Μια φράση που ακούω συνεχώς από μικρός, είναι: «Όταν κάνεις δικά σου παιδιά, θα καταλάβεις». Μέχρι στιγμής, δεν έχω κάνει δικά μου παιδιά και δεν έχω καταλάβει. Παρ’ όλα αυτά, όλο και πιο συχνά πιάνω τον εαυτό μου να παρατηρεί τις μαμάδες φίλες μου. Τις θαυμάζω. Τις κρίνω. Τις ακούω να λένε πόσο δύσκολο είναι και ενίοτε συγκρίνω τη μοντέρνα διαπαιδαγώγηση και γονεϊκότητα με αυτήν που διαμόρφωσε εμένα στα ’90s. Κάπως έτσι έφτασα και σε αυτό το κείμενο, που συνδυάζει προσωπικές αναμνήσεις με μαρτυρίες, γνώμες αλλά και επιχειρηματικές ιδέες μοντέρνων μαμάδων.
Ενα παιδί τρώει στα ’90s
Μπισκότα με γάλα. Πατατάκια. Πολλά γλυκά, πολλές πίτσες, ελάχιστα φρούτα. Όταν σκέφτομαι την παιδική μου ηλικία, καταλαβαίνω ότι κάποια πράγματα έγιναν λάθος και σίγουρα η διατροφή ήταν ένα από αυτά. Θυμάμαι ότι ο φίλος μου ο Λευτέρης στο διάλειμμα του Νηπιαγωγείου έβγαζε ένα σακουλάκι με καρότα. Δεν είχα ξαναδεί άνθρωπο να τρώει καρότα ολόκληρα. Μου φαινόταν εντυπωσιακό. Εγώ την έβγαζα με ένα κουλούρι από τον φούρνο της γειτονιάς. Δεν το λες junk food, αλλά ούτε και πρωινό των πρωταθλητών.
«Υπάρχει μια αδιαφορία για τη σίτιση των παιδιών», επιβεβαιώνει η διατροφολόγος Άννα-Μαρία Βολανάκη. «Εξ ου και η Ελλάδα έχει σταθερά υψηλά ποσοστά στην παιδική παχυσαρκία. Εγώ θυμάμαι στο Δημοτικό μια φορά που είχα βγάλει να φάω γιαούρτι. Την άλλη μέρα ήρθαν οι συμμαθήτριές μου αποφασιστικές: “Ρωτήσαμε τη μαμά και είπε ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται δίαιτα!”. Σήμερα οι γονείς δουλεύουν πολλές ώρες, δεν έχουν χρόνο για μαγείρεμα και υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε φτηνό φαγητό. Έπειτα, αρκετά παιδιά μεγαλώνουν ουσιαστικά με τη γιαγιά και τον παππού, οι οποίοι, προκειμένου να γίνουν αγαπητοί, τους δίνουν γλυκά. Πέραν αυτού, λείπει η γνώση. Π.χ., πάρα πολλοί γονείς θεωρούν ότι ένα σαντουιτσάκι με τυρί, γαλοπούλα και μαγιονέζα είναι απολύτως ΟΚ». Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις. «Όταν γεννήθηκε ο γιος μου», θυμάται η Έρη Χριστογιάννη, «στην αρχή έφτιαχνα εγώ όλα τα γεύματα. Βέβαια, έπρεπε να μαγειρεύω τρεις-τέσσερις φορές τη μέρα, να υπολογίζω τις αναλογίες… Πολύ κουραστικό. Από την άλλη, στο εμπόριο έβρισκα πράγματα με φουλ συντηρητικά, ζάχαρη, αλάτι…».
