Αρχαία χρόνια
Τι μπορεί να σημαίνουν τα οστά μιας νεαρής γυναίκας που φαίνεται ότι θυσιάστηκε μαζί με 49 ζώα τον 13ο αιώνα π.Χ.; Στο βιβλίο της Ανθρωποθυσία (εκδ. Κέδρος), η Π. Τζ. Π. Μακ Τζορτζ κάνει μια προσπάθεια να ορίσει το αρχαιολογικό πλαίσιο της ελληνικής μυθολογίας, με βασικό αρωγό τις ενδείξεις για θυσίες ανθρώπων σε μυκηναϊκή και μινωική Κρήτη. Μέσα από σκελετικά ευρήματα και ανθρωπολογική έρευνα παρουσιάζει το πώς οι φυσικές καταστροφές και η κοινωνική αποδιοργάνωση οδηγούσαν τους πληθυσμούς της εποχής στο να αναζητούν τον εξευγενισμό των «ανώτερων» δυνάμεων. Το κείμενο που φέρνει στην επιφάνεια «άβολες» αλήθειες για το παρελθόν μας, υπενθυμίζοντας πως είναι πολύ σχετικό το τι μπορεί να θεωρηθεί ακραίο για την ανθρώπινη ύπαρξη και τι όχι. Σε εντελώς διαφορετικό κλίμα, το έργο του Ισραηλινού καθηγητή Ιράντ Μάλκιντ Ένας μικρός ελληνικός κόσμος (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) μας μεταφέρει στις αρχαίες ελληνικές αποικίες της Μεσογείου και αναδεικνύει το δίκτυο πολιτιστικών και εμπορικών σχέσεων που τις συνέδεε. Ο Μάλκιν δεν περιορίζεται στο να αναλύσει απλώς την πολιτική και κοινωνική δυναμική τους, αλλά εξετάζει και το πώς αυτές οι κοινότητες διαμόρφωσαν μια συλλογική ταυτότητα βασισμένη στη διαρκή αλληλεπίδραση. Άλλωστε, όπως συμβαίνει σήμερα, έτσι και τότε: τα δίκτυα δεν είναι απλώς ένας τρόπος για να συνδεθούμε, τα δίκτυα διαμορφώνουν τον πολιτισμό μας. —Γ.Ρ.
Μικρασιατική Εκστρατεία
Η επιχείρηση στον ποταμό Σαγγάριο, σχεδόν χίλια χιλιόμετρα μακριά από τη Σμύρνη και τη θάλασσα του Αιγαίου, αποτελεί ένα μοναδικό κεφάλαιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, εντυπωσιακό και ταυτόχρονα τραγικό, το οποίο ζωντανεύει με την εύστοχη πένα του ο Ηλίας Μαγκλίνης στο 1921 Σαγγάριος: Μέχρις εσχάτων (εκδ. Ψυχογιός). Μέσα από στρατιωτικά αρχεία, μαρτυρίες και ιστορικά ντοκουμέντα, ο συγγραφέας καταφέρνει να απεικονίσει τόσο το γεωπολιτικό πλαίσιο της σύγκρουσης, όσο και το ατομικό δράμα των στρατιωτών που έζησαν από κοντά τα γεγονότα. Αντίστοιχα, ο Χρήστος Νοταρίδης στο βιβλίο του Οι τηλεγραφητές της Μικράς Ασίας (εκδ. Επίκεντρο) αφηγείται μια όχι και τόσο γνωστή πτυχή της εκστρατείας, εκείνη της επικοινωνίας, ρίχνοντας φως στο αγνοημένο έργο των στρατιωτών που υπηρέτησαν πίσω από τις γραμμές του μετώπου. Τι ρόλο έπαιξαν στη δημιουργία υποδομών; Πώς βοήθησαν στη διεύθυνση των στρατιωτικών επιχειρήσεων; Με ποιον τρόπο κατάφεραν να υποκλέψουν επικοινωνίες της αντίπαλης πλευράς; Κλείνοντας, στη μελέτη Η τραγική ιστορία των Ελλήνων αιχμαλώτων στη Μικρά Ασία, 1919-1924 (εκδ. Μίνωας), οι Νίκος Κανελλόπουλος και Νικόλαος Τόμπρος καταγράφουν μέσα από επιστολές και πλούσιο αρχειακό υλικό το δράμα των επιζησάντων, οι οποίοι βρέθηκαν σε τουρκικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και αντιμετωπίστηκαν με τον χειρότερο δυνατό τρόπο, σε τέτοιο βαθμό ώστε τα ποσοστά θνησιμότητας να ξεπεράσουν κάθε άλλη εθνότητα αιχμαλώτων εκείνα τα τόσο αιματοβαμμένα χρόνια. —Γ.Ρ.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η μάχη των οχυρών κατά τη γερμανική εισβολή αποτελεί μία από τις πιο ηρωικές στιγμές της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, και ο Κωνσταντίνος Λαγός στο έργο του 1941. Γερμανική εισβολή: Η μάχη των οχυρών (εκδ. Ψυχογιός) αναδεικνύει με κάθε λεπτομέρεια τη στρατηγική σημασία των οχυρών και τον αγώνα των Ελλήνων στρατιωτών, που υπερασπίστηκαν τις θέσεις τους με συγκλονιστική αυταπάρνηση και γενναιότητα. Ο συγγραφέας, μέσα από τον συνδυασμό μαρτυριών και στρατηγικών αναλύσεων, αποτυπώνει την ατμόσφαιρα του ηρωισμού προσφέροντας μια ολοζώντανη εικόνα αυτών των μαχών. Στα κάτεργα του θανάτου (University Studio Press), ο Ανδρέας Ασσαέλ ρίχνει φως στα εργοτάξια θανάτου της κατεχόμενης από τους Ναζί Ελλάδας. Μέσα από 20 χρόνια έρευνας και 350 σπάνιες φωτογραφίες ζωντανεύει η κόλαση των σκλάβων-εργατών, που υπέμεναν δωδεκάωρα βασανιστηρίων, απάνθρωπων στερήσεων αλλά και τον συνεχή φόβο των εκτελέσεων, σε μια συγκλονιστική εικονογραφημένη μαρτυρία για το ανείπωτο κόστος του πολέμου. «Από το πρωί ως το βράδυ είμαι μαζί με τον Ποπόβ σ’ ένα σπίτι εδώ στην Κυψέλη», γράφει ο ζωγράφος Βάλιας Σεμερτζίδης στο Ημερολόγιο: Δεκεμβριανά (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), περιγράφοντας την κατάσταση που βιώνει ως μεταφραστής του επικεφαλής της στρατιωτικής αποστολής της ΕΣΣΔ στην Αθήνα, στα τέλη του 1944. Μέσα από τις δικές του αφηγήσεις αντιλαμβανόμαστε το εκρηκτικό κλίμα στους δρόμους της πόλης αλλά και το πολιτικό παιχνίδι των σκιών που παιζόταν στα δωμάτια και στις σάλες της «Μεγάλης Βρεταννίας». Και κάπως έτσι, μεταφερόμαστε νοητά λίγο πριν και λίγο μετά τα Δεκεμβριανά, σε γεγονότα δηλαδή που σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας και καταφέρνουν, μέχρι σήμερα, να τη χωρίζουν σε στρατόπεδα. —Γ.Ρ.
Ψυχρός Πόλεμος και Μεταπολίτευση
Στο Αρμένιοι και Ελληνικό Κράτος στον Ψυχρό Πόλεμο (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), ο Λεωνίδας Ντιλσιζιάν ξετυλίγει μια ιστορία σιωπής και αντιφάσεων. Από τον «επαναπατρισμό» 18.500 Αρμενίων στη Σοβιετική Αρμενία την περίοδο του Ελληνικού Εμφυλίου μέχρι τα εμπόδια στη στέγαση, στην εκπαίδευση και στην απόδοση ιθαγένειας, ο συγγραφέας φωτίζει τις αντιθέσεις της ελληνικής πολιτείας. Πρόκειται για μια ενδελεχή μελέτη που ανασυνθέτει ένα παρελθόν γεμάτο προκλήσεις, αποκαλύπτοντας το πώς η πολιτεία άλλοτε λειτουργούσε φοβικά και άλλοτε διαπραγματευόταν με μια κοινότητα που πάλευε να βρει τη θέση της. Στο Χρονικό της κυπριακής τραγωδίας (εκδ. Ψυχογιός), ο Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, αποτυπώνει με ακρίβεια και νηφαλιότητα μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Με οδηγό αρχειακές πηγές που ήρθαν σχετικά πρόσφατα στο φως, αναλύει τα γεγονότα που οδήγησαν στο πραξικόπημα και στην εισβολή, ενώ πηγαίνει και ένα βήμα παρακάτω γράφοντας ότι «η κρίση του 1974 είχε δύο όψεις, καθώς, εκτός από την de facto διχοτόμηση της Κύπρου, σηματοδότησε τη Μεταπολίτευση, την κατάρρευση της δικτατορίας, τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα νέο κοινοβουλευτικό σύστημα και την εδραίωση της πλέον λειτουργικής δημοκρατίας στη νεότερη ελληνική ιστορία». Ποια ήταν όμως η Ελλάδα τότε; Στο συγκεκριμένο ερώτημα απαντά η συλλογική έκδοση 1974. Επιτεύγματα και κρίσεις της Μεταπολίτευσης, που κυκλοφορεί από τον ανεξάρτητο οργανισμό διαΝΕΟσις, όπου τα κείμενα-απόψεις 31 συγγραφέων επιχειρούν να χαράξουν μια πολύτιμη οπτική για το μέλλον μέσα από αναλύσεις για το πρόσφατο παρελθόν. Όσο για το Η ιστορία μιας ματαίωσης (εκδ. Αντίποδες) του Στρατή Μπουρνάζου; Πρόκειται για την εν πολλοίς άγνωστη ιστορία του ελληνικού παραρτήματος του Congress for Cultural Freedom (CCF), ενός οργανισμού που δημιουργήθηκε από τις ΗΠΑ για να προωθήσει την πολιτισμική και πνευματική διάσταση του Ψυχρού Πολέμου. Το βιβλίο αναδεικνύει τις αντιφάσεις της εκρηκτικής δεκαετίας του ’60 αλλά και τους (πολύπλοκους) λόγους πίσω από τη μη επιτυχημένη δράση του εν λόγω οργανισμού εντός των ελληνικών συνόρων. Τέλος, ο Κώστας Π. Κώστας επιχειρεί στο Ξανακοιτώντας την ιστορία του κράτους στην Ελλάδα (εκδ. Πατάκη) να απομακρυνθεί από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις της ελληνικής ιστοριογραφίας και να αναλύσει την ιστορία του ελληνικού κράτους, με βάση όχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά και τις οικονομικές και κοινωνικές διαδικασίες, προσφέροντας έτσι μια πιο σύνθετη και σύγχρονη ματιά στο ελληνικό κράτος από το 1830 μέχρι σήμερα. —Γ.Ρ.
