Την προηγούμενη εβδομάδα, το Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας τοποθέτησε απέναντι σε δύο επαγγελματίες μεταφραστές τρία μεταφραστικά εργαλεία και έβαλε εμάς, το κοινό, να βαθμολογήσουμε την απόδοσή τους. Στην πλευρά της μηχανής, μαζί με το DeepL, που εκτελεί αποκλειστικά μεταφραστικό έργο, χρησιμοποιήθηκαν το ChatGPT και το Copilot, δύο πασίγνωστα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα, που μπορούν, εκτός των άλλων, και να μεταφράζουν.
Παρακολουθώντας τους μεταφραστές, τη Μαρία Ρούσσου και τον Χρήστο Αστερίου, να προσπαθούν να γυρίσουν από τα γερμανικά στα ελληνικά τα αποσπάσματα που τους δόθηκαν σε μόλις δέκα λεπτά, με τα παλιά εργαλεία, τα ονλάιν λεξικά δηλαδή, ένιωθε κάποιος ότι γινόταν μάρτυρας ενός ιστορικού décalage, μιας μικρής χρονοκαθυστέρησης δηλαδή ανάμεσα στην αρχική γλώσσα και το μεταφρασμένο κείμενο. Απέναντί τους είχαν έναν άλλον άνθρωπο, την Αιμιλία Διαμαντοπούλου, η οποία επικολλούσε το απόσπασμα στα λευκά πεδία των νέων μηχανών, οι οποίες έχουν ενσωματώσει όλα τα παλιά εργαλεία, και παραλάμβανε το μεταφρασμένο έργο στη στιγμή.
Επί του παρόντος, το αποτέλεσμα της τεχνητής νοημοσύνης, τουλάχιστον σε απαιτητικά λογοτεχνικά κείμενα, υπολείπεται σε ποιότητα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από την ψηφοφορία. Οι ανθρώπινοι μεταφραστές είναι μεν πολύ πιο αργοί, πιο ακριβοί, πιο ανασφαλείς και κάνουν λάθη, αλλά έχουν καλύτερη αίσθηση της γλώσσας και αντιλαμβάνονται πιο σωστά τις υφολογικές διαφορές και το συγκείμενο. Η μηχανή, τώρα, μπορεί να έχει ακόμα δρόμο να διανύσει για να μας δώσει πραγματικά άρτιες λογοτεχνικές μεταφράσεις, στα τεχνικά κείμενα όμως ήδη διαπρέπει.
Όσο για την πιο ενδιαφέρουσα στιγμή του διαγωνισμού; Όταν η χειρίστρια του υπολογιστή μετατράπηκε σε ένα είδος «Κένταυρου», μισή άνθρωπος-μισή μηχανή, και άρχισε να αλληλεπιδρά με την ΤΝ, ζητώντας της να πειραματιστεί με το ύφος της μετάφρασης. Τότε ξεδιπλώθηκε –έστω κάπως δειλά– το μεγαλείο μιας αναδυόμενης σχέσης που δομείται πάνω στο αξίωμα ότι τα έξυπνα εργαλεία θέλουν εξυπνότερους χειριστές. Ο έξυπνος μεταφραστής θα αξιοποιήσει την ΤΝ, όπως αξιοποιεί το λεξικό, την εγκυκλοπαίδεια, τον υπολογιστή, τη μηχανή αναζήτησης, και το Trados, ώστε οι μεταφράσεις του να είναι καλύτερες, τόσο από εκείνες της μηχανής όσο κι από εκείνες των μεμονωμένων ανθρώπων.
Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι να ανταγωνιστούμε τα τεχνουργήματα που μας προσφέρουν καλύτερη κατανόηση. Καθένας μας έχει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του. Οι μηχανές για παράδειγμα είναι εξαιρετικές στον εντοπισμό απαντήσεων, ενώ εμείς είμαστε πολύ καλοί στη διατύπωση πρωτότυπων ερωτήσεων. Στη μεταξύ μας συνεργασία πρέπει να επενδύσουμε και όχι στην ακύρωση των εκατέρωθεν δυνατοτήτων. Επειδή είμαστε εδώ και καιρό υβρίδια, cyborgs, όπως το είχε δηλώσει κάποτε και ο Ίλον Μασκ, οι απαιτήσεις από όλους μας αυξάνονται δραστικά. Ουσιαστικά, ξαναγράφουμε τους κανόνες του πολιτισμού μας. Απλώς, το μισό μας χέρι είναι εδώ και καιρό μηχανικό.