Με αυτές τις σκέψεις και αυτές τις ανάγκες, πριν από λίγους μήνες η Έρη και η Άννα-Μαρία «φύτεψαν» τον Σπόρο. Ένα νέο brand νόστιμων και θρεπτικών σνακ για παιδιά (αλλά και για ενήλικες – προ ημερών δοκίμασα τα Tsoureki balls, μπαλίτσες ενέργειας με γεύση τσουρεκιού, που ήταν εξαιρετικά!). «Στις πιο γλυκές συνταγές έχουμε δώσει έμφαση στα φυσικά σάκχαρα, π.χ. από χουρμά ή σταφίδες», εξηγεί η Άννα-Μαρία. «Στα πιο αλμυρά βάζουμε μπαχαρικά, όπως κουρκουμά, ρίγανη, σκόρδο…» Ρωτάω την Έρη αν ο γιος της, που είναι δυόμισι ετών, συμμετέχει άτυπα στον Σπόρο ως γευσιγνώστης: «Εννοείται! Το Σάββατο που θα κάνουμε δοκιμές, θα τον έχω εκεί. Από εκεί και πέρα, πίσω από τον Σπόρο βρίσκεται μια επιστημονική ομάδα με παιδίατρο και παιδοδιατροφολόγο. Έχουμε δικό μας σεφ, με τον οποίο κάναμε πολλές δοκιμές. Επίσης να πω ότι χρησιμοποιούμε αποκλειστικά βιολογικά προϊόντα και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά το καλύτερο. Αυτό που θα δίναμε και στα δικά μας».
«Κάποια παιδάκια»
Στο νηπιαγωγείο θυμάμαι ότι ορισμένα παιδιά δυσκολεύονταν να συμμετέχουν στις δράσεις και τις χειροτεχνίες. Τα περιγράφει ο Φοίβος Δεληβοριάς στους πρώτους στίχους του τραγουδιού Κάποια παιδάκια. «Στην εποχή μας», θυμάται η φίλη μου η Αναστασία, «όταν ένα παιδί δεν ήταν καλός μαθητής ή αντιμετώπιζε συγκεκριμένες μαθησιακές δυσκολίες, το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον δέχονταν το γεγονός ως μια δεδομένη κατάσταση. Έλεγαν “είναι αδύναμος στο σχολείο”. Σήμερα, αν το παιδί έχει θέματα με την άρθρωση, αν δυσκολεύεται να γράψει, να συγκεντρωθεί, να προσαρμοστεί σε έναν χώρο, πηγαίνει σε ένα κέντρο λογοθεραπείας και εργοθεραπείας». Πριν ακόμα μπει στο Δημοτικό, ο γιος της Αναστασίας αντιμετώπισε θέματα άρθρωσης αλλά και λεπτής κινητικότητας (η ικανότητα ενός παιδιού να χειρίζεται σωστά τις μικρές μυϊκές ομάδες, π.χ. για το κράτημα του μαρκαδόρου ή του πιρουνιού). «Τελικά κατάφερε να ξεπεράσει πλήρως αυτά τα θέματα, μέσα από συγκεκριμένες συνεδρίες, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Από την άλλη, αυτό το νέο δεδομένο συχνά ωθεί τους δασκάλους σε μια αποφυγή της “ευθύνης”, στέλνοντας κάθε χρόνο έναν σημαντικό αριθμό παιδιών προς αξιολόγηση σε δημόσια κέντρα (ΚΕΔΑΣΥ), κάτι που πολλές φορές προκαλεί στους γονείς άδικο άγχος και πανικό».
Το βέβαιο είναι ότι τα παιδιά δεν αφήνονται πλέον στην τύχη τους. Πέραν αυτού, «η σύγχρονη παιδαγωγική βλέπει την αδυναμία σαν δύναμη», παρατηρεί η Χριστίνα-Λυδία Σπυράτου, ιδιοκτήτρια του παιδικού σταθμού Πετάει Πετάει στο Παγκράτι. «Ίσως ο Τεντόγλου να μην μπορούσε εύκολα να συγκεντρωθεί, να πειθαρχήσει και να καθίσει σε μια καρέκλα για 45 λεπτά. Και όμως, αυτό το ελατήριο που είχε μέσα του, αυτή η ενέργεια, τον οδήγησε στην κορυφή του κόσμου». Τη ρωτάω αν θυμάται λάθος νοοτροπίες από τα δικά της χρόνια στο Νηπιαγωγείο. «Θυμάμαι κάποια έμφυλα στερεότυπα. Π.χ., είχαμε γωνιές ενδιαφέροντος και λέγαμε “τα αγόρια θα παίξουν το συνεργείο, τα κορίτσια το κομμωτήριο”. Αυτό προσπαθούμε να το αλλάξουμε. Θεωρούμε ότι παίζοντας με όλα τα παιχνίδια, ένα παιδί εξερευνά όλες τις πτυχές του εαυτού του». Άραγε υπάρχουν γονείς επιφυλακτικοί σε αυτό; «Ναι. Όλοι είμαστε διαφορετικοί, επομένως υπάρχουν διαφορετικές οπτικές. Ο στόχος μας ως εκπαιδευτικών είναι να εμπνεύσουμε έναν άλλο δρόμο. Γενικότερα πάντως, στο εκπαιδευτικό πλαίσιο συμπεριλαμβάνεται και ο γονέας. Γιατί και εκείνος μαθαίνει».