Στο ανατολικό μπλοκ
Η Σοβιετική Ένωση βίωνε μια γερμανική εισβολή, οι Σύμμαχοι μετρούσαν τις πληγές τους. Μπορεί, λοιπόν, οι ηγέτες των δύο πλευρών να είχαν έναν κοινό εχθρό στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τους χώριζε όμως ένα ιδεολογικό χάος. Η Υπόθεση Στάλιν (εκδ. Μίνωας) του πολύ αγαπημένου στο ελληνικό κοινό Τζάιλς Μίλτον διηγείται πώς γεφυρώθηκε αυτό το διπλωματικό χάσμα μέσα από τις προσπάθειες μιας τελείως ποικιλόχρωμης ομάδας ανθρώπων. Κεντρικός πρωταγωνιστής της ιστορίας; Ένας –ποιος θα το περίμενε;– Αμερικανός δισεκατομμυριούχος των σιδηροδρόμων. —Γ.Ρ.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, από το 1891 έως το 1967, ο Ηλιά Έρενμπουργκ βρέθηκε στον πυρήνα των σημαντικότερων γεγονότων της εποχής και τα κατέγραψε με την πένα του: την Οκτωβριανή Επανάσταση, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Ψυχρό Πόλεμο. Κοσμοπολίτης και ταξιδευτής, ο Έρενμπουργκ υπήρξε ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της Σοβιετικής Ένωσης και τα απομνημονεύματά του, Άνθρωποι, Χρόνια, Ζωή (εκδ. Γκοβόστης) σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, στα οποία επισκέπτεται τα όσα έζησε με κριτική σκέψη και διάθεση εξερεύνησης, θεωρούνται το σημαντικότερο έργο του. —Ε.Σ.
Η Γερμανίδα ιστορικός και δημοσιογράφος Κάτια Χόγιερ μάς προσφέρει μια εις βάθος μελέτη της Ανατολικής Γερμανίας στο Πέρα από το Τείχος (εκδ. Παπαδόπουλος). Μέσα από αδημοσίευτες πηγές και συνεντεύξεις, εξετάζει την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του καθεστώτος αλλά και της κοινωνίας που το συντηρούσε μεταπολεμικά και μέχρι την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος. Αποφεύγοντας τις απλοϊκές ψυχροπολεμικές προσεγγίσεις, παρουσιάζει μια αναλυτική εικόνα για τη χώρα και τον κόσμο πέρα από το Τείχος του Βερολίνου. — Γ.Ρ.
Γεωπολιτική σκακιέρα
Καθώς η αιματοχυσία στην Παλαιστίνη δεν λέει να σταματήσει, δύο νέες εκδόσεις προσπαθούν να βγάλουν νόημα από όλο αυτόν τον παραλογισμό. Ο διάσημος ισλαμολόγος Ζιλ Κεπέλ συνδέει στο Γάζα, Ισραήλ και Δύση (εκδ. Κλειδάριθμος) τις κουκκίδες που ενώνουν την επιδρομή της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 με την εκατόμβη νεκρών που έχουν προκαλέσει τα ισραηλινά αντίποινα, αναδεικνύοντας το γενικότερο πλαίσιο της σύγκρουσης, όπου τα ακραία στοιχεία της κάθε πλευράς βρίσκουν ερείσματα στη βία και στην εκδίκηση για να ενισχύουν τις δυνάμεις τους, συνεπικουρούμενα από κάθε είδους συμμαχίες. Ο επίσης Γάλλος ανθρωπολόγος Ντιντιέ Φασέν εξηγεί στο Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας (εκδ. Πόλις) το πώς η αποδοχή της ισραηλινής «εκδίκησης» από μεγάλο μέρος των πολιτικών και των διανοουμένων της Δύσης προκάλεσε μια τεράστια πληγή στην ηθική τάξη των πραγμάτων, αφήνοντας χιλιάδες αμάχους χωρίς δικαίωση και στιγματίζοντας παράλληλα όλους εκείνους τους Ισραηλινούς (ή ισραηλινής καταγωγής πολίτες) οι οποίοι τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν στο όνομα της ανθρωπιάς.
Δύο έμπειροι πολιτικοί και αναλυτές, ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου και ο Γάλλος Ζαν-Πιζανί Φερύ, αναλύουν τις προκλήσεις της σύγχρονης παγκόσμιας διακυβέρνησης, προβάλλοντας την ανάγκη για συνεργασία αλλά και την αποτυχία των υπαρχόντων συστημάτων, στο Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού (εκδ. Παπαδόπουλος). Εξετάζονται κρίσιμοι τομείς –κλίμα, υγεία, οικονομία, ψηφιακή πολιτική– και προτείνονται φιλόδοξες, αλλά ρεαλιστικές λύσεις για τις κρίσεις που αντιμετωπίζουμε. Αντίστοιχα, στο Απολυταρχία Α.Ε. (εκδ. Παπαδόπουλος) η βραβευμένη με Πούλιτζερ δημοσιογράφος Αν Άπλμπαουμ αναλύει την οικονομική και πολιτική σύνδεση μεταξύ σύγχρονων απολυταρχιών (Ρωσία, Κίνα, Ιράν), εξετάζει τα ισχυρά δίκτυα που συνδέουν αυτές τις χώρες και τον αντίκτυπο στην παγκόσμια δημοκρατία, προτείνοντας τρόπους αντίστασης στον αυξανόμενο απολυταρχισμό, ο οποίος μπορεί να μην έχει κοινή ιδεολογία, έχει όμως κοινή δίψα για εξουσία, πλούτο και ατιμωρησία.
Μια πολύ ιδιαίτερη έκδοση ακούει στο όνομα Παγκόσμιος Γεωπολιτικός Άτλας (εκδ. Πεδίο). Ο Πασκάλ Μπονιφάς, ιδρυτικό στέλεχος του γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων, και ο Ουμπέρ Βεντρίν, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, ένωσαν τις γνώσεις και τις δυνάμεις τους για να παρουσιάσουν 100 λεπτομερείς χάρτες που αποκωδικοποιούν τον σύγχρονο κόσμο μας: από τις περιβαλλοντικές προκλήσεις μέχρι την αναμέτρηση ισχύος ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Όσο για τους Μύθους της γεωγραφίας (εκδ. Ψυχογιός) του Πολ Ρίτσαρντσον, ο συγγραφέας καταρρίπτει οκτώ πολύ διαδεδομένες παρανοήσεις για τον 21ο αιώνα –όπως το γεγονός ότι ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού ίσως δείχνει τις αδυναμίες και όχι την παντοδυναμία της Κίνας, αλλά και ότι η σίγουρη αποτυχία των αφρικανικών χωρών είναι περισσότερο κατάλοιπο αποικιοκρατικής σκέψης και λιγότερο μια δεδομένη πραγματικότητα– κάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τους αναγνώστες λίγο πιο σοφούς και υποψιασμένους. — Γ.Ρ.
Θεμελιώνοντας ένα κράτος
Αναζητώντας τους Αρχιτέκτονες του πολιτεύματος (εκδ. Μεταίχμιο), ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος βρέθηκε μπροστά στο ερώτημα: «Σε ποιους οφείλει το πολίτευμά μας την επιβίωσή του και το Σύνταγμά μας την πανθομολογούμενη επιτυχία του;». Η αναζήτησή του τον οδήγησε στους Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Χαρίλαο Τρικούπη, Ελευθέριο Βενιζέλο και Κωνσταντίνο Καραμανλή, η συμβολή των οποίων καταγράφεται αναλυτικά, χωρίς να λείπουν πλείστες αναφορές σε λιγότερο προβεβλημένα πρόσωπα, σε αυτό το ενδιαφέρον ανάγνωσμα. Μία από τις εικονογραφήσεις του παραπάνω βιβλίου προέρχεται από το προσωπικό αρχείο της Λύντιας Τρίχα, η οποία μετά τις βιογραφίες των Χαρίλαου και Σπυρίδωνα Τρικούπη επανέρχεται φέτος εστιάζοντας στον έτερο «ιστοριογραφούμενο» του Νίκου Κ. Αλιβιζάτου, στο έργο της Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο εμπνευστής του συνταγματικού κράτους (εκδ. Πατάκη). Τέλος, με έναν από τους τέσσερις «αρχιτέκτονες του πολιτεύματος» καταπιάνεται και ο Θανάσης Διαμαντόπουλος, που μετά από εκτενέστατη έρευνα αποπειράται ένα ταξίδι στον πολιτικό βίο του μεγάλου κρητικού πολιτικού, στο Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πλαστουργός Ιστορίας (εκδ. Πατάκη). —Ε.Σ.
