Ο Λεόν Μαρσάν είναι ένα αίνιγμα. Τις προηγούμενες ημέρες αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους κολυμβητές που βούτηξαν ποτέ σε πισίνα Ολυμπιακών Αγώνων, σε έναν αθλητή που κέρδισε χρυσό τόσο στα διακόσια μέτρα πρόσθιο όσο και στα διακόσια μέτρα πεταλούδα – κάτι που δεν έχει ξαναγίνει. Πριν από εκείνον, μόνο μία αθλήτρια είχε καταφέρει να αγωνιστεί στον τελικό και των δύο αυτών στιλ κολύμβησης, σε οποιαδήποτε απόσταση από τις προβλεπόμενες. Πρόκειται για την Αμερικανίδα Μέρι Σίαρς, η οποία το 1956 κέρδισε το χάλκινο μετάλλιο στα εκατό μέτρα πεταλούδα και τερμάτισε έβδομη στα διακόσια μέτρα πρόσθιο.
Ο Μαρσάν, που βγήκε επίσης νικητής στα διακόσια και στα τετρακόσια μέτρα μεικτής ατομικής, απέσπασε συνολικά τέσσερα χρυσά μετάλλια και έσπασε τέσσερις φορές το ολυμπιακό ρεκόρ, χάρη στην ταχύτητά του. Ακόμη και για τα δεδομένα της ελίτ του αθλητισμού, τέτοιες επιδόσεις δεν είναι «φυσιολογικές». Για την ακρίβεια, ο 22χρονος αθλητής αποτελεί τον μόλις τέταρτο κολυμβητή και τον μόλις πρώτο Γάλλο Ολυμπιονίκη στην Ιστορία που καταφέρνει να αποσπάσει τέσσερα χρυσά μετάλλια σε ατομικό άθλημα μέσα σε μία Ολυμπιάδα – οι άλλοι τρεις είναι ο Μαρκ Σπιτς, που αγωνίστηκε για τις Ηνωμένες Πολιτείες (το 1972), η Κριστίν Ότο, που κέρδισε τα χρυσά της για την Ανατολική Γερμανία (το 1988), και ο Μάικλ Φελπς, πάλι από τις ΗΠΑ (το 2004 και το 2008).
Οι συγκρίσεις ανάμεσα στον Μαρσάν και τον Φελπς είναι αναμενόμενες. Ο προπονητής του Μαρσάν στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, Μπομπ Μπάουμαν, έχει υπάρξει κατά το παρελθόν προπονητής του Φελπς. Στις αρχές του 2023, μάλιστα, ο Μπάουμαν είχε δηλώσει: «Ο Λεόν μού θυμίζει τον Μάικλ του 2003». Ο Μπάουμαν μιλούσε για τις κατηγορίες κολύμβησης στις οποίες «παίζει» ο Λεόν και όχι για το στιλ του, επαινώντας την ταχύτητά του στους αγώνες, παρά την υψηλή ένταση των προπονήσεών του.
Η «φυσική επιλογή»
Όσον αφορά τη σωματοδομή του, ο Μαρσάν μοιάζει περισσότερο με τον Σπιτς παρά με τον Φελπς. Ο Φελπς είναι έξι εκατοστά ψηλότερός του (1,93 έναντι 1,87) και αγωνίστηκε όντας επτά κιλά βαρύτερός του (84 κιλά έναντι 77). Ο Μαρσάν, επίσης, δεν φτάνει το άνοιγμα των χεριών του Αμερικανού, που ξεπερνούν κατά τι τα δύο μέτρα. Γι’ αυτό και μέρος της γοητείας του νεαρού Γάλλου οφείλεται στο γεγονός ότι πάει κόντρα στην τάση που θέλει τους κολυμβητές των Ολυμπιακών Αγώνων να γίνονται όλο και πιο μεγαλόσωμοι, όλοι και πιο ψηλοί.
Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2020 αντιπαρέβαλε στοιχεία από εννέα μελέτες που ανέλυαν (άντρες) κολυμβητές που έλαβαν μέρος σε Ολυμπιακούς Αγώνες μεταξύ του 1968 και του 2016. Το συμπέρασμά του ήταν ότι αποτελούσε «πλεονέκτημα για τους κολυμβητές να είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ψηλότεροι και βαρύτεροι». Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τους Ολυμπιακούς της Πόλης του Μεξικού (1968) έως εκείνους του Ρίο ντε Τζανέιρο (2016), οι παγκόσμιας κλάσης κολυμβητές που αγωνίζονταν στα διακόσια μέτρα (στην αγαπημένη απόσταση του Μαρσάν, δηλαδή) άλλαξαν δραστικά ως προς τα χαρακτηριστικά τους: έγιναν, κατά μέσον όρο, 8,6 εκατοστά ψηλότεροι και 7,9 κιλά βαρύτεροι.
Οι συγγραφείς του εν λόγω άρθρου έκαναν λόγο περί ενός είδους «φυσικής επιλογής», κατά την οποία οι αθλητές διοχετεύονταν προς συγκεκριμένους αγώνες στη βάση του σωματότυπού τους και της καταλληλότητάς τους για συγκεκριμένα στιλ κολύμβησης. Οι αθλητές του ελεύθερου ήταν οι πιο σωματώδεις, με την έμφαση να δίνεται στη δύναμή τους και στα μεγάλα, μακριά τους άκρα. Οι κολυμβητές που αγωνίστηκαν στην πεταλούδα, πάλι, ήταν οι πιο μικρόσωμοι, ενώ στη μέση αυτού του συνεχούς τοποθετήθηκαν όσοι αγωνίστηκαν στο ύπτιο και στο πρόσθιο. Φανταστείτε ένα διάγραμμα Βεν, όπου ο Φελπς τοποθετείται στην περιοχή που αλληλεπικαλύπτουν οι κύκλοι ελεύθερο/πεταλούδα/ύπτιο και ο Μαρσάν σε εκείνη που αλληλεπικαλύπτουν οι κύκλοι πρόσθιο/πεταλούδα/ύπτιο.
Στρατηγική και σωματοδομή
Ο Φρανθίσκο Κουένκα-Φερνάντεθ, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Εργαστήριο Θαλάσσιων Σπορ του Πανεπιστημίου της Γρανάδα και καθηγητής με ερευνητική εξειδίκευση στην ανάλυση αγώνων, μπορεί να εξηγήσει πώς το μη τυπικό σώμα του Μαρσάν λειτουργεί υπέρ των επιδόσεών του. «Έχουμε συνηθίσει τους κολυμβητές να είναι μεγαλόσωμοι επειδή η συγκεκριμένη σωματοδομή πάει χέρι χέρι με έναν μακρύ μοχλοβραχίονα, που, με τη σειρά του, δίνει μεγάλο πλεονέκτημα στους κολυμβητές, καθώς τα χέρια τους, που λειτουργούν ως προωθητικές επιφάνειες, μπορούν και παραμένουν για περισσότερο χρόνο κάτω από το νερό, ασκώντας δύναμη». Αυτός ο όγκος, όμως, είναι δίκοπο μαχαίρι. «Ενέχει ένα μειονέκτημα», σημειώνει ο Κουένκα-Φερνάντεθ: «Ένα ογκώδες σώμα μπορεί, επίσης, να δημιουργήσει πολύ μεγαλύτερη αντίσταση. Όσον αφορά, δε, την περίπτωση του Μαρσάν, ας έχουμε στον νου μας ότι αγωνίζεται πάντα σε μεσαίες αποστάσεις, στα διακόσια και στα τετρακόσια μέτρα – σε αυτές, ένα ογκώδες και μυώδες σώμα καταναλώνει περισσότερη ενέργεια από το δικό του. Δεν τον έχουμε δει να αγωνίζεται μόνος του στα εκατό μέτρα πεταλούδα ή στα εκατό μέτρα πρόσθιο, ενώ δεν έχει ξεχωρίσει ούτε στις επιδόσεις του στο ελεύθερο με σκυταλοδρομία. Είναι ένας κολυμβητής που δεν ξεχωρίζει για το ύψος ή τη μυϊκή του διάπλαση, αλλά για το ότι καταφέρνει καταπληκτικές επιδόσεις, είναι απίστευτα αποδοτικός».