Υπάρχει μια παλιά νοοτροπία (την άκουσα και πρόσφατα, θα τη μεταφέρω αυτούσια) που λέει «αν είχε φάει δυο χαστούκια μικρός, θα είχε στρώσει». Δεν με βρίσκει σύμφωνο. Μήπως, όμως, σήμερα έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο; Μήπως δηλαδή τα παιδιά έχουν γίνει μυγιάγγιχτα, μέσα στην ανησυχία των γονιών για το παραμικρό ψυχικό ή σωματικό τραύμα; «Ναι, ένα παιδί μπορεί να το “καλομάθουμε”», λέει η Χριστίνα-Λυδία. «Η υπερπροστατευτικότητα έχει ως βάση το ενδιαφέρον του γονέα, υπάρχει όμως ο κίνδυνος να φτάσει σε ένα σημείο μη λειτουργικό. Εκεί ο γονέας κάτι θα κάνει. Θα ρωτήσει έναν ειδικό, έναν εκπαιδευτικό… Κάπως θα δράσει». Πάνω στην κουβέντα, μαθαίνω για μια παλιά διευθύντρια Νηπιαγωγείου που κάθε μεσημέρι αποχαιρετούσε τα παιδιά με ένα φιλί στο στόμα. Προσωπικά, θυμάμαι τη δική μου να με μαλώνει, με άσχημο τρόπο, για ασήμαντη αφορμή. «Ναι, ο φόβος ήταν εργαλείο. Πολλοί δάσκαλοι τρόμαζαν τα παιδιά. Ήθελαν να τους φοβούνται». Έως έναν βαθμό, σε κάποιες περιπτώσεις μάς συμβαίνει μέχρι σήμερα με τα αφεντικά μας, τους κακοποιητικούς συντρόφους, τους παρκαδόρους των πλοίων… Δύσκολη η ζωή! Αναπόφευκτα ο καθένας από μας, μέσα από την ψυχανάλυση με κάποιον ειδικό ή με τον εαυτό του, θα ανατρέξει κάποτε στα παιδικά χρόνια ψάχνοντας να βρει τι πήγε στραβά.
Συνήθως, το μεγάλο βάρος πέφτει στους γονείς, όχι στο σχολείο. «Έχει ενδιαφέρον», λέει η Χριστίνα-Λυδία, κάνοντας μια παύση για να σκεφτεί. «Ενώ οι μεγάλοι απομακρυνόμαστε από μια ανθρώπινη ενήλικη ζωή (ανάγκες, επικοινωνία, επαφή με τη φύση, επαφή με τον εαυτό μας, φλερτ), ταυτόχρονα ζητάμε από την εκπαίδευση να γίνει πιο ανθρώπινη. Αυτή όμως είναι η φυσική εξέλιξή της. Ασχέτως τού τι συμβαίνει γύρω μας, η εκπαίδευση εκπροσωπεί την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο».
Ας παίξουμε!
Αν βγήκα σκληρός άντρας (…), είναι επειδή μεγάλωσα με Σβαρτσενέγκερ. Αγορασμένες ή νοικιασμένες, οι βιντεοκασέτες ταινιών δράσης υπήρξαν αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας, εκεί στα μέσα των ’90s. Νωρίτερα θυμάμαι να παίζω με σφηνοτουβλάκια, ευχούληδες, κατσίστες και playmobil. Η μητέρα μου δεν εργαζόταν και έτσι τα μεσημέρια μπορούσαμε να αναμετρηθούμε στο Σκορ 4 ή να φτιάξουμε παρέα ένα παζλ στο πάτωμα. Δεν ξέρω αν το παζλ με βοηθούσε να κατανοήσω καλύτερα τον κόσμο, να καλλιεργήσω τις αισθήσεις μου ή να έρθω πιο κοντά στα συναισθήματά μου. Σίγουρα δεν είχε τέτοια πρόθεση.