Κυπριακό ζήτημα
Ο Γιώργος Κ. Τσαλακός υπογράφει την επιμέλεια ενός τιτάνιου έργου. Το Σπύρος Κυπριανού. Στη μάχη της Ιστορίας όπως την έζησα 1932-1959 (εκδ. Πατάκη) είναι ο πρώτος τόμος της βιογραφίας ενός εκ των κεντρικών πρωταγωνιστών του κυπριακού ζητήματος. Για τη δημιουργία του, ο συγγραφέας όχι απλώς κουβέντιασε για ώρες με τον δεύτερο πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο εκείνος ήταν ακόμη εν ζωή, αλλά και, με τη δική του προτροπή, μελέτησε προσεκτικά το σχολαστικό αρχείο του Κύπριου πολιτικού τεκμηριώνοντας τα όσα λέγονταν. —Ε.Σ.
Από το Βερολίνο με αγάπη
Πώς μια γυναίκα μεγαλωμένη στην Ανατολική Γερμανία, που γνώρισε ξαφνικά την Ελευθερία (εκδ. Μεταίχμιο) στα 35 της (τόσων ετών ήταν η Άγκελα Μέρκελ όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, το 1989), κατάφερε στη συνέχεια να γίνει η πρώτη γυναίκα καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, επί 16 χρόνια, χωρίς ποτέ να χάσει εκλογές ή να παραιτηθεί; Πώς εξηγεί η ίδια, με την απόσταση της απομάκρυνσης από την πολιτική, την απόφαση-καμπή στη διακυβέρνησή της, όταν, το 2015, αποφάσισε να μην κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας στους πρόσφυγες; Και ποιο ήταν, από την πλευρά της, το παρασκήνιο για το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, υποκινούμενο από τη σταθερή θέση της ότι η Ελλάδα δεν έπρεπε να φύγει από την Ευρωζώνη; Ο Έλληνας αναγνώστης θα διαβάσει με μεγάλο ενδιαφέρον την εκτενή αυτοβιογραφία της Άγκελα Μέρκελ, της συναρπαστικής πολιτικού που άφησε το στίγμα της στην Ενωμένη Ευρώπη όσο λίγοι. Με αντίστοιχο ενδιαφέρον θα προσεγγίσει ο ίδιος αναγνώστης την αυτοβιογραφία ενός άλλου κεντρικού προσώπου στην κρίση της Ελλάδας, το Η ζωή μου στην πολιτική (εκδ. Κλειδάριθμος) του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Ο Γερμανός πολιτικός ολοκλήρωσε τα απομνημονεύματα του ενώ ήταν ακόμη ενεργός πολιτικά, λίγο πριν από τον θάνατό του, το 2023. Το βιβλίο συνοδεύεται από εισαγωγή για τον ρόλο του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στην ελληνική κρίση από τον Αλέξανδρο Κύρτση, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο ΕΚΠΑ. —Ε.Σ.
Πολιτικοί σε ρόλο συγγραφέα
Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης με το βιβλίο Στον ίδιο δρόμο (εκδ. Πατάκη) επιχειρεί μια αυτοβιογραφική αναφορά στο παρελθόν του, από τα παιδικά του χρόνια στο Νησί Ημαθίας, την πρώτη είσοδό του στη Βουλή το 1989 και την εξιχνίαση της «17Ν», με την οποία έχει συνδέσει το όνομά του, έως το 2023.
Ένας πολιτικός της ίδιας γενιάς, ο Γιώργος Αλογοσκούφης, στο πρόσφατο βιβλίο του Πριν και μετά τη Μεταπολίτευση (εκδ. Gutenberg) καταπιάνεται με την εξέλιξη τριών αξόνων της πρόσφατης ιστορίας της Ελλάδας: των θεσμών, της πολιτικής και της οικονομίας, από το 1944 έως και σήμερα.
Στην πολύ πρόσφατη ιστορία, ο Ανδρέας Παπαδόπουλος κάνει μια απόπειρα να εξηγήσει τα όσα διημείφθησαν στις εσωκομματικές εκλογές ανάδειξης προέδρου τον Οκτώβρη του 2024, στο ΠΑΣΟΚ, από τη δημοκρατική τάξη στο κινηματικό χάος;. Ο ίδιος εντοπίζει ότι στις εκλογές αυτές δημιουργήθηκε ένα δίπολο μεταξύ της «μεταμοντέρνας σύγχυσης» που επιφέρει «χάος» και της, έστω στρεβλής, «τάξης της φιλελεύθερης και δημοκρατικής αντιπροσώπευσης».
Ο Πέτρος Τατσόπουλος με Το παιδί του διαβόλου (εκδ. Μεταίχμιο) αυτοβιογραφείται και στοχάζεται πάνω σε ζητήματα με τα οποία έχει δημόσια καταπιαστεί εδώ και χρόνια. Εκκινεί από το προσωπικό, όπως είναι η έλλειψη πατέρα και το παρ’ ολίγον ραντεβού με τον θάνατο. Πολύ γρήγορα, όμως, οδηγείται σε μια εξιστόρηση των περιπετειών που έχουν συχνά συνοδεύσει την πάγια στάση του απέναντι σε «ιερές» συμμαχίες πίστης, διαφθοράς και ισοπέδωσης του ορθολογισμού. —Ε.Σ.
Τεχνητή νοημοσύνη
Όλα δείχνουν ότι διανύουμε μια «άνοιξη» της τεχνητής νοημοσύνης και είναι επιτακτικό να εξοικειωθούμε με τις πολλές όψεις αυτής της εποχής. Το Επερχόμενο κύμα (εκδ. Key Books) των Μουσταφά Σουλεϊμάν και Μάικλ Μπάσκαρ περιγράφει με εύληπτο τρόπο τις ευκαιρίες και τις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Στο Nexus (εκδ. Αλεξάνδρεια), ο διάσημος ιστορικός Γιούβαλ Νόα Χαράρι εξιστορεί την εξέλιξη των δικτύων πληροφοριών και προειδοποιεί ότι, αν δεν κάνουμε κάτι εγκαίρως, κινδυνεύουμε με αφανισμό από την ΑΙ. Κλείνοντας, ο συγγραφέας και ερευνητής Μπράιαν Κρίστιαν έχει μια εμπεριστατωμένη απάντηση στο κινδυνολογικό ερώτημα του Χαράρι και μας εξηγεί ποιο είναι Το πρόβλημα της ευθυγράμμισης (εκδ. Ροπή). Όταν, λοιπόν, καταφέρουμε να ευθυγραμμίσουμε τις ανθρώπινες αξίες με εκείνες της μηχανής, θα μπορούμε πιθανώς να κοιμόμαστε πιο ήσυχοι. —Μ.Α.
Από το Μπιγκ Μπανγκ στην κβαντική θεωρία
Με το βιβλίο Η μηχανή της γένεσης (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), η Έιμι Γουέμπ μάς εισάγει στον συναρπαστικό αλλά και τρομακτικό κόσμο της βιοτεχνολογίας. Η συνθετική βιολογία ανοίγει δρόμους σε επαναστατικές γονιδιακές θεραπείες, αλλά και σε ανθρώπινες αναβαθμίσεις που εγείρουν σοβαρά ηθικά ζητήματα. Ο φυσικός Γκουίντο Τονέλι, στο περιεκτικό βιβλίο του Ύλη, η υπέροχη ψευδαίσθηση (εκδ. Διόπτρα), μας εξηγεί πώς αντιλαμβανόμαστε την ύλη, εξετάζοντας τις θεμελιώδεις δομές του σύμπαντος και τη φύση της πραγματικότητας. Στο Πριν από το Bing Bang (εκδ. Τραυλός) η καθηγήτρια φυσικής και κοσμολογίας Λάουρα Μερσίνι-Χόουτον επιχειρεί να μας ταξιδέψει με τον μοναδικό της τρόπο στο μεγάλο συμπαντικό μας παρελθόν και τα καταφέρνει ωραιότατα. Σύμφωνα με την Washington Post, η αλβανικής καταγωγής επιστήμονας αποτελεί σήμερα ένα «από τα πιο λαμπρά μυαλά της αστροφυσικής». Όσο για Το δίλημμα του καινοτόμου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Κλέιτον Κρίστενσεν; Πρόκειται για ένα κλασικό έργο για την καινοτομία, το οποίο εκδίδεται με μεγάλη καθυστέρηση στη χώρα μας. Το βιβλίο αναλύει τις αιτίες της αποτυχίας των μεγάλων εταιρειών να προσαρμοστούν στις τεχνολογικές αλλαγές και προτείνει στρατηγικές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επιτυχία. Τέλος, μόλις κυκλοφόρησαν δύο πολύ ενδιαφέροντα βιβλία για την κβαντική φυσική. Το Κάτι βαθιά κρυμμένο (εκδ. Τραυλός) του καθηγητή Σον Κάρολ μάς παίρνει από το χέρι και μας μεταφέρει στον κόσμο της κβαντικής μηχανικής, η οποία όπως γράφει «δεν είναι μαγεία· είναι η πιο βαθιά, η πιο περιεκτική εικόνα που διαθέτουμε για την πραγματικότητα». Κι αν θέλετε να κάνετε άλλη μία προσπάθεια για να κατανοήσετε καλύτερα την κβαντική θεωρία, μόλις κυκλοφόρησε ένα πολύ πρωτότυπο έργο: Το Κβαντικά με εικόνες (εκδ. Τραυλός) των καθηγητών Μπομπ Κούκε και Στέφανο Γκογκιόζο θα σας διδάξει τα βασικά της κβαντικής θεωρίας μέσω έξυπνων παραδειγμάτων και διαγραμμάτων, ακόμα κι αν δεν είστε καλοί στα μαθηματικά. –Μ.Α.
