Λίγοι σύγχρονοι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα έχουν συνδέσει τόσο το όνομά τους με την αρχιτεκτονική της πολυτελούς φιλοξενίας, όσο η Νίκη Μάνου-Ανδρεάδη. Η αρχιτέκτονας από τη Θεσσαλονίκη έχει επιτύχει μια χρυσή trifecta: την αναγνώριση της ποιότητας της δουλειάς της από τον κλάδο της εδώ στην Ελλάδα, αναγνώριση που δεν χαρίζεται εύκολα από τους ομοτέχνους της, την καταξίωση μέσω βραβείων από διεθνείς οργανισμούς και βέβαια την ψήφο εμπιστοσύνης των χιλιάδων επισκεπτών των θερέτρων του ομίλου Sani/Ikos στη Χαλκιδική και αλλού, των οποίων υπέγραφε τον σχεδιασμό έως και το τέλος του 2022. Όπως λέει η ίδια, η αρχιτεκτονική της παρέμβαση στα έργα αυτά ήταν ολιστική: «Ξεκινούσε από τον αρχικό σχεδιασμό και έφτανε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια: τα κεριά στα μπαρ και τις στολές του προσωπικού». Τεχνοκράτισσα όσο και οραματίστρια, η κ. Ανδρεάδη μάς ξεναγεί σε ένα ταξίδι στο σήμερα και το αύριο του ξενοδοχειακού σχεδιασμού, με μια απαραίτητη πρώτη στάση στη Θεσσαλονίκη, από όπου ξεκίνησε η δική της διαδρομή.
Πόσο σας επηρέασαν ο αρχιτεκτονικός πλούτος και η πολυπολιτισμικότητα της Θεσσαλονίκης, όπου μεγαλώσατε; Υπήρχαν κτίρια στην πόλη ή στη γειτονιά σας που ερέθισαν το ενδιαφέρον σας και έχουν εγγραφεί στη μνήμη σας;
Στη Θεσσαλονίκη, αυτό που πραγματικά με εμπνέει είναι η άμεση επαφή της με τη θάλασσα, το παραλιακό της μέτωπο, που εκτείνεται από τη μία άκρη της πόλης έως την άλλη, καταλαμβάνοντας το πέταλο που αγκαλιάζει τον Θερμαϊκό σε όλο του το μήκος. Είχα την τύχη να γεννηθώ και να μεγαλώσω σε ένα νεοκλασικό σπίτι, που σχεδίασε ο μεγάλος αρχιτέκτονας Ξενοφών Παιονίδης το 1926, πάνω στη θάλασσα. Το σπίτι μας βρισκόταν στην περιοχή των Εξοχών, έξω από τα νοτιοανατολικά τείχη της πόλης. Ήταν η περιοχή όπου σταδιακά μετά την πυρκαγιά του 1917 ανεγέρθηκαν νέοι τύποι κατοικιών, προσαρμοσμένοι στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, με μεγάλους κήπους που κατέληγαν στον Θερμαϊκό κόλπο. Ζώντας στην περιοχή αυτή, η αισθητική σου διαμορφώνεται και σε ακολουθεί σε όλη σου τη ζωή. Δυστυχώς, τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια δεν υπάρχουν πλέον. Η Θεσσαλονίκη προχώρησε και εξελίχθηκε μέσα στα χρόνια, είναι μια πόλη όπου σε συναρπάζει το ότι, όταν τη διασχίζεις περπατώντας στο Ιστορικό Κέντρο, στην Άνω Πόλη, στα Κάστρα, στις υπέροχες βυζαντινές εκκλησίες, στα στενά δρομάκια με τα ξέφωτα, διατρέχεις όλη την ιστορία της. Η πόλη μέσα στα χρόνια έχει να δώσει πολλά δείγματα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και μου είναι δύσκολο να αναφερθώ σε κάποια κτίρια μεμονωμένα, όμως σίγουρα ξεχωρίζουν τα κτίρια της πλατείας Αριστοτέλους, ως ένα σύνολο με κοινά χαρακτηριστικά, αλλά και κτίρια όπως το «Κόκκινο Σπίτι» στην πλατεία Αγίας Σοφίας, η Οθωμανική Τράπεζα, το κτίριο του ΝΑΤΟ και πολλά άλλα στο κέντρο της πόλης. Έχει όμως να δώσει και πολλά δείγματα μοντέρνας ελληνικής αρχιτεκτονικής, με την ήρεμη ορθολογική γλώσσα του μοντερνισμού. Θα ξεχωρίσω το Αρχαιολογικό Μουσείο, έργο του Καραντινού, πολλά κτίρια στην Πανεπιστημιούπολη, έργα γνωστών αρχιτεκτόνων του μοντερνισμού, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, έργο του Κρόκου, το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας και πολλά άλλα.