Αποδοτικότητα. Εκεί διέφερε ο Μαρσάν από τον Ούγγρο Κριστόφ Μιλάκ στον τελικό των διακοσίων μέτρων πεταλούδα, όπου ο σπεσιαλίστας των σπριντ Μιλάκ προηγήθηκε στα εκατόν πενήντα μέτρα, αλλά η ταχύτητα του Μαρσάν στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής τον έκανε να τον πλησιάσει. Ο Κουένκα-Φερνάντεθ χρησιμοποιεί επανειλημμένως αυτή τη λέξη για να περιγράψει τον Μαρσάν. «Ελίσσεται με ευκολία και από αυτό εξοικονομεί πολλή ενέργεια. Και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά», λέει ο Κουένκα-Φερνάντεθ, ο οποίος αποδίδει τις επιδόσεις του Μαρσάν σε έναν συνδυασμό της προπόνησής του υπό τον Μπάουμαν και της φυσιολογίας με την οποία γεννήθηκε, την οποία χρωστάει στους γονείς του, αθλητές που έχουν λάβει μέρος σε Ολυμπιακούς Αγώνες.
«Δεν ξεχωρίζει για το ύψος ή τη μυϊκή του διάπλαση, αλλά για το ότι καταφέρνει καταπληκτικές επιδόσεις, είναι απίστευτα αποδοτικός». ― Φρανθίσκο Κουένκα-Φερνάντεθ, καθηγητής
Ο Μαρσάν κατατροπώνει τους αντιπάλους του στη μεικτή κολύμβηση με όπλο τα αγαπημένα του στιλ, την πεταλούδα και το πρόσθιο δηλαδή, υστερώντας στο ύπτιο και στο ελεύθερο. «Ο Μαρσάν είναι πιο αποδοτικός στην πεταλούδα και στο πρόσθιο, κολυμβητικά στιλ στα οποία είναι δύσκολο να διατηρηθεί ο ρυθμός καθώς το σώμα επιταχύνει και επιβραδύνει συνεχώς, κάτι που οδηγεί σε γρήγορη κόπωση», εξηγεί ο Κουένκα-Φερνάντεθ. Στο πρόσθιο, μεγάλο ρόλο παίζουν, επίσης, τα πόδια, γι’ αυτό και οι τύποι που έχουν μεγαλύτερο κορμό και άνοιγμα χεριών επωφελούνται λιγότερο από τύπους σαν τον Μαρσάν. «Είναι προφανές ότι η αγωνιστική στρατηγική του Μαρσάν βασίζεται στο ότι είναι δυνατός σε αυτά τα δύο στιλ», λέει ο Κουένκα-Φερνάντεθ, εξηγώντας ότι τα φυσικά πλεονεκτήματα του Μαρσάν καταφέρνουν να αποδώσουν στη βάση μιας στρατηγικής. «Ξεκινάει δυνατά στην πεταλούδα, κάνοντας ισχυρές κυματοειδείς κινήσεις με το σώμα του. Στο ύπτιο, διατηρεί τη θέση του, καθώς μπορεί να αναπνέει πολύ πιο εύκολα από ό,τι στα άλλα στιλ κολύμβησης. Στο πρόσθιο, εκμεταλλεύεται την απόδοσή του κάτω από την επιφάνεια του νερού, τόσο στην υποβρύχια φάση μετά την ώθηση που παίρνει από τον τοίχο της πισίνας όσο και στη φάση του γλιστρήματος μέσα στο νερό, και έπειτα προωθείται ξανά μέσα στο νερό με δύναμη. Στο ελεύθερο, δίνει ό,τι του έχει απομείνει, όντας λιγότερο κουρασμένος από τους άλλους».
Ο Μαρσάν κατατροπώνει τους αντιπάλους του στη μεικτή κολύμβηση με όπλο τα αγαπημένα του στιλ: την πεταλούδα και το πρόσθιο.
