Κάτω από το στολισμένο δέντρο στέκουν στωικά, για μέρες ή ακόμα και για εβδομάδες, αμπαλαρισμένα δώρα, αγορασμένα με αγάπη, προσδοκία, ίσως και κάποια αγωνία, με απώτερο στόχο να ανταποκριθούν στις πιο μύχιες επιθυμίες των αγαπημένων μας. Χριστούγεννα, λοιπόν, χωρίς δώρα δεν νοούνται. Για όσους δε έχουμε μεγαλώσει σε δυτικές κοινωνίες, το «πνεύμα των Χριστουγέννων» συγχέεται σχεδόν με την υπερκατανάλωση – η οποία μεταφράζεται σε άκριτες αγορές, φανταχτερή διακόσμηση, μεγάλες ποσότητες γλυκών και φαγητών στα εορταστικά τραπέζια. Αν όμως απογυμνώσουμε τις γιορτές από το γκλίτερ και την υπερβολή, θα φτάσουμε στην ουσία του εορταστικού κλίματος, που αφορά το σχετίζεσθαι. Η σύσφιξη των σχέσεων με τους σημαντικούς άλλους, η έκφραση συναισθημάτων στα οποία την υπόλοιπη χρονιά δεν δίνουμε χώρο, η επικοινωνία με ανθρώπους που δεν είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας, η συγχώρεση και η συμφιλίωση με ανθρώπους που μας έχουν πληγώσει έρχονται στο επίκεντρο. Μέσο για την επίτευξη όλων των παραπάνω είναι και η ανταλλαγή δώρων.
Ένα δόντι ζώου, έναν φλοιό δέντρου, μια πέτρα – αυτά προσέφεραν εν είδει δώρου οι άνθρωποι από την προϊστορική εποχή, θέλοντας να ισχυροποιήσουν τον δεσμό τους με τον διπλανό τους. Στην αρχαία Ελλάδα δώριζαν φυλαχτά στα νεογέννητα, σβούρες και βόλους στα παιδιά, ενώ καθιέρωσαν το άναμμα και το σβήσιμο κεριών την ημέρα των γενεθλίων, με στόχο να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα. Οι Ρωμαίοι είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στα γούρια, μια προσφιλή επιλογή δώρου Πρωτοχρονιάς ακόμα και σήμερα. Στον Μεσαίωνα καθιερώθηκαν τα ρομαντικά δώρα – ένα μπουκέτο λουλούδια, μια σερενάτα, η απαγγελία ενός ποιήματος, τα οποία περνούσαν «κάτω από το ραντάρ» της Καθολικής Εκκλησίας. Φιλόσοφοι, από τον Σενέκα έως τον Νίτσε, αναγνωρίζουν την προσφορά δώρων ως την καλύτερη απόδειξη ανιδιοτέλειας. Τα δώρα κατέχουν σήμερα περίοπτη θέση σε όλες τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές και σε όλους τους πολιτισμούς. Τα «πρωτεία» ωστόσο παίρνουν τα Χριστούγεννα, η πολιτισμική πρωτοκαθεδρία των οποίων δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Χριστουγεννιάτικα δέντρα θα συναντήσουμε στο Ντουμπάι, ταινίες με τον Άγιο Βασίλη θα παρακολουθήσουν παιδιά σε όλη την υφήλιο, δώρα θα ανταλλάξουν ακόμα και κάτοικοι αραβικών χωρών.