Υπάρχει κάτι που ο πολύς κόσμος δεν μπορεί να φανταστεί για τη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού;
Ο πολύς κόσμος απολαμβάνει τα αποτελέσματα της αρχιτεκτονικής, αλλά δεν μπορεί να αντιληφθεί ούτε να φανταστεί τη διαδικασία παραγωγής του αρχιτεκτονικού έργου. Η δουλειά του αρχιτέκτονα απαιτεί αφοσίωση, δέσμευση, πειθαρχία, φαντασία, συνεχή αναζήτηση και ενημέρωση, χωρίς να μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα βέβαια το ταλέντο και η έμπνευση. Ο αρχιτέκτονας είναι εκείνος που με γνώση, μέθοδο, σκέψη, εφευρετικότητα και ταυτόχρονα με τέχνη και αισθητική μπορεί να σχεδιάσει όλα όσα απαιτούνται ώστε να υλοποιηθεί και να δοθεί έτοιμο για χρήση ένα έργο. Είναι εκείνος που γνωρίζει πώς να συνθέτει, να αναζητά και να επιλέγει κάθε φορά την κατάλληλη μορφολογία, τη σημασία της λειτουργικότητας, του αερισμού, του φωτισμού, καθώς και το πώς συνδέεται ο εσωτερικός με τον εξωτερικό του χώρο. Μα πάνω από όλα ο αρχιτέκτονας γίνεται κοινωνός της σύνδεσης του έργου που δημιουργεί με τον άνθρωπο, με τον χώρο και με το πνεύμα του τόπου.
Η αρχιτεκτονική ορίζεται ως «η τέχνη και η επιστήμη της ικανοποίησης των ανθρωπίνων αναγκών στον χώρο», δίνοντας έμφαση στην εργονομία και την αισθητική. Όταν εργάζεστε, πόσο ελεύθερη αφήνετε την καλλιτεχνική σας φύση και πόσο την τιθασεύετε για να υπηρετήσετε τις ανάγκες του συγκεκριμένου πρότζεκτ;
Ο αρχιτέκτονας καλείται να επιλύσει, να σχεδιάσει και να μεταμορφώσει σε ρεαλιστικό, πραγματικό έργο το θέμα που του δίνεται. Για τον λόγο αυτόν η αρχιτεκτονική βασίζεται στην αντίληψη του χώρου, οπότε άμεσα υπεισέρχεται και η έννοια του τόπου, που προσεγγίζεται με την υλική του διάσταση. Γι’ αυτό και ο τόπος όπου θα υλοποιηθεί το έργο παίζει μεγάλο ρόλο. Πάντοτε εστιάζουμε στο πώς θα «δέσει» το κτίριο ή τα κτίρια με το τοπικό περιβάλλον και πώς θα ενταχθεί σε αυτό, δηλαδή πώς θα συνδεθεί και πώς θα ανταποκριθεί. Για τον λόγο αυτόν συνηθίζω, πριν αρχίσω να δουλεύω, να περνάω πολλή ώρα και σε διάφορες στιγμές της μέρας στον χώρο όπου πρόκειται να κατασκευαστεί το έργο.
«Πάντοτε εστιάζουμε στο πώς θα “δέσει” το κτίριο ή τα κτίρια με το τοπικό περιβάλλον και πώς θα ενταχθεί σε αυτό, δηλαδή πώς θα συνδεθεί και πώς θα ανταποκριθεί».