Εγχειρίδιο σωστής σκέψης
Το βιβλίο του Σκέψου ξανά (εκδ. Πατάκη) του Άνταμ Γκραντ, κορυφαίου καθηγητή του Wharton School, του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, είναι ένας πραγματικός θησαυρός. Αν θέλετε να σκέφτεστε καλύτερα, πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσετε αυτό το βιβλίο. Το μυστικό, κατά τον Γκραντ, είναι να μη σταματάτε, να σκέφτεστε ξανά και ξανά. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, μάλιστα, ενθέτει 30 πολύτιμες συμβουλές για ατομική, διαπροσωπική και συλλογική χρήση. Θα ξεχώριζα τις εξής: «σκέψου σαν επιστήμονας», «πρόσεξε μην καθηλωθείς στην κορυφή του Όρους της Βλακείας», «βίωσε τη χαρά να κάνεις λάθος», «μάθαινε κάτι καινούργιο από κάθε άνθρωπο που συναντάς», «ρώτα το πώς και όχι το γιατί», «σταμάτα να ρωτάς τα παιδιά τι θέλουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν», «προγραμμάτισε ένα τσεκάπ ζωής». –Μ.Α.
Το Σώμα του Θεού
Μια θεολόγος που δηλώνει άθεη; Και όμως… Η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου παραδίδει ένα εκτενές και ενδελεχές πόνημα για το πώς ο βιβλικός Θεός, ο Θεός που διδαχτήκαμε στο σχολείο ότι ήταν ασώματος, φαίνεται ότι τελικά είχε σώμα στο μυαλό των πρώτων ανθρώπων που τον πίστεψαν. Μέσα, λοιπόν, από πέντε ξεχωριστά κεφάλαια (πόδια και γάμπες, γεννητικά όργανα, κορμός, μπράτσα και χέρια, κεφάλι) η Ελληνοβρετανίδα θεολόγος παρουσιάζει απτές αρχαιολογικές και βιβλιογραφικές αποδείξεις της υπόθεσης εργασίας πίσω από την έκδοση Θεός: Μια ανατομία (εκδ. Αλεξάνδρεια). «Ο θεός που φανερώνεται σε αυτό το βιβλίο είναι η θεότητα την οποία έβλεπαν οι αρχαίοι πιστοί της», γράφει η Σταυρακοπούλου στον πρόλογό της, «ένας υπερμεγέθης, μυώδης, όμορφος θεός, με υπεράνθρωπες δυνάμεις, γήινα πάθη και μια ροπή προς το φανταστικό και το τερατώδες». –Γ.Ρ.
Το σώμα του ανθρώπου
Οι ευκαρυωτικοί μηχανισμοί έκαναν για πρώτη φορά σεξ πριν από δύο δισεκατομμύρια χρόνια, οι πρώτοι μονογαμικοί πίθηκοι εμφανίστηκαν πριν από 17 εκατ. χρόνια, ενώ το φλερτ εξελίχθηκε πριν από 2,3 εκατομμύρια χρόνια. Αυτές και άλλες πληροφορίες για το σεξ, την απαρχή της ζωής, μας παραθέτει ο Ντέιβιντ Μπέικερ στο πολυσέλιδο και εμπεριστατωμένο Σεξ. Δύο δισεκατομμύρια χρόνια αναπαραγωγής και απόλαυσης (εκδ. Μεταίχμιο). Ο Αυστραλός ιστορικός προσπαθεί με χιούμορ και επιστημονικά στοιχεία να βάλει τάξη στο χάος της σεξουαλικής μας ιστορίας.
Το εξελικτικό θαύμα που ονομάζεται «έμμηνος ρύση», ένα θέμα-ταμπού, είναι το αντικείμενο του Η Βίβλος της περιόδου, διαχωρίζοντας τον μύθο από την ιατρική (εκδ. Μεταίχμιο) της Τζεν Γκάντερ. Η Καναδέζα γυναικολόγος απευθύνεται σε όλα τα άτομα που έχουν περίοδο –στον μισό πληθυσμό της Γης, δηλαδή– παραθέτοντας πληροφορίες προκειμένου να αποκτήσουν τον έλεγχο της υγείας τους. Στόχος της είναι να καταρρίψει βαθιά ριζωμένες δεισιδαιμονίες (αφού μέχρι το 1974 διατυπωνόταν επίσημα η άποψη ότι τα έμμηνα είναι τοξικά) αλλά και την ευρεία παραπληροφόρηση του διαδικτύου (όπως, για παράδειγμα, ότι τα έμμηνα μπορούν να γίνουν μάσκα προσώπου για την καταπολέμηση της ακμής).
Εκατοντάδες γυναίκες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Γκίλιαν Άντερσον, παγκοσμίως γνωστής ως γκουρού του σεξ στη σειρά Sex Education, για να μοιραστούν μαζί της τις σεξουαλικές τους φαντασιώσεις. Έτσι προέκυψε ένα μοναδικό στο είδος του βιβλίο, που αποτελείται από 178 εξομολογήσεις, στις οποίες το επίκεντρο είναι η γυναικεία ηδονή. Προσοχή όμως: Οι σελίδες του Θέλω (εκδ. Bell) προσφέρονται περισσότερο για κοινωνιολογικές παρατηρήσεις παρά για διέγερση. Όσο για τα βασικά συμπεράσματα; Οι γυναίκες φαίνεται ότι επιζητούν μέσω της σεξουαλικής πράξης τη φροντίδα, ενώ ενδιαφέρονται για το σεξ περισσότερο από ό,τι οι άνδρες σύντροφοί τους.
Με μια ανθολογία επικαιροποιημένων άρθρων που έχουν δημοσιευτεί στον ελληνικό Τύπο, ο διακεκριμένος καθηγητής ιατρικής και ακαδημαϊκός Γεώργιος Π. Χρούσος περιγράφει με τρόπο εύληπτο και παραστατικό τη βιολογική και ψυχολογική διάσταση του άγχους στο βιβλίο Το στρες στη ζωή μας (εκδ. Παπαδόπουλος). Πώς διαχωρίζουμε το καλό από το κακό στρες και ποιες είναι οι επιπτώσεις του τελευταίου στην υγεία μας; Οι στρεσογόνοι παράγοντες για τους σύγχρονους ανθρώπους διαφέρουν από εκείνους που επηρέαζαν τους προγόνους τους, οι τρόποι αντιμετώπισης, ωστόσο, ομοιάζουν· η αλλαγή του τρόπου ζωής, όπως τον περιγράφει ο Ιπποκράτης στη Διαιτητική του, συμπίπτει με τα σύγχρονα προστάγματα της lifestyle medicine. –Ι. Φ.
Ψυχολογία
Το Ξύπνημα της τίγρης: Θεραπεύοντας το τραύμα (εκδ. Πεδίο) του Πίτερ Λέβιν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά πριν από 25 χρόνια, παρουσιάζοντας νέες έννοιες και πρακτικές. Έκτοτε, το ενδιαφέρον μας για την αντιμετώπιση των ατομικών και συλλογικών τραυμάτων βαίνει αυξανόμενο, με αποτέλεσμα η επανακυκλοφορία του βιβλίου να είναι περισσότερο από ευπρόσδεκτη. Ο Λέβιν ξεκινά από την παραδοχή ότι το τραύμα είναι γεγονός της ζωής, αλλά δεν χρειάζεται να εξελιχθεί σε καταδίκη· είναι πεπεισμένος ότι με τον κατάλληλο χειρισμό μπορεί να μεταμορφωθεί σε παράγοντα ψυχολογικής, κοινωνικής και πνευματικής αφύπνισης και εξέλιξης.
Τη μυστηριώδη ταλάντευση από μια ψυχική παθολογία σε μια σωματική αποπειράται να χαρτογραφήσει ο Σάββας Σαββόπουλος στο Η δημιουργία του ψυχοσωματικού ανθρώπου (εκδ. Παπαδόπουλος). Ο ψυχισμός μας πλάθεται μαζί με το σώμα· εξ ου και το σώμα έχει κάτι από την ψυχή, και τούμπαλιν. Ο Σαββόπουλος ανατρέχει στις θεωρίες περί ψυχής από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι τον χριστιανισμό, παραθέτει τις θέσεις του Φρόιντ, για να καταλήξει στην αιτιολογική ερμηνεία των ψυχοσωματικών ασθενειών του σύγχρονου ανθρώπου και στην επίδραση των τραυματικών γεγονότων στην υγεία μας.
Επιλέγοντας μια παρηγορητική φράση-κλισέ, η Κλερ Μάκιντος, επιτυχημένη συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων και πρώην αστυνομικός, μοιράζεται την προσωπική της εμπειρία 18 χρόνια μετά την απώλεια του νεογέννητου γιου της. Στο Υπόσχομαι ότι δεν θα πονάει πάντα τόσο: 18 διαβεβαιώσεις για το πένθος (εκδ. Μεταίχμιο) απευθύνεται με ενσυναίσθηση σε ομοιοπαθούντες. διαβεβαιώνοντάς τους ότι ο χρόνος «μαλακώνει» τον πόνο. Η ίδια τονίζει ότι δεν είναι επαγγελματίας, αποφάσισε ωστόσο να προχωρήσει σε αυτή την προσωπική εξομολόγηση μετά τη συγκινητική και τεράστια ανταπόκριση που εισέπραξε κατόπιν μιας δημόσιας εξομολόγησής της για την προσωπική της εμπειρία με το πένθος.