Η αποδοτικότητα του Μαρσάν –σε συνδυασμό με την άψογη προετοιμασία του– είναι που τον κάνει τόσο καλό κάτω από το νερό. Γλιστράει μέσα του και λακτίζει προς τα εμπρός όπως κανένας άλλος. Στον τελικό των διακοσίων μέτρων στο πρόσθιο, κατά το τελευταίο μέρος της διαδρομής, βρέθηκε ένα μέτρο και ογδόντα εκατοστά μπροστά από τον Ζακ Στούμπλετι-Κουκ, ο οποίος κατέκτησε τη δεύτερη θέση, αλλά έμεινε τόσο πολύ κάτω από το νερό που, όταν βγήκε στην επιφάνεια, ήταν ακόμη πιο μπροστά από τον πιο κοντινό του αντίπαλο. Από τα τετρακόσια μέτρα της μεικτής ατομικής, ο Μαρσάν πέρασε τα εκατό της γλιστρώντας κάτω από το νερό, περίπου κατά ένα πέμπτο περισσότερο από όσο χρόνο πέρασαν οι αντίπαλοί του. Ο, δε, Φελπς είχε περάσει εβδομήντα επτά μέτρα κάτω από το νερό αγωνιζόμενος στο ίδιο άθλημα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, το 2008. Πέρυσι, πάλι, ο Μαρσάν, όταν πέτυχε το παγκόσμιο ρεκόρ στα τετρακόσια μέτρα της μεικτής ατομικής στην Ιαπωνία, στο τελευταίο μέρος της διαδρομής του, πέρασε κάτω από το νερό δεκατέσσερα μέτρα και εβδομήντα επτά εκατοστά (από τα επιτρεπόμενα δεκαπέντε).
Κάτω από το νερό
«Αυτή η αξιοθαύμαστη υποβρύχια κολύμβηση αποτελεί χαρακτηριστικό των κολυμβητών που έχουν προπονηθεί από τον Μπάουμαν», τονίζει ο Κουένκα-Φερνάντεθ. Ακόμη και ο Φελπς μένει έκπληκτος με το πώς γλιστράει ο Μαρσάν κάτω από το νερό. Ο Μπάουμαν έχει πει για τον Μαρσάν ότι «δεν ετίθετο ποτέ θέμα με την περίπτωσή του, καθώς ήταν πάντα εξαιρετικός στην υποβρύχια κολύμβηση». Ο Μαρσάν είναι φτιαγμένος για να κολυμπάει κάτω από το νερό, με ένα σώμα που ο Μπάουμαν έχει παρομοιάσει με τορπίλη, ένα σώμα «χωρίς γοφούς».
Ο Κουένκα-Φερνάντεθ λέει: «Το βάθος του υποβρύχιου κυματισμού του είναι το κάτι άλλο, αυτή η πορεία που διαγράφει προς τον πυθμένα της πισίνας μετά την ώθηση που παίρνει από τον τοίχο της, σε κάθε στροφή του αγώνα». Αυτό που μπορεί να δώσει στον καθένα ένα πλεονέκτημα, εφόσον βέβαια έχει τα πνευμόνια για να το επιχειρήσει, δεν είναι άλλο από το να μειώσει την αντίσταση που του προβάλλουν οι κυματισμοί του νερού. «Όταν μια ομάδα κολυμβητών φτάνει με φουλ ταχύτητα στον τοίχο μιας πισίνας για να στρίψει πάλι πίσω σηκώνεται ένας όγκος νερού, ο οποίος καταλήγει να προσκρούει στον τοίχο της. Αν την ώρα που είναι να στρίψεις προς τα πίσω βρίσκεσαι πολύ κοντά στην επιφάνεια του νερού και είσαι λίγο πιο μπροστά από τους ανταγωνιστές σου, αυτός ο όγκος του νερού σε χτυπάει ακριβώς όταν είναι να κάνεις τη στροφή σου για να αλλάξεις κατεύθυνση ή όταν παίρνεις