φαντασίωση.
Πρώτη εμφάνιση στη γλώσσα μας της Ντανιέλα Κρίεν με το Έρωτας στα δύσκολα (εκδ. Καστανιώτη). Πρόκειται για πέντε μίνι βιογραφίες καθημερινών γυναικών που προσπαθούν να βρουν τη θέση τους στον σύγχρονο κόσμο. Οι ρόλοι, οι επιθυμίες, οι προσδοκίες των άλλων. Απλό και ειλικρινές, το μυθιστόρημα αποτέλεσε ένα σημαντικό μπεστ σέλερ τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία.
Αν θυμάστε τη Λούσι Φρίσκε από τις Κόρες, ίσως δεν θα την αναγνωρίσετε σε ένα πολύ διαφορετικό μυθιστόρημα: μια περιπέτεια διπλωματίας από το Μοντεβιδέο στην Κωνσταντινούπολη – δύσκολο να μη σκεφτεί κανείς τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα των κατασκοπικών ιστοριών του Γκράχαμ Γκριν. Η Φρίσκε, όμως, έχει μια δικιά της φωνή. Η Διπλωμάτισσα (εκδ. Κείμενα) είναι γραμμένη με μια δυναμική (και φεμινιστική) γλώσσα, με σπιρτάδα και το χιούμορ που δημιουργεί η καθαρή σκέψη.
Τέλος, η Μαριάνα Λέκι. Την είχαμε γνωρίσει με το μαγικό Όνειρο της Ζέλμα και την ξανασυναντάμε εδώ με το Καθένας με το βάσανό του (εκδ. Gutenberg): ολιγοσέλιδες ιστορίες-στιγμιότυπα για ανθρώπους που κάτι φοβούνται, κάτι τους δυσκολεύει, κάτι προσπαθούν. Να ζήσουν. Να ελέγξουν τη νεύρωση του να κοιτάς αν έσβησες τα μάτια της κουζίνας, όπως συμβαίνει σε μια ιστορία. Να μπουν σε ένα ασανσέρ ενώ δύο μέρες νωρίτερα είχαν κλειστεί μέσα, όπως συμβαίνει αλλού.
Γαλλικά προβλήματα
Όπως έχει πει η ίδια η Νεζ Σινό για το βιβλίο της Θλιβερός τίγρης (εκδ. Εστία), πρόκειται για μια κραυγή. Είναι ένα οργισμένο κατηγορώ για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη στην παιδική της ηλικία από τον πατριό της – μπορεί η γραφή να επουλώσει το τραύμα; Λογοτεχνικότητα στην αυτοβιογραφία. Είναι αυτό που κάνει και ο πολύ αγαπημένος στο ελληνικό κοινό Εντουάρ Λουί, ο οποίος με το Η Μονίκ δραπετεύει (εκδ. Αντίποδες) στρέφει το ενδιαφέρον του στην ιστορία της μητέρας του και στο πόσο δύσκολο υπήρξε γι’ αυτήν να ξεφύγει από τον κύκλο της ανδρικής βίας.
Μπορεί να υπάρξει ένας καλύτερος κόσμος; Μια ανήλικη Ιρανή ετοιμάζεται να βάλει δημοσίως φωτιά στη μαντίλα της – απ’ αυτό το σημείο ξεκινάει ένας χειμαρρώδης εσωτερικός μονόλογος, μέσα από τον οποίο γνωρίζουμε τη ζωή της και όσα την οδήγησαν να βγει στον δρόμο και να διαδηλώσει μαζί με άλλες γυναίκες για τα δικαιώματα που έχει στερηθεί. Το Ελεύθερη (εκδ. Μίνωας) είναι το τελευταίο μυθιστόρημα της Ντελφίν Μινουί, της Γαλλίδας δημοσιογράφου που ασχολείται συστηματικά με τη Μέση Ανατολή. Ίσως τη θυμάστε από το Δέκα ετών, διαζευγμένη ή το Συλλέκτες βιβλίων στην Νταράγια. Τον καλύτερο κόσμο που διεκδικεί η Ιρανή κοπέλα τον ονειρεύεται και η ηρωίδα του Διαχωρισμού (εκδ. Πόλις) της Νάντια-Γιάλα Κισουκιντί, καθηγήτριας φιλοσοφίας, που με το μυθιστόρημα αυτό περνάει στη λογοτεχνία με μια δαιδαλώδη, ονειρική ιστορία. Η ηρωίδα της είναι ορφανή, είναι μαύρη, είναι νάνος. Αλλά σ’ αυτή την απερίγραπτη περιπλάνηση αποδεικνύει ότι κατέχει την τέχνη του διαχωρισμού· του σώματος από τη σκέψη.
