Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι από τις σειρές του Μανούσου Μανουσάκη είναι οι τίτλοι αρχής. Αποτελούνταν από τα πορτρέτα των ηθοποιών, σύντομες σκηνές των πρώτων επεισοδίων και ένα τραγούδι που έστρεφε αμέσως την προσοχή στη μικρή οθόνη. Το jingle του Γιώργου Χατζηνάσιου στο «Ταύρος και τοξότη», το κλαρίνο στους «Ψίθυρους Καρδιάς» των Χρήστου Νικολόπουλου και Ελένης Γιαννατσούλια που τραγουδούσε ο Δημήτρης Μπάσης, τo intro στο «Μη μου λες αντίο» των ίδιων δημιουργών με τη φωνή του Κώστα Μακεδόνα. Η αγγελική φωνή του Μιχάλη Χατζηγιάννη στο «Άγγιγμα Ψυχής» των Γιώργου Χατζηνάσιου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη. Το δράμα στη φωνή της Γλυκερίας στο «Η αγάπη ήρθε από μακριά» των Μάριου Τόκα και Φίλιππου Γράψα. Θα έπρεπε να έρθουν τα ακαδημαϊκά χρόνια, για να ανακαλύψω επί της ουσίας τις σειρές του, και να καταλήξω να κάνω binge watching το ένα επεισόδιο μετά το άλλο. Κατάλαβα, γρήγορα, πως ο Μανουσάκης δεν έκανε απλώς τηλεόραση για απαγορευμένους έρωτες. Ακόμα και τώρα όμως αναρωτιέμαι: ποια είναι, τελικά, η κληρονομιά που άφησε στην ελληνική TV;
Ρεαλιστική τηλεόραση
Η Ιωάννα Βώβου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, μας κατατοπίζει ακριβέστερα στο πολυσχιδές έργο του, ξεκινώντας από τα αυτοτελή επεισόδια του αστυνομικού «Τμήματος Ηθών», το οποίο προβλήθηκε στον ANT1 για τρεις σεζόν (1992-1995). «Εδώ ο Μανουσάκης εισάγει τις αστυνομικές σειρές στην ελληνική τηλεόραση σε μια εποχή που συμπίπτει με την άνθησή τους σε διεθνές επίπεδο, όπως παρατηρείται στην αγγλοσαξονική, στην γαλλική και στη γερμανική κουλτούρα. Ακολουθεί το ρεύμα της quality ΤV, με παραγωγές που συνομιλούν και συναγωνίζονται με το σινεμά», αναφέρει και προσθέτει ως κύρια χαρακτηριστικά της σειράς την ωμότητα και τη ρεαλιστική αφήγηση, η οποία υποστηρίζεται τόσο σεναριακά, όσο και οπτικοακουστικά.
Σε αυτό το είδος επέστρεψε και φέτος με «Το δίχτυ» σε σενάριο Βαγγέλη Γιαννίση, το οποίο προβάλλεται στην ΕΡΤ. Ακόμη, το αστυνομικό στοιχείο εντοπίζεται και στην κομεντί «Ταύρος με Τοξότη», όπου μία ρεπόρτερ και ένας ντετέκτιβ με εφηβικό παρελθόν συνεργάζονται για την εξιχνίαση μιας υπόθεσης.
Καταρρίπτοντας στερεότυπα
Τολμώντας να χωρίσουμε το τηλεοπτικό του έργο σε κατηγορίες, ακολουθεί η θεματική του αδύνατου και του απαγορευμένου ήρωα. «Ψίθυροι Καρδιάς» στο Mega, σε σενάριο του Σταύρου Αβδούλου και της Ειρήνης Ριτσώνη, τη σεζόν 1997-98. Η Ελλάδα παρακολουθεί καθηλωμένη στις τηλεοράσεις τον έρωτα ενός νεαρού αρχιτέκτονα και μιας Ρομά, με την τηλεθέαση να σημειώνει ένα ακατάρριπτο ρεκόρ για την ελληνική μυθοπλασία. Ανάμεσα στις σειρές που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, συναντάμε τις εξής δημοφιλείς, όλες από την συχνότητα του ANT1: «Άγγιγμα Ψυχής» (1998-99 – έρωτας ενός ιερέα με μια γυναίκα), «Για μια γυναίκα και ένα αυτοκίνητο» (2001-02 – κομεντί για τον απαγορευμένο έρωτα στη νύχτα), «Η αγάπη ήρθε από μακριά» (2002-03 – έρωτας ενός Αλβανού εργάτη με την γυναίκα ενός μεγαλοτσιφλικά) και «Μη μου λες αντίο» (2004-05 – έρωτας ενός μουσουλμάνου με μια φοιτήτρια στην Κομοτηνή).
«Σε αυτές τις σειρές, ο Μανουσάκης με θεματικές που αγγίζουν τις “χορδές” μας. Τίθενται θεματικές που αφορούν την πολυπολιτισμικότητα, το πώς μπορούμε να συνυπάρξουμε με κοινότητες που είναι παρούσες στη δημογραφία των κοινωνιών μας. Αυτό που έκανε ήταν να τις αναδείξει, προσφέροντας μια διέξοδο να καταρριφθούν τα όποια στερεότυπα. Οι ιστορίες του δίνουν διαφορετικές οπτικές, επιτρέποντας σε ένα πολυσχιδές κοινό να ταυτιστεί και να τις ερμηνεύει με βάση τα δικά του στοιχεία. Υπάρχει εδώ μια πρόταση συνύπαρξης», σημειώνει η κ. Βώβου.
Διαχρονικές διασκευές
Από το 2008 μέχρι το 2019 απείχε τηλεοπτικά, αλλά το 2015 μετέφερε στον κινηματογράφο το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, «Ουζερί Τσιτσάνης». Επέστρεψε στη μικρή οθόνη αφηγούμενος γεγονότα της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, όπως καταγράφτηκαν στο ιστορικό βιβλίο του Χάρη Τσιρκινίδη «Το κόκκινο ποτάμι», για λογαριασμό του Open (2019-20, 2022-23). «Οι διασκευές είναι το τρίτο κομμάτι του έργου του. Όπως φανερώνει και το “Ουζερί Τσιτσάνης”, αλλά και οι μετέπειτα διασκευές διηγημάτων στην ΕΡΤ, όπως το “Ποιος ήτο ο φονεύς του αδερφού μου;” του Βιζυηνού και το “Βαρδιάνος στα σπόρκα” του Παπαδιαμάντη, εξετάζει το πώς ένα λογοτεχνικό κείμενο εγγράφεται σε μια χρονικότητα και σε μια παράδοση που διαρκώς επικαιροποιείται. Οι μεταφορές υπάρχουν διεθνώς στον προγραμματισμό των σταθμών. Μάλιστα, η μορφή της μίνι σειράς την καθιστά αυτόματα ως ένα αυτόνομο οπτικοακουστικό έργο, το οποίο διεκδικεί αξίες», καταλήγει, απαντώντας σε μεγάλο, αν όχι απόλυτο βαθμό, το ποια ήταν τελικά η κληρονομιά που άφησε ο Μανούσος Μανουσάκης στην ελληνική τηλεόραση.