φόρα για τη νέα σου διαδρομή, και σε κάνει να μειώσεις ταχύτητα. Ωστόσο, αν αφού στρίψεις κατευθυνθείς προς τον πυθμένα της πισίνας, αυτός ο όγκος του νερού περνάει από πάνω σου και καταφέρνεις να τον αποφύγεις». Το αποτέλεσμα της επίδοσης εξαρτάται, φυσικά, από τον αθλητή, τη σωματική του διάπλαση και τη δύναμή του στην κολύμβηση όσο βρίσκεται στην επιφάνεια του νερού. Παρ’ όλα αυτά, η υποβρύχια κολύμβηση τείνει να είναι ταχύτερη –σε όλα τα στιλ πλην του ελεύθερου– αφού υπάρχουν λιγότερες αναταράξεις και η αντίσταση που προβάλλεται είναι μειωμένη. Σε μία από τις μελέτες του Κουένκα-Φερνάντεθ για τη διερεύνηση της αστάθειας που παρουσιάζουν οι επιδόσεις των κολυμβητών που κάνουν πρωταθλητισμό, κρατήθηκε ως σταθερή μεταβλητή μόνο η φόρα που παίρνουν οι κολυμβητές στα πρώτα πέντε μέτρα από τις στροφές τους μέσα στην πισίνα. Οι υπόλοιπες μεταβλητές, όπως ο όγκος του ανοίγματος των χεριών, η εκκίνηση και το υποβρύχιο λάκτισμα, εναλλάσσονταν. «Αυτοί που έφταναν στον τελικό ήταν πάντα πιο γρήγοροι από τους άλλους, είχαν καλύτερες δεξιότητες στο να γλιστρούν μέσα στο νερό και προκαλούσαν μικρότερη αντίσταση απέναντί του», λέει. «Η ταχύτητα της φόρας ήταν πάντα η ίδια για κάθε κολυμβητή. Είμαι σίγουρος ότι, αν αναλύσουμε εις βάθος το στιλ του Μαρσάν, θα βρούμε ότι αποτελεί έναν από τους πιο γρήγορους στο να παίρνει φόρα, καθώς πρόκειται για κολυμβητή που δημιουργεί πολύ μικρή αντίσταση».
Το στιλ του Μαρσάν περιγράφεται από τους ψυχολόγους ως «φαινόμενο του αουτσάιντερ». Ο εν λόγω όρος χρησιμοποιείται για να εξηγήσει πώς κάποιοι αθλητές διακρίνονται παρά τα μειονεκτήματά τους. Συχνά αυτά είναι κοινωνικοπολιτισμικά, οικονομικά ή γεωγραφικά· κατηγορίες που δεν ισχύουν στην περίπτωση του Μαρσάν. Παρ’ όλα αυτά, είναι ένας αθλητής που γεννήθηκε ελλιποβαρής και, σωματικά, ωρίμασε αργά. Ο Σαντιάγο Βέιγα Φερνάντεθ, πρώην επικεφαλής προπονητής της εθνικής ομάδας κολύμβησης νέων της Ισπανίας, κάτοχος διδακτορικού με αντικείμενο την ανάλυση αγώνων κολύμβησης, δίνει τη δική του εξήγηση. Ο Μαρσάν, λέει, ωφελήθηκε από τη «σπουδαία αναπτυξιακή δουλειά» που έκανε με τον Γάλλο προπονητή του, Νικολά Καστέλ, στον σύλλογο Dauphins du TOEC. Κατά τη διάρκεια των νεανικών του χρόνων, από τα δεκαέξι έως τα δεκαοκτώ, ανέπτυξε τις βασικές δεξιότητες που του επέτρεψαν να διαπρέψει κάτω από το νερό.
Το στιλ του Μαρσάν περιγράφεται από τους ψυχολόγους ως «φαινόμενο του αουτσάιντερ». Ο όρος χρησιμοποιείται για να εξηγήσει πώς κάποιοι αθλητές διακρίνονται παρά τα μειονεκτήματά τους.