Το πιο σημαντικό μέρος στη διαδικασία παραγωγής ενός αρχιτεκτονικού έργου και το σημείο εκκίνησής του είναι φυσικά πάντα η κεντρική ιδέα, το κόνσεπτ. Στο αρχικό στάδιο της μελέτης δουλεύω με απόλυτη ελευθερία και χωρίς περιορισμούς, με βάση το δεδομένο κτιριολογικό πρόγραμμα του έργου, το οποίο περιγράφει και τις ανάγκες που υπάρχουν. Στη συνέχεια και μετά από επανειλημμένες συναντήσεις με τον πελάτη μου, γίνονται οι τροποποιήσεις που απαιτούνται, ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό τελικό αποτέλεσμα. Αυτό πολλές φορές είναι μια σύνθετη και επίπονη διεργασία. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι μια μοναχική, αλλά ταυτόχρονα και συλλογική δουλειά.
Δουλεύεις και μόνος σου, δουλεύεις και με την ομάδα σου. Σημαντικό είναι η ομάδα να διατηρήσει την ευαισθησία της αρχικής αρχιτεκτονικής πρότασης. Στην πορεία μπορεί να παρασυρθείς από την ανταλλαγή σκέψεων μεταξύ των συνεργατών, από τις συζητήσεις με τον πελάτη σου ή και από τις δικές σου νέες σκέψεις. Ενώ πάντα ακούω τους συνεργάτες μου και σέβομαι τις απόψεις τους, έρχεται όμως μια στιγμή που ακούω μόνο τη δική μου φωνή. Είναι σαν να γίνεται ένα reset και να επανέρχεσαι στην αρχική πρόταση, που πρέπει να την υποστηρίξεις μέχρι την ολοκλήρωση της μελέτης.
Για 30 και πλέον χρόνια, έχετε συνδέσει το όνομά σας με την αρχιτεκτονική της φιλοξενίας και συγκεκριμένα με τον όμιλο Sani/Ikos. Πρόκειται για ένα μεγάλο και ετερογενές portfolio, με απαιτήσεις πολύ υψηλού επιπέδου. Ποιες ήταν οι βασικές αρχές στη δουλειά σας σε ό,τι αφορά αυτό το έργο ζωής;
H Σάνη ήταν η οικογενειακή μας επιχείρηση. Με τον σύζυγό μου, Σταύρο Ανδρεάδη, και με τον αδερφό του, Ανδρέα Ανδρεάδη, δημιουργήσαμε μια κορυφαία, πιστεύω, ομάδα που συνεργάστηκε ιδανικά και δημιούργησε κάτι μοναδικό. Είχαμε μεγάλη εμπιστοσύνη ο ένας στις ικανότητες του άλλου και ξέραμε πού έπρεπε να εστιάσουμε. Είμαι πολύ περήφανη που συμμετείχα σε αυτή την ομάδα, σε αυτή την περίοδο της δημιουργίας. Το Sani resort εξελίχθηκε σε έναν κορυφαίο τουριστικό προορισμό της Μεσογείου, με τα πέντε ξενοδοχεία του και τη μαρίνα με το αγοραστικό της κέντρο. Η δική μου αρχιτεκτονική παρέμβαση ήταν, όπως προανέφερα, πάντα ολιστική: ξεκινούσε από τον αρχικό σχεδιασμό και έφτανε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, τα κεριά στα μπαρ και τις στολές του προσωπικού.
Το ξενοδοχείο Sani Dunes που σχεδίασα, βραβεύτηκε το 2019 ως «Best Hospitality Design Hotel» παγκοσμίως από το Connoisseur Circle Hospitality Awards. Ήταν μια μεγάλη τιμή για μένα. Από το 2013 η εταιρεία μας ξεκίνησε τη δημιουργία ενός νέου brand, αυτού των Ikos resorts, που προσφέρουν πολύ υψηλού επιπέδου, all-inclusive υπηρεσίες. Επεκτάθηκε με τον ίδιο τρόπο η δραστηριότητά της και σε άλλους γεωγραφικά χώρους, εκτός της Σάνης, αρχικά στην Ελλάδα δημιουργώντας έξι ξενοδοχεία και στη συνέχεια και στο εξωτερικό, στην Ισπανία, με δύο ξενοδοχεία.