Τι ζητάνε τα παιδιά
Αντανακλούν τα δώρα μια βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη; «H προσφορά δώρων είναι μια έκφραση εκτίμησης και ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο που μας ενδιαφέρει να κάνουμε χαρούμενο, και μέσα από τη δική του χαρά να χαρούμε και εμείς», απαντά ο Χάρης Πίσχος, υπ. διδάκτωρ της Ιατρικής Αθηνών και υπαρξιακός συστημικός ψυχοθεραπευτής. Το εορταστικό πλαίσιο προσδιορίζει την ανταλλαγή δώρων και δίνει μεγαλύτερο βάθος στο συναίσθημα, «καθώς κάθε δώρο σχετίζεται με τη γιορτή, χωρίς ωστόσο να χρειάζεται να περιμένουμε τις γιορτές για ένα δώρο στους αγαπημένους μας». Επίσης, όλοι ήμασταν κάποτε παιδιά και ανυπομονούσαμε για τα δώρα από τους συγγενείς μας. «Όλοι έχουμε κρατήσει μέσα μας ζωντανό εκείνο το συναίσθημα της χαράς του μικρού παιδιού», υπενθυμίζει. «Με αυτό το συναίσθημα συναντιόμαστε ξανά ως ενήλικες κάθε φορά που ανταλλάσσουμε δώρα στις γιορτές, ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε». Η πρόθεση των γονιών να κρατήσουν ζωντανό τον μύθο του Άγιου Βασίλη και να ικανοποιήσουν εν γένει τις προσδοκίες των παιδιών τους είναι προφανής αυτές τις ημέρες. «Όλα τα παιδιά χαίρονται να λαμβάνουν δώρα, ειδικά όταν είναι κάτι που έχουν εκ των προτέρων ζητήσει», επισημαίνει ο κ. Πίσχος. «Υπάρχουν παιδιά που ζητούν πολλά δώρα, άλλα που περιμένουν την έκπληξη και εκείνα που ονειρεύονται το δώρο ως μέσο επίτευξης ενός στόχου». Οι γιορτές είναι ιδανική περίοδος για να μυηθούν τα παιδιά στην κουλτούρα του μοιράσματος δώρων. «Έχουμε την ευκαιρία να τους εμφυσήσουμε αξίες, πρωτίστως να τους καλλιεργήσουμε την υπομονή και την προσμονή, οι οποίες μπορούν να εξελιχθούν σε πυλώνες της ψυχοσύνθεσης των παιδιών». Το δώρο χρειάζεται να πλαισιώνεται από μια συνθήκη, π.χ. γιορτή, ή από μια επεξήγηση για την εν λόγω κίνηση. «Το δώρο ως μέσο επιβράβευσης συνδέεται περισσότερο με την αγωνία ή τη δυσκολία των γονιών να πλησιάσουν το παιδί τους», παρατηρεί ο κ. Πίσχος. «Την ανταμοιβή όπως και τη χαρά μπορούμε να τις δώσουμε στα παιδιά μας με πολλούς άλλους τρόπους, αρκεί να είμαστε δίπλα τους και να τους αφιερώνουμε το πιο πολύτιμο δώρο που θέλουν και μας το ζητούν με ποικίλους τρόπους: τον χρόνο μας».
Ορμόνη της αγάπης
Η ανταλλαγή δώρων μπορεί να συνεισφέρει στη σφυρηλάτηση των διαπροσωπικών σχέσεων και μεταξύ των ενηλίκων. «Αρκετές μελέτες την τελευταία δεκαετία έχουν δείξει ότι, όταν ξοδεύουμε χρήματα για κάποιον άλλον εκτός από τον εαυτό μας, νιώθουμε πιο ευτυχισμένοι», σημειώνει ο κ. Πίσχος, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι το όφελος τελικά είναι μεγαλύτερο για εκείνον που κάνει το δώρο. «Όταν συμπεριφερόμαστε με γενναιοδωρία, είτε στηρίζοντας έναν κοινωφελή σκοπό είτε δίνοντας σε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο κάτι που πραγματικά θέλει, δημιουργείται μεγαλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών και το αίσθημα της ευχαρίστησης μέσω της απελευθέρωσης ωκυτοκίνης, η οποία σηματοδοτεί την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια και τη σύνδεση, και συχνά αναφέρεται ως η “ορμόνη της αγάπης”».
Σε μια αντίστοιχη μελέτη στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης στην Ελβετία, οι ερευνητές έδωσαν σε 50 άτομα 100 δολάρια και καθοδηγώντας τους μισούς από αυτούς να τα ξοδέψουν για τον εαυτό τους και τους άλλους μισούς να τα δώσουν με κάποια μορφή σε κάποιον άλλον τις επόμενες τέσσερις εβδομάδες. Στη συνέχεια, πραγματοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) για να μετρήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα που σχετίζεται με τη γενναιοδωρία και την ευχαρίστηση κατά τη διάρκεια μιας εργασίας κοινής χρήσης. Διαπίστωσαν ότι μετά το τέλος του πειράματος όσοι ξόδεψαν χρήματα προσφέροντας στον πλησίον ανέφεραν, μεταξύ άλλων, υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας.