Με τρόπο εύληπτο και επιστημονικό ο Λέοναρντ Μλοντίνοφ αποπειράται στο Συναίσθημα: Πώς το συναίσθημα διαμορφώνει τη σκέψη μας (εκδ. Πεδίο) να αναδείξει τον ρόλο του τελευταίου στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας και μας προτείνει βέλτιστους τρόπους για την αξιοποίηση του συναισθηματικού μας κόσμου. Ο συγγραφέας βασίζεται στις πιο σύγχρονες θεωρίες της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης, που ισχυρίζονται ότι τα συναισθήματα είναι τόσο κρίσιμα για την ευεξία μας, όσο και η σκέψη μας.
Οι καβγάδες σε μια συντροφική σχέση δεν πρέπει να μας φοβίζουν. Έτσι μας διαβεβαιώνουν οι Τζον και Τζούλι Γκότμαν, ιδρυτές του παγκοσμίου φήμης Εργαστηρίου της Αγάπης (Love Lab), στο βιβλίο τους Καβγάδες για καλό (εκδ. Πεδίο). Η σύγκρουση είναι ανθρώπινη και απαραίτητη, αλλά πρέπει να ξέρουμε πώς να διαφωνούμε ώστε να ενισχύουμε τις σχέσεις μας. Οι συγγραφείς, ζευγάρι και οι ίδιοι, μοιράζονται τα πέντε μυστικά ώστε να αξιοποιήσουμε τις συγκρούσεις τους γόνιμα. –Ι.Φ.
Γονεϊκότητα
Ο σχολικός εκφοβισμός και η εφηβική βία είναι το θέμα του νέου βιβλίου του Νίκου Σιδέρη με τίτλο Δύναμη και βία στην εφηβεία (εκδ. Μεταίχμιο). Ο συγγραφέας αποπειράται να ερμηνεύσει την πολυπλοκότητα της εφηβικής ψυχοσύνθεσης, τη μεγάλη αυταπάτη που εξωθεί τους ανηλίκους στη λατρεία της δύναμης. Πεπεισμένος ότι η βίαιη συμπεριφορά έχει τις ρίζες της στο έλλειμμα αγάπης που νιώθουν τα παιδιά, προτείνει σειρά εργαλείων για την αντιμετώπιση του ανησυχητικού φαινομένου· μεταξύ άλλων εξαίρει τον ιπποτισμό ως ένα «διαθέσιμο πλην αγνοημένο παιδαγωγικό υπερόπλο».
«Να κάνω ή να μην κάνω παιδί;» Σε μια εποχή που οι πιέσεις και οι προσδοκίες γύρω από τη γονεϊκότητα συνθλίβουν τους ανθρώπους, η διακεκριμένη ψυχολόγος – ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη προσφέρει πολλές και διαφορετικές οπτικές σε όσους έρχονται αντιμέτωποι με το εν λόγω υπαρξιακό δίλημμα. Στο Διαδρομές γονεϊκότητας (εκδ. Παπαδόπουλος) φιλοξενούνται διαφορετικές προσεγγίσεις που στόχο έχουν να απενοχοποιήσουν τον αναγνώστη και να τον βοηθήσουν να φτάσει στη δική του αλήθεια.
Έχοντας συλλέξει επί σειρά ετών ερωτήσεις ενηλίκων σχετικά με την ανατροφή των παιδιών και ερωτήσεις παιδιών πάσης φύσεως, οι Πελιώ Παπαδιά και Σουζάνα Παπαφάγου μάς παραδίδουν στο Τι να απαντήσω στο παιδί μου (εκδ. Ψυχογιός) ένα πόνημα με καλές πρακτικές, χρήσιμες για όσους μεγαλώνουν παιδιά στη σύγχρονη Ελλάδα. Το βιβλίο καθοδηγεί τους γονείς σε στιγμές αμηχανίας όταν γίνονται «δύσκολες» ερωτήσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τον θάνατο και το διαγενεακό τραύμα.
Τα έντονα συναισθήματα αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα των εφήβων, όχι ελάττωμα. Έχοντας επιπλέον ως «προίκα» την τραυματική εμπειρία της πανδημίας, την κλιματική κρίση, τη βία και την κοινωνική αναταραχή, το στρες τους έχει αυξηθεί, ενώ η αδυναμία τους να εκφραστούν είναι έντονη εξαιτίας της κυριαρχίας της ψηφιακής επικοινωνίας. Η Λίζα Ντέιμουρ έρχεται με το Η συναισθηματική ζωή των εφήβων (εκδ. Παπαδόπουλος) να βοηθήσει τους γονείς να κατανοήσουν την έντονη και φορτισμένη συναισθηματική ζωή των παιδιών τους. –Ι.Φ.
Βοηθήστε τον εαυτό σας
Έχοντας ως αφετηρία τον στωικισμό και συγκεκριμένα τη διδασκαλία του Επίκτητου, έτσι όπως διασώζεται στο Εγχειρίδιο, ο Ιταλός καθηγητής φιλοσοφίας Μάσιμο Πιγκλιούτσι αποπειράται στο Πρακτικός οδηγός του ευ ζην (εκδ. Ίκαρος) μια επικαιροποίηση της στωικής φιλοσοφίας. Πεπεισμένος ότι ο στωικισμός μπορεί να ωφελήσει τον σύγχρονο άνθρωπο, προχωρά στη συγγραφή ενός σύντομου οδηγού τον οποίο θα μπορούμε να κουβαλάμε μαζί μας παντού και να τον συμβουλευόμαστε ανά πάσα στιγμή. «Μην έχετε την απαίτηση να συμβαίνουν τα πράγματα όπως θέλετε εσείς. Είναι παιδαριώδες. Το σύμπαν δεν σας χρωστάει τίποτα και κάνει τη δουλειά του χωρίς να νοιάζεται για εσάς […] καλλιεργήστε, λοιπόν, μια ψύχραιμη συμπεριφορά απέναντι στους εξωτερικούς παράγοντες», αναφέρει μεταξύ άλλων.
Μια πραγματεία σχετικά με την αναπνοή, τον κρίσιμο σύνδεσμο μεταξύ μυαλού και σώματος, μας παραδίδει ο Μάικλ Τάουσεντ Γουίλιαμς, ένας πρώην διαφημιστής που έγινε δάσκαλος γιόγκα και σύμβουλος ενσυνειδητότητας. Στο Πάρε μια ανάσα (εκδ. Μίνωας) θα βρούμε πλήθος πρακτικών συμβουλών για να αναπνέουμε σωστά, αλλά και πληροφορίες για τα οφέλη της καλής αναπνοής: τη χαλάρωση, τη συγκέντρωση και την ανθεκτικότητα.
Ο Άρθουρ Σ. Μπρουκς, Αμερικανός κοινωνικός επιστήμονας, γκουρού της ευτυχίας μέσω της διδασκαλίας του στο Χάρβαρντ και της στήλης του στο The Atlantic, ενώνει τις δυνάμεις του με μία από τις πιο επιδραστικές γυναίκες στον κόσμο, την τηλεοπτική παρουσιάστρια Όπρα Γουίνφρεϊ. Αποτέλεσμα της συνεργασίας τους είναι το Φτιάξε τη ζωή που θες (εκδ. Παπαδόπουλος), που φιλοδοξεί να μας μάθει να αντιδράμε διαφορετικά έναντι των αντιξοοτήτων της ζωής. Με ρεαλιστικά παραδείγματα αλλά και ερευνητικά δεδομένα οι συγγραφείς απαντούν σε διαχρονικά ερωτήματα και προτείνουν μια αλλαγή στάσης ζωής, για να κατακτήσουμε την ευτυχία.
Η συγγραφέας τριών παγκόσμιων best seller στον τομέα της αυτοβοήθειας, Μπριάνα Γουίστ, προσπαθεί να μας εμφυσήσει την αμφιβολία για παραδοχές με τις οποίες έχουμε γαλουχηθεί και θεωρούμε a priori σωστές, αλλά φαίνεται ότι τελικά μας εγκλωβίζουν συναισθηματικά. Στο 101 σκέψεις που θα αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτεσαι (εκδ. Κλειδάριθμος) εξαίρει την αξία της ρουτίνας, προτάσσει την αξία των συνειδητών αποφάσεων έναντι των παρορμήσεων και εξηγεί γιατί η ποιότητα είναι πιο σημαντική από την ποσότητα. –Ι.Φ.