«Ασχέτως τού τι συμβαίνει γύρω μας, η εκπαίδευση εκπροσωπεί την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο». —Χριστίνα-Λυδία Σπυράτου, εκπαιδευτικός
Από την άλλη, τα αισθητηριακά παιχνίδια του Τhe Kidzone στοχεύουν ακριβώς εκεί. «Όταν αποφάσισα να αφήσω τη δικηγορία για να αφιερωθώ πλήρως στη φροντίδα των παιδιών μου», λέει η δημιουργός τους, Χριστίνα Αλεξοπούλου, «μέσα από το παιχνίδι ξύπνησε μέσα μου μια διάθεση για δημιουργικότητα». Κάπως έτσι άρχισε να φτιάχνει τη δική της, σπιτική πλαστελίνη. «Παρατήρησα στα παιδιά μια φυσική έλξη, έναν αυθορμητισμό αλλά και μια συγκέντρωση στο μη δομημένο παιχνίδι. Έπιαναν, άγγιζαν, μύριζαν αρώματα, εκφράζονταν με τον δικό τους τρόπο. Βέβαια, για μια μητέρα που γυρνάει στο σπίτι επτά η ώρα κουρασμένη, δεν είναι τόσο εύκολο να αρχίσει να φτιάχνει πλαστελίνες… Αυτή την ανάγκη έρχεται να καλύψει το Kidzone». Τα τελευταία χρόνια, τα αισθητηριακά παιχνίδια έχουν μπει στα σχολεία αλλά και στα κέντρα εργοθεραπείας. Κατά τα άλλα, τα περισσότερα παιδιά σήμερα μεγαλώνουν με μια υπερπληθώρα παιχνιδιών. «Αγοράζουμε εμείς, φέρνουν οι φίλοι, ο νονός, οι παππούδες, οι γιαγιάδες… Οπότε από ένα σημείο και μετά το παιδί μπουχτίζει», μου λέει η φίλη μου η Σοφία. «Εμάς μας έφερναν παιχνίδι και ενθουσιαζόμασταν. Τώρα ο ενθουσιασμός κρατάει μέχρι να ανοίξει το περιτύλιγμα και μετά το παιδί παίζει με τις λεκάνες, τις κουτάλες, τη σκούπα…»
Η ζωή στις οθόνες
Από μια ηλικία και έπειτα, βέβαια, τα παιδιά ζητάνε άλλα πράγματα. «Δεν χρειάζεται καν να ζητήσουν», με προλαβαίνει η Ματούλα, μητέρα δύο αγοριών που πάνε στο Δημοτικό. «Μεγαλώνουν σε ένα σπίτι όπου υπάρχουν συνδρομητικές πλατφόρμες – και βέβαια το YouTube, που συνδέεται με την τηλεόραση. Παρακολουθούν βιντεάκια καθημερινά. Από βλακείες του τύπου “το πιο ακριβό παπούτσι στον κόσμο” μέχρι πιο χρήσιμα, όπως κατασκευές ή πληροφορίες για το διάστημα. Το θετικό είναι ότι μαθαίνουν πάρα πολλά πράγματα, πάρα πολύ νωρίς. Το αρνητικό, ότι συνηθίζουν σε σύντομες διάρκειες και συνεχείς εναλλαγές, οπότε μετά δυσκολεύονται πολύ να παρακολουθήσουν, π.χ., μια ταινία». Οι γιοι της Ματούλας είναι οκτώ και δέκα ετών. Σε αυτές τις ηλικίες συνήθως υπάρχει και πρόσβαση σε φορητές συσκευές. «Εμείς τα τάμπλετ τα επιτρέπουμε δύο φορές τη βδομάδα», μου λέει. Και με τις εξωτερικές δραστηριότητες τι γίνεται; «Κατ’ αρχάς υπάρχουν τα οργανωμένα, π.χ. οι δικοί μου πάνε στο μπάσκετ. Έχουμε κάνει κεραμική μία φορά, γκράφιτι… Θέλω να τα γράψω και στην αρχιτεκτονική. Υπάρχουν πολύ περισσότερες επιλογές από όσες είχαμε στην ηλικία τους. Από εκεί και πέρα, τα Σαββατοκύριακα πάμε στο πάρκο, πάμε για ποδήλατο, κλοτσάμε καμιά μπάλα στην πλατεία…»
Τα αισθητηριακά παιχνίδια έχουν μπει πλέον σε σχολεία αλλά και σε κέντρα εργοθεραπείας. Κατά τα άλλα, τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν με μια υπερπληθώρα παιχνιδιών.