Οι λειτουργικές απαιτήσεις των Ikos resorts ήταν διαφορετικές, διατηρήσαμε όμως και εφαρμόσαμε σε όλα τις ίδιες αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις που είχαν αποδειχθεί τόσο επιτυχημένες στο Sani resort. Είχαμε την τύχη να αποκτήσουμε ορισμένα πραγματικά εξαιρετικά οικόπεδα, όπως αυτά των παλιών Club Μed στην Κω και στην Κέρκυρα. Είναι ευτυχία για έναν αρχιτέκτονα να εργάζεται και να δημιουργεί έχοντας ένα τέτοιο αρχικό περιβαλλοντικό υπόβαθρο. Δεν είναι καθόλου του χαρακτήρα μου να περιαυτολογώ, είμαι όμως πολύ περήφανη για τα σχόλια και τα βραβεία που δεχθήκαμε και συνεχίζουμε να δεχόμαστε για το Sani Resort και τα Ikos resorts. Το 2021, η Deloitte δημοσίευσε μια έρευνα για τα είκοσι καλύτερα νέα ξενοδοχεία στη Μεσόγειο. Ανάμεσα σε αυτά περιλήφθηκαν το Sani Dunes και το Ikos Aria, που σχεδιάστηκαν και τα δύο από το γραφείο μου. Είναι τα μόνα ελληνικά ξενοδοχεία στην έρευνα αυτή.
«Δεν είναι καθόλου του χαρακτήρα μου να περιαυτολογώ, είμαι όμως πολύ περήφανη για τα σχόλια και τα βραβεία που συνεχίζουμε να δεχόμαστε για τα Ikos resorts».
Ποιες είναι οι νέες τάσεις στη φιλοξενία; Τι πιστεύετε ότι αναζητούν οι επισκέπτες σε ένα ξενοδοχείο του 21ου αιώνα;
Η πανδημία COVID-19 άλλαξε ριζικά τον τρόπο που ζούμε και εργαζόμαστε. Τα ταξίδια διακοπών και αναψυχής γίνονται πιο συχνά και με μεγαλύτερη διάρκεια, διότι πλέον μπορούν να συνδυαστούν με την εργασία από απόσταση. Αυτή η ασάφεια των ορίων οδηγεί στην ανάγκη επανακαθορισμού των προτεραιοτήτων αναφορικά με τον τρόπο που τα ξενοδοχεία επικοινωνούν με τους πελάτες τους, καθώς και στο «story telling» μέσω του ντιζάιν των εσωτερικών και εξωτερικών τους χώρων, μεταξύ άλλων και με πρόβλεψη χώρων εργασίας πολυλειτουργικών και πολυμορφικών.
Αυτά που αναζητούν οι σύγχρονοι ταξιδιώτες είναι: Η αυθεντικότητα, με τη χρήση τοπικών υλικών και την ενσωμάτωση αρχιτεκτονικών μορφολογικών στοιχείων του τόπου. Η βιωσιμότητα, που αφορά την ένταξη του κτιρίου στον τόπο που ανήκει. Αυτό έχει γίνει πλέον κυρίαρχο και αφορά όχι μόνο τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό του ξενοδοχείου, αλλά και τη σχέση του με την τοπική κοινωνία. Ο επισκέπτης θέλει να πλησιάσει όσο περισσότερο γίνεται και με τρόπο που δεν θα είναι προσχηματικός τους ανθρώπους που τον φιλοξενούν στον τόπο τους. Υγιεινή και ασφάλεια, καθώς και τα δύο αποτελούν προτεραιότητα στην post-COVID εποχή. Τέλος, η οικολογική λειτουργία. Με ιδιαίτερα αυξανόμενο ρυθμό οι επισκέπτες ζητούν να πληροφορηθούν για τον τρόπο που ανεγέρθηκε και λειτουργεί το ξενοδοχείο, για τις ανακυκλώσεις που κάνει, το ενεργειακό του αποτύπωμα, την πράσινη ταυτότητά του. Όλα αυτά επηρεάζουν φυσικά και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Παράλληλα, στο πλαίσιο της τάσης που ραγδαία αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια, ότι ο τουρισμός οφείλει να είναι «δημιουργία εμπειριών», επιδιώκουμε η δική μας αρχιτεκτονική προσέγγιση να συμβάλλει σε αυτό.