Φιλοσοφία και στοχασμός
Στις Ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή (εκδ. Printa), όπου αναδύεται η –μάλλον ξεχασμένη για εμάς– ομορφιά του στοχασμού με αφετηρία τη φύση, συναντάμε την έκθεση ψυχής ενός ανθρώπου που αναζητά νόημα στην απομόνωση, αφού ήδη από την πρώτη πρόταση του έργου του ο Ζαν Ζακ Ρουσό κάνει σαφείς τις προθέσεις του: «Nα με λοιπόν μόνος στη γη, δίχως αδελφό, συγγενή, φίλο ή συντροφιά άλλη εκτός από τον εαυτό μου». Η τρυφερότητα και ο ουμανισμός του Γάλλου στοχαστή έρχονται να συμπληρώσουν τον στοχευμένο πραγματισμό του Σενέκα στο Πώς να κάνεις το σωστό (εκδ. Διόπτρα), έναν οδηγό για την ηθική γραμμένο σε μια εποχή της ρωμαϊκής αρχαιότητας όπου ο κυνισμός έμοιαζε κυρίαρχος. Πολύ επίκαιρο ανάγνωσμα με άλλα λόγια, δυστυχώς. Συνεχίζοντας, το Περί του θεμελίου της ηθικής (εκδ. Ροές) του Άρθουρ Σοπενχάουερ μας φέρνει κοντά σε μια κριτική θεώρηση των ηθικών συστημάτων, προκαλώντας να αναρωτηθούμε ποια είναι η αληθινή βάση των ηθικών μας επιλογών, ενώ ο Ιμάνουελ Καντ μάς προσκαλεί σε ένα ταξίδι φιλοσοφικής και μαθηματικής σκέψης με τη Φυσική Μοναδολογία (εκδ. Ροές). Πρόκειται για μία από τις πλέον «δύσκολες» αλλά σημαντικές πραγματείες του, όπου αναλύει το άπειρο μέσω των απλούστερων μονάδων της πραγματικότητας· ένα απαιτητικό ανάγνωσμα, που όμως αποζημιώνει όποιον θελήσει να γυρίσει πίσω τον χρόνο, σε εποχές όπου η επιστήμη δεν είχε ακόμα κερδίσει κατά κράτος τη μεταφυσική. –Γ.Ρ.
Έγραψαν για τη λογοτεχνία
Προς κάθε πεζογράφο και κάθε συνειδητοποιημένο αναγνώστη: Σε αυτούς απευθύνεται το δοκιμιακό Η μετάφραση του κόσμου (εκδ. Ίκαρος) του Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν, Η μορφή των λειψάνων κ.ά.), στο οποίο δημοσιεύονται τα κείμενα των διαλέξεων που έδωσε ο Κολομβιανός συγγραφέας στην Οξφόρδη το 2022. Ποια είναι η φύση της μυθοπλασίας, οι δυνατότητες και τα όριά της, ποια είναι η σχέση της με την πραγματικότητα.
O Ντάνιελ Μέντελσον είναι ώρες ώρες τετραπέρατος και έτσι είναι και στα Τρία δαχτυλίδια (εκδ. Πατάκη), συνδυάζοντας τη λογοτεχνική κριτική με βιογραφίες και προσωπικές εμπειρίες και ανησυχίες, και –αλίμονο– τον αγαπημένο του Όμηρο. Ιδιαίτερο ανάγνωσμα.
Σαίξπηρ, κυρίως, Ουίτμαν και άλλοι «ήρωες» της λογοτεχνίας του Χάρολντ Μπλουμ εμφανίζονται στον τόμο του κορυφαίου κριτικού Η ανατομία της επίδρασης: Η λογοτεχνία ως τρόπος ζωής. Το βιβλίο γράφτηκε το 2011, σχεδόν τέσσερις δεκαετίες μετά το εμβληματικό Η αγωνία της επίδρασης, που καθόρισε το έργο του.
Η Αλίς Ζενιτέρ γράφει αυτό το δοκίμιο ως συγγραφέας μυθιστορημάτων αλλά και με την ιδιότητα της αναγνώστριας μυθιστορημάτων, ως γυναίκας που διαβάζει, και αναρωτιέται πώς ταυτιζόμαστε με χαρακτήρες, πώς μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε μέσα από τα βιβλία μας. Το Όλο το μισό του κόσμου (εκδ. Εστία) είναι ένας φεμινιστικός προβληματισμός για την ανάγνωση που γράφτηκε την περίοδο της καραντίνας, την περίοδο δηλαδή που όλοι διαβάσαμε ό,τι δεν είχαμε διαβάσει.
Ο Τέρι Ίγκλετον μπορεί να μιλήσει για τα πάντα. Το βιβλίο του για το Χιούμορ, π.χ. είναι ένα αριστούργημα. Το Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία επίσης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και μία ακόμα γνωστή μελέτη του Βρετανού μαρξιστή κριτικού, Περί κακού (εκδ. Πεδίο). Ο Ίγκλετον περιδιαβαίνει τα διαβάσματά του και μέσα από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τη θεολογία καταθέτει τους δικούς του στοχασμούς για τη φύση του κακού. –Α.Δ.
Λέξεις για τη γλώσσα
«Η γλώσσα των γονέων δεν επηρεάζει εκείνη του παιδιού, αν το παιδί μεγαλώνει μέσα σε μια κοινότητα που μιλά διαφορετική γλώσσα. Αυτός είναι ο τυπικός χαρακτηρισμός του “αρχέγονου νου” του βρέφους, όσον αφορά τη γλωσσική κατάκτηση», αναφέρει ο Νόαμ Τσόμσκι στα Μυστικά των λέξεων (εκδ. Gutenberg). Πρόκειται για μία μόνο από τις δεκάδες ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που προλαβαίνει να κάνει στη συζήτησή του με τον επίσης γλωσσολόγο Αντρέα Μόρο –από τη συσχέτιση γλώσσας και εγκεφάλου μέχρι τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη– υπενθυμίζοντας τον λόγο που υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς διανοουμένους των τελευταίων 50 ετών. Σε λιγότερο εύληπτα νοήματα σχετικά με τη γλώσσα τώρα, η διάλεξη του Ζακ Ρανσιέρ Ο χώρος των λέξεων: Από τον Mallarmé στον Broodthaers (εκδ. Στερέωμα) λύνει τον γρίφο πίσω από το εξής παράδοξο: το πώς, δηλαδή, το 1969 ο εικαστικός Μαρσέλ Μπρουνταέρς απέτισε φόρο τιμής στον ποιητή Στεφάν Μαλλαρμέ, τον θεμελιωτή της σύγχρονης τέχνης κατά τον ίδιο, καθιστώντας την ίδια στιγμή μη αναγνώσιμο το ποίημα του τελευταίου (Μια ζαριά δεν θα καταργήσει ποτέ το τυχαίο), το οποίο βρισκόταν στο κέντρο της εικαστικής εγκατάστασης της έκθεσης. –Γ.Ρ.
Οι ζωές τους και οι ζωές των άλλων
Ο Νικ Χόρνμπι (High fidelity) βιογραφεί τον αγαπημένο του Ντίκενς εκ παραλλήλου με τον αγαπημένο του μουσικό Πρινς· είναι ένα παράξενο δίπτυχο, αυθαίρετο και διασκεδαστικό. Το Ντίκενς και Prince (εκδ. Πατάκη) είναι κυρίως μια αφορμή ώστε να μπορέσει ο Χόρνμπι να μιλήσει για όσα αγαπάει.
Το Καλωσόρισες σπίτι (εκδ. Στερέωμα) αποτελείται από αυτοβιογραφικά κείμενα της Λουσία Μπερλίν, αλληλογραφία και προσωπικές φωτογραφίες της, και με την έκδοση αυτή συμπληρώνεται το παζλ των γραπτών αυτής της γοητευτικής γυναίκας που ελάχιστα απασχόλησε το κοινό εν ζωή, αλλά μαγνήτισε το ενδιαφέρον μας μετά θάνατον. Όποιος διάβασε τα προηγούμενα χρόνια τις ιστορίες της στα Οδηγίες για οικιακές βοηθούς και Βράδυ στον παράδεισο θα χαρεί να έχει αυτή την όμορφη έκδοση στη βιβλιοθήκη του.
«Αν με ρωτούσαν τότε τι σχήμα έχει ο κόσμος, θα έλεγα ότι είναι επικλινής, με ακανόνιστες υψομετρικές διαφορές, με προεξοχές και εσοχές, γι’ αυτό και κατά κάποιον τρόπο νιώθω πάντα σαν να βρίσκομαι σε ένα μπαλκόνι…». Τι πάει να πει αυτό; Ότι ο Ίταλο Καλβίνο είχε κέφι. Τι άλλο να ζητήσουμε; Εκτός από ελεύθερες σκέψεις και αναμνήσεις, τα αυτοβιογραφικά αφηγήματα του Δρόμου του Σαν Τζοβάνι (εκδ. Καστανιώτη), που γράφτηκαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, αφορούν κι άλλα θέματα όπως ο κινηματογράφος ή η ιταλική αντίσταση.
Από όταν πέθανε ο Λουίς Σεπούλβεδα πριν από τέσσερα χρόνια (από Covid), η σύντροφός του, Κάρμεν Γιάνιες, έχει πει και έχει γράψει πολλά και συγκινητικά για τη σχέση τους. Αυτό κάνει και στο Ένας έρωτας έξω απ’ τον χρόνο (εκδ. Opera). Η Γιάνιες, θυμίζω, είναι μια εξαιρετική ποιήτρια.
Στα Γράμματα στη Φελίτσε (εκδ. Archive) διαβάζουμε τα γράμματα που έστειλε ο Κάφκα στη Φελίτσε Μπάουερ, την οποία γνώρισε ένα βράδυ του 1912 και έζησε μαζί της ελάχιστα, σχεδόν καθόλου, αλλά το καθόλου του Κάφκα ήταν αρκετό για να γεμίσει με πάθος μια σελίδα της λογοτεχνικής ιστορίας.
Ο Χανς-Όκε Λίλγια είναι ο πιο φανατικός αναγνώστης του Στίβεν Κινγκ. Του έχει πάρει δύο φορές συνέντευξη. Ξέρει το έργο του ίσως καλύτερα απ’ τον ίδιο. Τελικά έγραψε ένα βιβλίο για τον αγαπημένο του συγγραφέα με την ακρίβεια ενός βιογράφου και το πάθος ενός θαυμαστή. Το Stephen King: Πέντε δεκαετίες γεμάτες ιστορίες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος –Α.Δ.