Πάντα ένας καλύτερος κόσμος ήταν το ζητούμενο. Πολλά χρόνια νωρίτερα, το 1976, η Ινές Κανιάτι (Ιταλίδα που μεγάλωσε στη Γαλλία και έγραψε στα γαλλικά) είχε περιγράψει τη δύσκολη σχέση ενός νόθου κοριτσιού (αφηγήτρια) με τη σκληρά εργαζόμενη στην ύπαιθρο μητέρα της. Η ιστορία της Τρελοζενί (εκδ. Κέλευθος) είναι πολύ σκληρή και η τρυφερότητα του μικρού κοριτσιού την κάνει σκληρότερη. Πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα από μια εντελώς άγνωστη συγγραφέα στην Ελλάδα, που έγραψε λίγο, αλλά με δύναμη και πάθος.
Ευρώπη, ανατολή
Ρουμανία
Μέσα στην πυρετώδη του αφήγηση ο πρωταγωνιστής αναρωτιέται με τρόμο αν το κείμενο που γράφει είναι «η αληθινή μου ύπαρξη, ενώ εγώ απλώς μια ψευδαίσθηση». Το Τραβεστί (εκδ. Καστανιώτη) του Μιρτσέα Καρταρέσκου μπορεί να διαβαστεί ως γκέι μυθιστόρημα, ως καλλιτεχνική αφύπνιση, ως βρόμικο όνειρο, μεταμοντέρνα άσκηση, πολιτική σάτιρα. Ο Καρταρέσκου έγραψε το μυθιστόρημα το 1994 και εκτοξεύτηκε από την αβανγκάρντ ρουμανική σκηνή στις λίστες των υποψηφίων για το Νόμπελ. Μην τρομάξετε με το χάος των πρώτων σελίδων. Αφεθείτε. Δεν θα το μετανιώσετε.
Τουρκία
Το Μια παράξενη γυναίκα (εκδ. Ροές) είναι το πρώτο βιβλίο της Λεϋλά Ερμπίλ που διαβάζουμε στα ελληνικά, παρά τη μεγάλη φήμη της εντός και εκτός των τουρκικών συνόρων. Γραμμένο το 1971, το μυθιστόρημα αφορά τη ζωή μιας γυναίκας στα μέσα του 20ού αιώνα στην Τουρκία, μιας γυναίκας που είναι «παράξενη», δηλαδή την ενδιαφέρει η λογοτεχνία, η Αριστερά, οι μεικτές παρέες κ.ά. Η αφήγηση σπάει σε τέσσερα μέρη και η οικογενειακή ιστορία της ηρωίδας μεγαλώνει την εικόνα της τουρκικής κοινωνίας, στενεύοντας παράλληλα τα περιθώρια για την ίδια.
Λιθουανία
Οι τρεις νουβέλες που διαβάζουμε στη Νύφη (εκδ. Λέμβος) ανοίγουν ένα παράθυρο για έναν άλλο κόσμο, μια άλλη πραγματικότητα: η ζωή στη λιθουανική επαρχία κατά τον 19ο αιώνα ήταν σκληρή, όπως ακριβώς τη φαντάζεστε. Μέσα απ’ τα κείμενα αυτά ερχόμαστε σε επαφή με τη γλώσσα και τη σκέψη της Ζεμάιτε (ψευδώνυμο), όπως ήταν γνωστή αυτή η εμβληματική φυσιογνωμία της λιθουανικής ιστορίας.
Σλοβενία
Ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας με λίγο ροκ εν ρολ. Αναμνήσεις μιας παρέας από τον Ντίνο Μπάουκ στο πρώτο του μυθιστόρημα Το τέλος. Και ξανά (εκδ. Βακχικόν).