Οι ταξιδιώτες επιθυμούν να νιώσουν ένα δυνατό βίωμα, να συνδεθούν με τον τόπο, να ανακαλύψουν πράγματα μόνοι τους, με έναν τρόπο ήσυχο και διακριτικό.
Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική και η εξοικονόμηση ενέργειας, που έχουν βρεθεί στον πυρήνα της δουλειάς σας, αποτελούσαν πάντοτε προτεραιότητες; Πώς έχουν εξελιχθεί οι σύγχρονες προκλήσεις της αρχιτεκτονικής και πώς αυτό έχει επηρεάσει το έργο σας;
Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι μια προσέγγιση στον σχεδιασμό κτιρίων που λαμβάνει υπόψη τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής και αξιοποιεί τις φυσικές συνθήκες για τη δημιουργία άνετων και ενεργειακά αποδοτικών χώρων. Σκοπός είναι να δημιουργηθούν κτίρια που είναι ενεργειακά αποδοτικά και περιβαλλοντικά φιλικά. Στον ξενοδοχειακό τομέα, η βιοκλιματική αρχιτεκτονική εφαρμόζεται σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας τα ξενοδοχεία με τρόπο που να μειώνει την ενεργειακή κατανάλωση και να αυξάνει την άνεση των επισκεπτών. Οι βασικές αρχές που εφαρμόζουμε στον σχεδιασμό των έργων μας είναι ο σωστός προσανατολισμός των κτιρίων, η χρήση του φυσικού φωτισμού, η κατάλληλη μόνωση, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η επιλογή βιώσιμων υλικών.
Στην πραγματικότητα, το «sustainable ξενοδοχειακό πρότζεκτ» αναφέρεται σε ξενοδοχειακά έργα που υιοθετούν μια ολιστική αντιμετώπιση στον σχεδιασμό και στη λειτουργία τους, με σεβασμό προς το περιβάλλον, την κοινωνία και την τοπική οικονομία. Στα τελευταία έργα μας ακολουθούμε τις αρχές του προγράμματος LEED, έτσι ώστε να μελετάμε την ξενοδοχειακή μονάδα σαν κλειστό οργανισμό μετά την κατασκευή της και να δουλεύουμε με στόχο να μειωθεί ο αρνητικός αντίκτυπος του ξενοδοχείου στο περιβάλλον.
«Οι βασικές αρχές που εφαρμόζουμε είναι ο σωστός προσανατολισμός των κτιρίων, η χρήση του φυσικού φωτισμού, η κατάλληλη μόνωση, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η επιλογή βιώσιμων υλικών».
Ποια είναι η γνώμη σας για το κίνημα του απο-τουρισμού και της απο-ανάπτυξης που κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια; Έχει επηρεάσει τον σχεδιασμό σας σε ό,τι αφορά τις τουριστικές μονάδες;
Δεν υπάρχει νομίζω κίνημα απο-τουρισμού, αλλά κίνημα κατά του υπερ-τουρισμού, που σε πολλά σημεία του πλανήτη ξεπέρασε πλέον κάθε όριο, καταστρέφοντας το περιβάλλον και υποβαθμίζοντας επικίνδυνα την ποιότητα ζωής των ντόπιων. Θα πρέπει να σας πω ότι συμμερίζομαι σε μεγάλο βαθμό την ανησυχία και κατανοώ τις αντιδράσεις, το θέμα όμως είναι πολιτικό. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει άμεσα να πάρουν μέτρα για να προστατευθεί η περίφημη «φέρουσα ικανότητα» κάθε τουριστικού προορισμού. Γνωρίζουμε όλοι ότι τα μέτρα αυτά είναι συχνά επώδυνα για κάποιους, δεν μπορεί όμως να γίνει αλλιώς. Σε ό,τι αφορά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αυτό δεν αλλάζει τις αρχές μας. Εξακολουθούμε να σχεδιάζουμε με ιδιαίτερη προσοχή μονάδες που να προσαρμόζονται όσο γίνεται καλύτερα στα δεδομένα του χώρου που τις φιλοξενεί, με σεβασμό στο περιβάλλον και στους ανθρώπους.