Ας κρατήσουν οι χοροί
Υπάρχει μια φράση που, προσωπικά, ακούω συνέχεια μετά από παραστάσεις σύγχρονου χορού: «Δεν κατάλαβα τίποτε από αυτό που είδα, αλλά μου άρεσε». Ο χορός, γενικά, είναι μια τέχνη που προσλαμβάνεται αισθητηριακά. Μπορεί, όμως, σαφώς να γίνει πιο κατανοητός. Ένα (χορευτικό) βήμα προς αυτή την κατεύθυνση γίνεται με την έκδοση του Σώματα παρόντα: Μια εισαγωγή στη θεωρία του χορού (εκδ. University Studio Press), που έχει επιμεληθεί και μεταφράσει η Μέντη Μέγα. Σε αυτή την ανθολογία, την οποία έχει επιμεληθεί επιστημονικά η Στεργιανή Χ. Τσιντζιλώνη, συγκεντρώνονται μερικά από τα πλέον επιδραστικά ακαδημαϊκά κείμενα περί χορού, τα οποία, χάρη στις εισαγωγές της Μέγα, γίνονται πιο κατανοητά για να απευθυνθούν σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Ένα εξαιρετικά απολαυστικό ανάγνωσμα περί χορού, και όχι μόνο, από το πεδίο της ανθρωπολογίας αποτελεί η μονογραφία Γέννημα θρέμμα Δυτικής Αττικής: Χορός, μουσική και νεανικοί πολιτισμοί στο ελληνάδικο (εκδ. Δίσιγμα) της Ναταλίας Κουτσούγερα. Η συγγραφέας, μέσα από την εθνογραφική της έρευνα που έχει ως εφαλτήριο τη Δυτική Αττική και την κεντρική πλατεία του Μπουρναζίου στο Περιστέρι, προσεγγίζει με επιστημονικό και ταυτόχρονα σπαρταριστό τρόπο, μεταξύ άλλων, τις χορευτικές επιτελέσεις του εαυτού «πάνω στην μπάρα», τις κουιρότητες στον λαϊκό πολιτισμό, την τραπ κοσμολογία και την επικίνδυνη θηλυκότητα των «σλατίνων».
«Τι θα μπορούσε να είναι η γραφή που να πονάει λιγότερο; Εννοώ τη μέση, τα μάτια και τους καρπούς…» γράφει η Θάλεια Δήτσα στη δέκατη ιστορία του όμορφου βιβλίου 10 + 1 ιστορίες χορού (εκδ. Flock Collective), που συνυπογράφει με τον Χρήστο Πολυμενάκο και την Ηλιάνα Φύλλα, συνοδοιπόρους της σε μια ταυτόχρονα ακαδημαϊκή και πρακτική προσέγγιση του χορευτικού φαινομένου. Τα σύντομα κείμενα που το αποτελούν, αποτέλεσμα μιας προσπάθειας διασύνδεσης μεταξύ σώματος και λέξης, διαβάζονται ευχάριστα, ως διηγήματα. –Π.Κ.
Μπασκετικοί γίγαντες
«Δεν θα ήθελα να ήταν ένα βιβλίο που θα μιλούσε για καλάθια, πόντους και μεγάλες νίκες. Ήθελα να καταθέσω αυτό που μου δημιουργούσε τη δύναμη, τη διάθεση και τη θέληση να νικήσω τον εαυτό μου», έλεγε ο Παναγιώτης Γιαννάκης στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχωρούσε τον περασμένο Οκτώβριο στο «Κ», με αφορμή τη βιογραφία του Τρωτός άτρωτος (εκδ. Διόπτρα). Ο «Δράκος» του ελληνικού μπάσκετ, λοιπόν, αφηγείται τη μυθιστορηματική του ζωή στον δημοσιογράφο Παντελή Βλαχόπουλο και εκφράζει μέσα από αυτήν τη φιλοσοφία του, μιλώντας ανοιχτά, μεταξύ άλλων, για τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει αλλά και για τις σχέσεις του με συναθλητές και παράγοντες. Σχεδόν συγχρόνως κυκλοφόρησε και το Γεννημένος νικητής (εκδ. Ψυχογιός), η βιογραφία του Γιάννη Ιωαννίδη, ενός άλλου γίγαντα του ελληνικού μπάσκετ, που έφυγε από τη ζωή τον Οκτώβριο του 2023. Έναν χρόνο μετά τον θάνατο του «Ξανθού», ο βίος και η πολιτεία ενός ανθρώπου που ήθελε πάντα να νικάει, ξεπερνώντας κάθε εμπόδιο που βρισκόταν στο διάβα του, παρουσιάζεται μέσα από τις δικές του διηγήσεις σε επιμέλεια των Δημήτρη Καρύδα και Βασίλη Σκουντή. –Γ.Ψ.
Ταξιδεύοντας
«Ευχαριστώ τον Θεό γιατί γεννήθηκα, γιατί περιπλανήθηκα σε τέτοια λιμάνια κι ένιωσα όλη τη δριμύτατη μυρωδιά της ανθρώπινης βόχας». Αυτά έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης την πρώτη φορά που ταξίδεψε, με ένα ιαπωνικό καράβι, στην Ιαπωνία και την Κίνα, την άνοιξη του 1935. Τα κείμενα που συνόδευσαν εκείνο το πρώτο ταξίδι, ένα κράμα λογοτεχνίας, ανταπόκρισης, φιλοσοφικής σκέψης και λαογραφίας, αρχικά δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ακρόπολις. Οι ταξιδιωτικές ανταποκρίσεις ήταν, άλλωστε, την περίοδο εκείνη η βασική επαγγελματική ενασχόληση του Καζαντζάκη, χρόνια πριν η λογοτεχνική του καριέρα αποκτήσει μια κάποια αναγνώριση. Στη συνέχεια δέθηκαν σε τόμο και εμπλουτίστηκαν, το 1958, από τις σημειώσεις ενός δεύτερου ταξιδιού, αυτή τη φορά με αεροπλάνο. Το Ταξιδεύοντας Ιαπωνία – Κίνα (εκδ. Διόπτρα) είναι η πιο πρόσφατη έκδοση του ιστορικού αυτού έργου του μεγάλου συγγραφέα, που όταν κάποτε τον ρώτησαν τι ήταν αυτό που είχε στη ζωή του τη μεγαλύτερη επίδραση, απάντησε: «Τα όνειρα και τα ταξίδια».
Μικρές «μπουκιές» περιπλάνησης, μουσικής, λαογραφίας, ιστορίας. Νύχτες σε μοτέλ με χάρτινους τοίχους, μια Chevy Impala, η Νότια Καλιφόρνια, το Λος Άντζελες που μυρίζει καυσαέριο – ή πεύκο; Κείμενα γραμμένα σε μια περίοδο δεκαετιών από τα ταξίδια της Σώτης Τριανταφύλλου συγκεντρώνονται στο Λος Άντζελες, Οδηγώντας στη Νότια Καλιφόρνια (εκδ. Πατάκη). –Ε.Σ.
Σπρίνγκστιν και Νιρβάνα
Το «Αφεντικό» δούλευε επί επτά χρόνια την τρυφερή, αστεία και εξομολογητική βιογραφία του, Bruce Springsteen, Born to Run (Key Books). Όλα είναι εκεί: η μουσική, οι συναυλίες, οι επιτυχίες και οι αποτυχίες, οι φοβίες, τα συναισθήματα που νεότερος προσπαθούσε με πάθος να καταπιέσει. Τη θέση του άντρα που κάποτε, κοπιάροντας τον πατέρα του, συνήθιζε να τρομοκρατεί τους ανθρώπους που αγαπούσε με τη δηλητηριώδη του συμπεριφορά, σήμερα έχει πάρει ένας κατασταλαγμένος ενήλικας που δεν διστάζει να λυτρωθεί δημοσιεύοντας τις πιο μύχιες σκέψεις του.
Φαντάζεστε έναν έφηβο Ντέιβιντ Γκρολ, με βρόμικα πάνινα παπούτσια και πανκ στιλ, να πηγαίνει κάθε Κυριακή με τη μαμά του σε ένα τζαζ κλαμπάκι για διασκέδαση; Θα πιστεύατε πως, όταν η οκτάχρονη κόρη του ζήτησε να της μάθει ντραμς, ο θρυλικός ντράμερ των Nirvana και των Foo Fighters κοντοστάθηκε, γιατί στην πραγματικότητα δεν τα είχε διδαχθεί ποτέ; Στο Dave Grohl, συλλέκτης στιγμών (εκδ. Οξύ), την αυτοβιογραφία του που έγραψε μόνος, ο ροκ μουσικός καταγράφει τη ζωή του με βιτριολικό αυτοσαρκασμό και προσφέρει στους απανταχού θαυμαστές του ένα ευχάριστο, behind-the-scenes ανάγνωσμα. –Ε.Σ.
Πόλις και πόλεις
«Κτίρια ελληνικών ιδιοκτησιών και επιχειρήσεων, ανώνυμες γειτονιές και δρόμοι στην οθωμανική συνοικία, χώροι κοινωνικών συναθροίσεων…». Αυτά αποτυπώνονται, μεταξύ άλλων, στη μελέτη του Βασίλη Κολώνα Η πόλις, Ο αστικός χώρος στον Κ. Π. Καβάφη (εκδ. University Studio Press). Ο συγγραφέας, ιστορικός της αρχιτεκτονικής, προσεγγίζει τη σύνδεση του Αλεξανδρινού με την αρχιτεκτονική της πόλης έξω απ’ το προφανές, συνδέοντας τη μελέτη αυτή με την έρευνά του σχετικά με την αρχιτεκτονική της Αιγύπτου τον 19ο και τον 20ό αιώνα και το εμφανές αποτύπωμα Ελλήνων αρχιτεκτόνων και άλλων εμπλεκομένων.