Ρωσία
Μόλις κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων Το σώμα της ψυχής (εκδ. Άγρα) της Λουντμίλα Ουλίσκαγια (Το πράσινο αντίσκηνο), της σημαντικότερης ίσως φωνής των ρωσικών γραμμάτων σήμερα. Η συγγραφέας, 81 ετών, ζει πλέον στο Βερολίνο. Μεταφέρω ασχολίαστη την είδση της κυκλοφορίας, επιφυλάσσομαι προσεχώς για περισσότερα.
Αγγλία: Ποτέ δεν είναι αργά
Δύο feelgood βρετανικές ιστορίες: Ο Ματ Χέιγκ, που είναι γνωστός σε μεγάλο βαθμό για τα non fiction έργα του, αλλά και για μπεστ σέλερ μυθιστορήματα, όπως το Μεσάνυχτα στη βιβλιοθήκη ή, πιο πρόσφατα, το Αβάσιμη ζωή (εκδ. Ψυχογιός). Πρόκειται για το ταξίδι μιας συνταξιούχου καθηγήτριας στην Ίμπιζα, σε μια ιστορία προσωπικής αναζήτησης, μυστηρίου και μαγικού ρεαλισμού. Ο Χέιγκ δεν κρύβει τις επιρροές του ούτε την πρόθεσή του, που είναι να αφήσει ένα αισιόδοξο μήνυμα: ποτέ δεν είναι αργά. Αυτό σκέφτεται και η Ντάφνι, 70 ετών, όταν αποφασίζει να γραφτεί σε μια κοινωνική λέσχη ηλικιωμένων στο Πώς να μεγαλώσετε χωρίς αξιοπρέπεια (εκδ. Μεταίχμιο) της Κλαρ Πούλεϊ (Το πράσινο σημειωματάριο). Στη λέσχη γνωρίζει μια ομάδα παράξενων και ετερόκλητων ανθρώπων και, πώς τα φέρνει η ζωή, αναγκάζονται να λειτουργήσουν συλλογικά για το καλό τους και για το καλό της λέσχης τους. Η ιστορία είναι γλυκιά και ανάλαφρη, εξελίσσεται ως περιπέτεια, αλλά στην ουσία της είναι μια καλοστημένη κωμωδία καταστάσεων.
Αμερική: Κλασικά και νέα
Περνώντας τον Ατλαντικό συναντάμε αρκετά γνωστά ονόματα – αυτό του Πολ Όστερ, πρώτα απ’ όλα, και το τελευταίο του μυθιστόρημα, Μπαουμγκάρτνερ (εκδ. Μεταίχμιο), το οποίο δεν μπορεί να μη διαβαστεί ως ένας αποχαιρετισμός. Ένας ηλικιωμένος καθηγητής ζει μόνος και αναπολεί στιγμές της ζωής του, προσπαθώντας να βρει ένα νόημα στο παρόν. Ελάχιστοι ήξεραν να βάλουν σε σειρά μια οποιαδήποτε ιστορία με τον τρόπο που το έκανε ο Όστερ. Και έπειτα έχουμε το καινούργιο μυθιστόρημα της Ελίζαμπεθ Στράουτ, Η Λούσυ δίπλα στη θάλασσα (εκδ. Άγρα), το τέταρτο της σειράς με τη συγκεκριμένη ηρωίδα (διαβάζεται και αυτοτελώς, πάντως, ό,τι χρειάζεται να ξέρετε υπάρχει στην πρώτη σελίδα), η οποία αποφασίζει να περάσει ένα διάστημα στο παραθαλάσσιο σπίτι του πρώτου της συζύγου. Είναι οι μέρες της πανδημίας στο μεταξύ και μπορεί αυτό να μην είναι το βασικότερο στοιχείο της ιστορίας, παρ’ όλα αυτά δεν είναι ακόμα πολλά τα βιβλία που έχουν αφομοιώσει όλα αυτά που περάσαμε. Η διαυγής φωνή της Λούσυ θα σας ξεκουράσει.