Πώς κατανοούμε τους άλλους
Το δώρο μπορεί να ενισχύσει μακροπρόθεσμα και την ενσυναίσθηση. «Όταν νιώθουμε αγάπη και νοιάξιμο για ένα άλλο πρόσωπο, συχνά παρακινούμαστε να κάνουμε κάτι καλό γι’ αυτό, όπως να το βοηθήσουμε να ανακουφιστεί από τον πόνο του», παρατηρεί ο κ. Πίσχος. «Έχει αποδειχθεί ότι, όταν νιώθουμε κοντά μας κάποιον ή νοιαζόμαστε βαθιά γι’ αυτόν, τον θεωρούμε μέρος του εαυτού μας και ενισχύει την προθυμία μας να προβούμε σε μια πράξη καλοσύνης για το άτομο αυτό». Ως άνθρωποι είμαστε «προγραμματισμένοι» για μίμηση και ενσυναίσθηση ήδη από τη βρεφική ηλικία. «Η παρακολούθηση άλλων ανθρώπων να εκτελούν ασκήσεις, ενεργοποιεί τους περίφημους “καθρεπτικούς νευρώνες”». Έτσι κατανοούμε τους άλλους. «Βιώνουμε κυριολεκτικά αυτό που βιώνουν οι άλλοι μέσα από τους εν λόγω νευρώνες, και αυτό μας επιτρέπει να καταλάβουμε βαθιά και κυριολεκτικά το πώς αισθάνεται ο άλλος», προσθέτει. «Η προσφορά δώρου είναι μία ακόμα ευκαιρία για να βιώσουμε ενσυναίσθηση».
Παρά την ευεργετική επίδραση της παραπάνω διαδικασίας στην ψυχοσύνθεσή μας αλλά και στις σχέσεις μας με τους άλλους, πολλοί βιώνουν δυσανάλογα μεγάλο άγχος, προκειμένου να κάνουν μια εύστοχη επιλογή. Αυτό ενδέχεται να συνδέεται με την ψυχοσύνθεση του καθενός, το φύλο του δωρητή −οι γυναίκες τιμούν με μεγαλύτερη προθυμία το έθιμο−, την οικονομική του κατάσταση, αλλά και τη φύση της σχέσης. Όλα τα χριστουγεννιάτικα δώρα δεν απορρέουν από ανιδιοτελή αγάπη − μερικά έρχονται να ισορροπήσουν κάποια παλαιότερη υποχρέωση ή να δημιουργήσουν μια νέα.
Παρά την ευεργετική επίδραση των δώρων στην ψυχοσύνθεσή μας αλλά και στις σχέσεις μας με τους άλλους, πολλοί βιώνουν δυσανάλογα μεγάλο άγχος, προκειμένου να κάνουν μια εύστοχη επιλογή.
Τι σημαίνει, για εσάς, επιλέγω ένα δώρο για ένα προσφιλές μου πρόσωπο; «Σημαίνει αφιερώνω χρόνο και ψυχή για εκείνο το πρόσωπο που με ενδιαφέρει: για να διακρίνω τι θέλει, τι το ενδιαφέρει, τι αναδύεται συναισθηματικά από τη σχέση μας, και μετά βρίσκω το ιδανικό δώρο. Το αγοράζω και δεν βάζω κάρτα αλλαγής. Γιατί είναι ένα δώρο που έχω αφιερωθεί σωματικά και ψυχικά για να το βρω, και με αυτόν τον τρόπο τού δείχνω πόσο σημαντικός μού είναι». Για να καταλήξουμε στο κατάλληλο δώρο, δεν είναι απαραίτητο να επισκεφθούμε κάποιο εμπορικό κατάστημα ή να πλοηγηθούμε σε e-shop. «Ένα βιωματικό ή ένα χειροποίητο δώρο αποτελεί μία μοναδική κίνηση που γίνεται αποκλειστικά για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο· ως εκ τούτου έχει ιδιαίτερο συμβολισμό, ενισχύει την αξία της σχέσης και εγγράφεται στον εγκέφαλό μας ως ενεργό αποτύπωμα περισσότερο από ένα υλικό δώρο που βρίσκεται στην ντουλάπα ή στο ράφι μας», τονίζει ο κ. Πίσχος. «Ας μην ξεχνάμε ότι τα δώρα αυτές τις γιορτές μπορούν να πάρουν πολλές μορφές: επισκέψεις σε συγγενείς και φίλους που δεν έχουμε χρόνο να δούμε τον υπόλοιπο καιρό, πρόσκληση σε κοινή εμπειρία, ακόμα και ένα τηλεφώνημα για συγχώρεση σε ένα πρόσωπο που έχουμε πικράνει· ειδικά το τελευταίο είναι ένα ανεκτίμητο δώρο, που μετουσιώνει και τη φιλοσοφία της χριστιανικής γιορτής».