Δύο διαφορετικές γενιές μηχανικών, δύο διαφορετικές ειδικότητες: ο πατέρας, Μιχάλης Παπαδόπουλος, πολιτικός μηχανικός, και ο γιος, Άγις Παπαδόπουλος, μηχανολόγος μηχανικός, καταπιάνονται με την Πολυκατοικία της αντιπαροχής και το στεγαστικό πρόβλημα (εκδ. Επίκεντρο). Στην εκτεταμένη μελέτη τους, το σημείο όπου τέμνονται οι δύο έννοιες που μαρτυρά ο τίτλος ερευνάται διεξοδικά, από ιστορικής, νομικής και επιστημονικής πλευράς, με την κοινή παραδοχή πως τα κτίρια δεν είναι απλώς κατασκευές, αφού αποτελούν «τη σημαντικότερη επένδυση που ο μέσος άνθρωπος κάνει στη ζωή του, εναποθέτοντας σε αυτήν την προσδοκία για ασφάλεια και άνεση».
Με την αθηναϊκή πολυκατοικία καταπιάνεται και η συλλογική έκδοση του Ιδρύματος Ωνάση, 37 ιστορίες αθηναϊκών πολυκατοικιών. Με τόπο δράσης το κέντρο της Αθήνας, από τη Βικτώρια έως το Κουκάκι και από τους Αμπελοκήπους έως τον Νέο Κόσμο, οι αφηγήσεις, οι φωτογραφίες, ακόμα και κανονισμοί λειτουργίας και συμβόλαια οίκησης συνθέτουν μια πορεία που ξεκίνησε όταν έπεσαν τα θεμέλια για τις πρώτες πολυκατοικίες όπως τις ξέρουμε και συνεχίζεται με τη σημερινή εξέλιξη της ανθρωπογεωγραφίας των κατοίκων και του σχεδιασμού των κτιρίων.
Απομεινάρια μιας κάποτε αδυσώπητης καθημερινότητας. Υπολείμματα αρχιτεκτονικής σκέψης, στεγαστικής ανάγκης, ιστορικής μνήμης. Ο Κυριάκος Συφιλτζόγλου παρουσιάζει τη χρόνια φωτογραφική έρευνά του στα Ακατοίκητα (εκδ. Ποταμός) σπίτια των χωριών της Δράμας, σπίτια που χτίστηκαν μετά το 1922 για να στεγάσουν τους προσφυγικούς πληθυσμούς και έχουν, από χρόνια, εγκαταλειφθεί, αφήνοντας πίσω τους την απουσία. –Ε.Σ.
Για την τέχνη
Ένας ζωγράφος «βίος και πολιτεία», που έφερε φρεσκάδα στο εικαστικό τοπίο με τα έργα του και έγινε θρύλος με τη ζωή του, ήταν ο Αλέξης Ακριθάκης. Με αφορμή τα τριάντα χρόνια από τον θάνατό του, στον τόμο Γράφοντας τη ζωγραφική: Ημερολόγια 1960-1990 (εκδ. Άγρα) συγκεντρώνονται κείμενα από τα τετράδια που άφησε πίσω του, σε επιμέλεια της κόρης του, Χλόης Ακριθάκη, και του Θάνου Σταθόπουλου.
Το Κολοφώνες: Η μνήμη της τελευταίας σελίδας (εκδ. Gutenberg) του αρχιμάστορα τυπογράφου Γιάννη Μαμάη είναι ένα σωστό έργο τέχνης, καθώς στις 253 σελίδες του συγκεντρώνονται μερικοί από τους πιο «εικαστικούς» κολοφώνες που σχεδίασε στην καριέρα του.
Πολύ παράξενο βιβλίο είναι το Για τη σύνδεση (εκδ. Κείμενα) του Κέι Τέμπεστ (they/them), ενός πολυκαλλιτέχνη –περφόρμερ, ποιητή και μουσικού– που έχει κυκλοφορήσει πέντε προσωπικούς δίσκους και έχει ως έδρα του την Αγγλία. Παράξενο τόσο ως προς το περιεχόμενό του –αποτελεί κάτι σαν sui generis πραγματεία που θέτει τη δημιουργικότητα στο κέντρο της σύνδεσης των ανθρώπων μεταξύ τους– όσο και ως προς τη μετάφρασή του, καθώς η Ισμήνη Θεοδωροπούλου, που την υπογράφει, αποπειράθηκε, υποδειγματικά κατά τη γνώμη μας, να αποδώσει στα ελληνικά τη μη δυαδική ταυτότητα. –Π.Κ.
Σινεμά – φωτογραφία
«Πρέπει ν’ αρχίσεις να χάνεις τη μνήμη σου, έστω και μερικώς, για να συνειδητοποιήσεις ότι η μνήμη είναι το στοιχείο που συνέχει τη ζωή μας ολόκληρη», σημειώνει ο σπουδαίος σκηνοθέτης στον πρόλογο του Λουίς Μπουνιουέλ. Η τελευταία μου πνοή (εκδ. Δώμα), της αυτοβιογραφίας που αποφάσισε να ξεκινήσει όταν ένιωσε ότι αρχίζει να υποφέρει από εμπροσθόδρομη αμνησία. Φοβούμενος την επερχόμενη αφασία, από την οποία υπέφερε η μητέρα του στα τελευταία χρόνια της ζωής της, άνοιξε το κουτί της μνήμης και ό,τι ανέσυρε, αποθηκεύτηκε –για να προφυλαχθεί– σε αυτό το πολύτιμο βιβλίο, που δημοσιεύτηκε λίγα χρόνια πριν πεθάνει και πλέον κυκλοφορεί στα ελληνικά. –Ε.Σ.
Ούτε μία φωτογραφία, πέραν αυτής του εξωφύλλου του, δεν περιλαμβάνει το Περί φωτογραφίας της Σούζαν Σόνταγκ (εκδ. Gutenberg), που κυκλοφόρησε πρώτη φορά στα αγγλικά το 1977 και τον Νοέμβριο έγινε διαθέσιμη μια νέα, προσεγμένη έκδοσή του στα ελληνικά. Το βιβλίο περιλαμβάνει έξι εκτενή δοκίμια τα οποία προσεγγίζουν το μέσο και την τέχνη της φωτογραφίας από διαφορετικές πλευρές, μαρτυρώντας, πέραν των άλλων, το πάθος της Αμερικανίδας διανοουμένης –που σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται 120 χρόνια από τον θάνατό της– για τον κόσμο των εικόνων. –Π.Κ.
Αν μη τι άλλο, είναι την ίδια στιγμή αληθινό και προβοκατόρικο το συμπέρασμα που θέλει την κινηματογραφική ιστορία να αποτελεί την κυρίαρχη μορφή ιστοριογραφίας στον 20ό και τον 21ο αιώνα, ένα συμπέρασμα που βγαίνει μέσα από την πρωτότυπη μελέτη Ιστορία και κινηματογράφος: Εξιστορώντας στην οθόνη (εκδ. Πεδίο) της Ελευθερίας Θανούλη, καθηγήτριας Θεωρίας Κινηματογράφου στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ. Το βιβλίο, αναλυτικό και ευκολοδιάβαστο, μου θύμισε τα ακαδημαϊκά συγγράμματα που αγάπησα ως φοιτητής και, πλέον, ανατρέχω σε αυτά όποτε έχω ανάγκη μια αγκαλιά από λέξεις που να μου εξηγούν το πώς είναι ο κόσμος. –Π.Κ.
Έγραψε σε (και για) μια άλλη εποχή ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940). Παρ’ όλα αυτά, τα κείμενα αυτού του σπουδαίου στοχαστή της Σχολής της Φρανκφούρτης συνεχίζουν να αφορούν τους οπαδούς της κριτικής σκέψης και να ασκούν γοητεία. Πρόσφατα, στον τόμο Κείμενα για τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο (εκδ. Πλέθρον) συγκεντρώθηκαν διάσπαρτα κείμενά του που αφορούν αυτές τις δύο τέχνες «της μοντέρνας εποχής», λειτουργώντας ως μάρτυρες των προχωρημένων φιλοσοφικών – αισθητικών προβληματισμών κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. –Π.Κ.
Στη σκήνη
Κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1939, αναθεωρήθηκε το 1961 και μέχρι σήμερα αποτελεί έργο αναφοράς για τις θεατρικές σπουδές το βιβλίο Η αρχαία ελληνική τραγωδία (εκδ. Πατάκη) του Βρετανού κλασικιστή και ακαδημαϊκού Χ. Ντ. Φ. Κίτο (1897-1982). Η νέα του μετάφραση, από τον Λεωνίδα Ζενάκο, αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να προσεγγίσει κανείς μέσα από το πρίσμα του Κίτο τα έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη.
Ένα ακόμα έργο αναφοράς για το αρχαίο θέατρο αποτελεί ο τόμος Το αρχαίο θέατρο μέσα από τις πηγές (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) των Έρικ Σάπο και Γουίλιαμ Τζ. Σλάτερ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και προσφέρει ένα έγκυρο και προσιτό πανόραμα των μαρτυριών στις οποίες βασίζεται η μελέτη του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού θεάτρου. –Π.Κ.
Ευχαριστούμε θερμά το Totimo (Βουκουρεστίου 32, Αθήνα, 210-3611732) για τη φιλοξενία.