Από τη νεότερη γενιά ξεχωρίζει το μυθιστόρημα της Γιάα Τζάσι. Γεννημένη στην Γκάνα, αλλά μεγαλωμένη στις ΗΠΑ, η 35χρονη σήμερα συγγραφέας έγινε γνωστή χάρη στο πρώτο της μυθιστόρημα, το πολυβραβευμένο Επιστροφή στην πατρίδα, και τώρα διαβάζουμε το δεύτερο, Υπερβατικό βασίλειο (εκδ. Ίκαρος). Πρόκειται για το πορτρέτο μιας οικογένειας
Γκανέζων μεταναστών, η ζωή των οποίων προφανώς είναι γεμάτη δυσκολίες· και ατυχίες. Είναι σαν το ένα πρόβλημα να φέρνει το άλλο. Έτσι γίνεται. Παρ’ όλα αυτά, η κόρη, η Γκίφτι, τα καταφέρνει. Ενδιαφέρουσα η παράμετρος της σύγκρουσης επιστήμης – πίστης. Και έχει επίσης ενδιαφέρον να δούμε τη νεαρή ηρωίδα σε σύγκριση με την Έμα Λου, την ηρωίδα του Γουάλας Θέρμαν στο Όσο πιο μαύρος ο καρπός… (εκδ. Μάγμα), ένα μυθιστόρημα γραμμένο κοντά έναν αιώνα νωρίτερα. Μια διαφορετική μαύρη Αμερική, αλλά ορισμένες προκλήσεις παραμένουν, καθώς φαίνεται, ίδιες. Εμβληματική μορφή της Αναγέννησης του Χάρλεμ ο Θέρμαν, μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.
Κάτι εντελώς διαφορετικό αλλά και εντελώς διαφορετικό από οτιδήποτε έχετε διαβάσει, είναι το Φαπ (εκδ. Κυψέλη) του Τζιμ Ντοτζ, ο οποίος είναι ένα κράμα Βόνεγκατ, Μπρότιγκαν και Μαρκ Τουέιν (και μια εποχή κυκλοφορούσε η αστεία φήμη ότι ήταν ο Πίντσον). Πρόκειται για μια ξεκαρδιστική νουβέλα (ή αφόρητα μελαγχολική) για ένα ουίσκι που χαρίζει την αθανασία, για έναν τέλειο φράχτη, για μια πάπια. Δεν περιγράφεται καλύτερα. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1983.
Η μικρή αυτή περιήγηση στις Ηνωμένες Πολιτείες ολοκληρώνεται με το Καπέλο του Ρέμπραντ (εκδ. Καστανιώτη), τον τόμο των διηγημάτων του πολύ σημαντικού και πολυβραβευμένου Μπέρναρντ Μάλαμουντ. Η συνταγή λέει ένα κάθε μέρα.
Ιστορικής αφετηρίας
Ένας πλήρως αποδεκτός ορισμός του ιστορικού μυθιστορήματος θα απαιτούσε μέρες συζήτησης, οπότε εν προκειμένω ας δεχτούμε απλώς ότι τα ακόλουθα μυθιστορήματα βασίζονται σε ιστορικά γεγονότα ή συγκεκριμένες περιόδους της Ιστορίας ή σε πραγματικά πρόσωπα. Ας ξεκινήσουμε με το Matrix (εκδ. Πόλις) της Λόρεν Γκροφ (σημαντική φωνή της σημερινής Αμερικής, ένα από τα εκατό πιο επιδραστικά πρόσωπα του Τime για φέτος), η οποία ζωντανεύει την αινιγματική ποιήτρια που είναι γνωστή ως «Μαρία της Γαλλίας» και έζησε στην Αγγλία κατά τον 12ο αιώνα. Το μυθιστόρημα έφτασε στη βραχεία λίστα του Εθνικού Βραβείου των ΗΠΑ το 2021. Συνεχίζουμε με τις Άθραυστες (εκδ. Κλειδάριθμος) της Αυστραλής Εμίλια Χαρτ, ένα ιστορικό-φεμινιστικό μυθιστόρημα για τρεις γυναίκες που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την πατριαρχία και τα στερεότυπα σε διαφορετικές περιόδους: 1619 (κυνήγι μαγισσών), 1942 (Β΄ Παγκόσμιος), 2019 (σημερινή εποχή). Και μετά υπάρχει η Μεγάλη πυρά (εκδ. Ίκαρος) της Γαλλίδας συγγραφέως και βιολονίστριας Λεονόρ ντε Ρεκοντό. Βιολονίστρια είναι και η ηρωίδα της, που μεγαλώνει εσώκλειστη σε ένα μουσικό ίδρυμα στη Βενετία των αρχών του 18ου αιώνα – γκεστ εμφανίσεις από τον Βιβάλντι.