Όταν ήμουν δέκα (στην ηλικία του μεγάλου γιου της Ματούλας), έπαιρνα την μπάλα μου και πήγαινα στο σχολείο της γειτονιάς για ποδόσφαιρο. Αυτό δεν συμβαίνει σήμερα. «Ακόμα και δώδεκα να πάει ο Χρήστος, δεν θα τον αφήσω να βγει να παίξει μόνος». Άρα μπορεί να φταίνε κάπου και οι γονείς; «Ναι, ξεκάθαρα. Φοβόμαστε. Αλλά υπάρχουν και περισσότεροι κίνδυνοι. Παλιά στα σπίτια αφήνανε την πόρτα ανοιχτή. Σήμερα δεν τολμά κανείς». Πολλές φορές, η κοινωνικοποίηση γίνεται μέσα από online παιχνίδια. «Που πάλι είναι επικίνδυνο. Αφενός γιατί κολλάνε, αφετέρου γιατί μπορεί να μπει κάποιος εκεί να ψαρέψει παιδάκια για διάφορους λόγους…» Επιτραπέζια παίζουν τουλάχιστον; «Σπάνια. Θυμάμαι με την αδερφή μου παίζαμε Μάντεψε ποιος. Τους το πήρα πέρυσι. Παίξανε λίγο, τους άρεσε. Μετά το αφήσανε. Είναι τόσο συναρπαστικές και εθιστικές οι οθόνες, που κολλάνε εκεί».
Όμως το ίδιο δεν ισχύει και για εμάς; Μου είναι αδύνατο πια να ακούσω ολόκληρο έναν δίσκο στο σπίτι ή να δω μια ταινία, χωρίς να τσεκάρω κάθε τόσο το κινητό μου. Ένας Ίνσταγκραμ λογαριασμός που ανακάλυψα πρόσφατα είναι αυτός της 5 Minute Mum, όπου η Έλενα Χαραλαμπούδη διακωμωδεί τη γονεϊκή εμπειρία. Οι δεκάδες χιλιάδες καρδούλες σε κάθε βίντεο αποδεικνύουν πόσοι ταυτίζονται μαζί της. Παρακολουθώντας τα βίντεο, μάλιστα, έμαθα και έναν όρο που δεν ήξερα: το momshaming. Είναι η πρακτική τού να κρίνεις μια μαμά και να την κάνεις να αισθάνεται άσχημα για το πώς μεγαλώνει το παιδί της. «Τέλεια μαμά δεν υπάρχει», μου λέει η Αναστασία από την άλλη γραμμή του τηλεφώνου. «Ούτε και φροντιστήριο για το πώς να γίνεις καλή μαμά. Όλες κάνουμε λάθη, όλες προσπαθούμε για το καλύτερο και όλες αξίζουμε ένα μπράβο – όπως και οι μπαμπάδες βέβαια». Κάποια στιγμή, καθώς μιλάμε, η Αναστασία κάνει παρατήρηση στην τρίχρονη κόρη της: «Ιωάννα, όχι, όχι αυτό!». Η Ιωάννα πάει να κάνει και αυτή ένα λάθος, αλλά θα το διορθώσει.
Αναζητήστε τα σνακ του Σπόρου στο sporosmeals.com και σε επιλεγμένα παντοπωλεία και ντελικατέσεν. Βρείτε τα αισθητηριακά παιχνίδια της Χριστίνας Αλεξοπούλου στο thekidzone.gr. Επισκεφτείτε τον παιδικό σταθμό Πετάει Πετάει στο Παγκράτι (Αθανασίας 19).
* Eυχαριστούμε το Κτήμα Αρίστη που φιλοξένησε τη φωτογράφιση.