Προς το τέλος του 18ου αιώνα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και συγκεκριμένα σε ένα νησάκι στις ακτές του Μέιν, καταφθάνουν κάθε λογής κατατρεγμένοι και δημιουργούν εκεί μια δική τους, ιδιαίτερη κοινωνία ανθρώπων μεικτής φυλετικής καταγωγής. Η ιστορία αυτής της κοινότητας, που τερματίστηκε βίαια ενάμιση χρόνο αργότερα, απασχολεί τον Πολ Χάρντινγκ στο μυθιστόρημα Η άλλη Εδέμ (εκδ. Διόπτρα). Το βιβλίο ήταν στη βραχεία λίστα του Εθνικού Βραβείου αλλά και του Μπούκερ την περσινή χρονιά.
Ελπίζω η προπέρσινη έκδοση της Εμμονής και τώρα της Παρθένου στον κήπο (εκδ. Πόλις) να σημαίνει ότι θα ακολουθήσουν κι άλλα μυθιστορήματα της Α. Σ. Μπάιατ, η οποία έφυγε από τη ζωή πριν από έναν χρόνο. Η Παρθένος στον κήπο, λοιπόν, είναι ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα του 1978, πολυσέλιδο, χορταστικό, που μας μεταφέρει σε μια μικρή αγγλική πόλη την εποχή της ενθρόνισης της Ελισάβετ. Επί τη ευκαιρία, ένα θεατρικό έργο για την Ελισάβετ Α΄ ανεβαίνει στο τοπικό φεστιβάλ. Η Μπάιατ χρησιμοποιεί τους συμβολισμούς της μοναρχίας, παρατηρεί τις αλλαγές στη βρετανική κοινωνία, κοιτάζει προσεκτικά τα μέλη μιας συγκεκριμένης οικογένειας, τις επιθυμίες, τις εμμονές, τα προβλήματά της.
Δέκα χρόνια αργότερα, το 1988, αμέσως μετά τον Λευκό θόρυβο, ο Ντον Ντελίλο έγραψε τον Ζυγό (εκδ. Gutenberg), που αφορά ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα συζήτησης της αμερικανικής κοινωνίας: τη δολοφονία του Τζ. Φ. Κένεντι. Το ζώδιο του Όσβαλντ ήταν Ζυγός και ο συγγραφέας συνθέτει λεπτομερώς τη βιογραφία του δολοφόνου, παράλληλα με την προσπάθεια της CIA να φτιάξει έναν ολοκληρωμένο φάκελο για την υπόθεση.
Για το τέλος άφησα δύο βιβλία που με διαφορετικό τρόπο προσεγγίζουν τις ζωές δύο παραγνωρισμένων εφευρετών: του Αυγουστίνου Μουσό και του Αντόνιο Μεούτσι. Ειδικά τον πρώτο μου φαίνεται μάλλον απίθανο να τον γνωρίζετε. «Το πρόσωπό του δεν υπάρχει σε κανέναν πίνακα, σε μια καμιά γκραβούρα, σε κανένα βιβλίο Ιστορίας», γράφει ο Μιγκέλ Μπονφουά για να μας τον συστήσει στη μυθιστορηματική βιογραφία Ο εφευρέτης (εκδ. Στερέωμα). Ο Μουσό υπήρξε ένας Δον Κιχώτης της ηλιακής ενέργειας στα μέσα του 19ου αιώνα, προσπαθώντας να πείσει τον κόσμο ότι υπήρχε άλλος δρόμος από τον άνθρακα. Τρομερά ενδιαφέρουσα περίπτωση. Διαφορετική από εκείνη του Αντόνιο Μέουτσι, ο οποίος συνήθως αντιμετωπίζεται ως υποσημείωση κάτω από το όνομα του Γκράχαμ Μπελ στο λήμμα για την εφεύρεση του τηλεφώνου. Έπρεπε να πιστώνεται αυτός την εφεύρεση; Ισχύει ότι το πρώτο τηλέφωνο δημιουργήθηκε από τον Μέουτσι στα μέσα του 19ου αιώνα, στην Κούβα; Αυτό προσπαθούν να αποδείξουν οι ήρωες της Κάρλα Σουάρες στο Αβάνα έτος μηδέν (εκδ. Κριτική), σε ένα μυθιστόρημα με ταχύτητα, μυστήριο και πολύ κέφι με φόντο την Κούβα της δεκαετίας του ’90, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