«Όταν αγωνιζόταν σε ευρωπαϊκά ή παγκόσμια πρωταθλήματα νέων, ο Μαρσάν δεν έκανε θραύση. Είχε κερδίσει χάλκινο μετάλλιο σε κάποιους αγώνες. Το σώμα του μπορεί να μην ήταν πλήρως ανεπτυγμένο, είχε ήδη δείξει, όμως, υψηλά επίπεδα δεξιοτήτων όσον αφορά την ικανότητά του να γλιστράει μέσα στο νερό και στην υποβρύχια κολύμβηση». Του ήταν απαραίτητο το να είναι καλός στο να γλιστράει μέσα στο νερό – η δύναμη και η ταχύτητά του στο ελεύθερο δεν πλησίαζαν καν εκείνες του Φελπς. Το ατομικό ρεκόρ του Μαρσάν στα εκατό μέτρα ελεύθερο υπολείπεται σχεδόν κατά τέσσερα δευτερόλεπτα εκείνου του Φελπς, αν και είναι καλύτερος στο ελεύθερο από ό,τι ήταν ο Φελπς στο πρόσθιο (το ατομικό ρεκόρ του Μαρσάν στα διακόσια μέτρα πρόσθιο είναι πάνω από πέντε δευτερόλεπτα πιο γρήγορο σε χρόνο από εκείνο του Φελπς).
Γράφοντας ιστορία
Το διπλό χρυσό του Μαρσάν, σε πρόσθιο και πεταλούδα, είναι μοναδικό και για τον εξής λόγο: οι τελικοί των δύο διαφορετικών στιλ κολύμβησης πραγματοποιούνται στη διάρκεια της ίδιας βραδιάς, κάτι που αναγκάζει τους κολυμβητές να αφοσιώνονται σε ένα από τα δύο (η Παγκόσμια Ομοσπονδία Κολύμβησης επενέβη για να αλλάξει κατά μερικές ώρες το πρόγραμμα προκειμένου να επιτρέψει στον Μαρσάν να αγωνιστεί και στα δύο). Επίσης, εξηγεί ο Βέιγα, οι διαφορές στην τεχνική το κάνουν ακόμα πιο δύσκολο: «Η κίνηση των ποδιών στην πεταλούδα είναι εντελώς αντίθετη με εκείνη στο πρόσθιο, ενώ οι κολυμβητές που διαθέτουν μεγάλο εύρος κίνησης στο ένα στιλ δεν μπορούν να διαπρέψουν στο άλλο. Στο πρόσθιο, μπορείς να εκτελέσεις μόνο ένα υποβρύχιο “λάκτισμα δελφινιού” αφού βουτήξεις από τον βατήρα ή πάρεις φόρα σπρώχνοντας τον τοίχο της πισίνας πριν στρίψεις για να συνεχίσεις τη διαδρομή σου, τη στιγμή που στην πεταλούδα οι κολυμβητές μπορούν να εκτελέσουν πολλαπλά υποβρύχια λακτίσματα δελφινιού». Μπορεί να φαίνεται κάτι με ελάχιστη σημασία, αλλά στο επίπεδο του ολυμπιακού αθλητισμού είναι οι λεπτομέρειες που κάνουν τη διαφορά στην απόδοση.
Δεδομένης της εκθετικής προόδου που έχει σημειώσει από τους Αγώνες του Τόκιο, οι προβλέψεις για το πού μπορεί να βρίσκεται ο Μαρσάν σε τέσσερα χρόνια από τώρα είναι τρομακτικές. Αν βελτιώσει τις επιδόσεις του στο ελεύθερο, θα αρχίσει να σπάει το ένα παγκόσμιο ρεκόρ μετά το άλλο. Ο Βέιγα υπογραμμίζει ότι τα διακόσια μέτρα πρόσθιο έδειξαν ότι ο Μαρσάν εξελίσσεται σε έναν πολύπλευρο αθλητή, καθώς κολύμπησε σκληρά από την αρχή του αγώνα για να αντισταθμίσει το τελευταίο γρήγορο πενηντάρι του Στούμπλετι-Κουκ, αντί να κρατήσει δυνάμεις για μία νίκη που θα κρινόταν στο τέλος του. Σε τελική ανάλυση, πάντως, ο Μαρσάν έβαλε τη γαλλική κολύμβηση σε υψηλότερο βάθρο. Οι Γάλλοι δεν είχαν πάρει ούτε ένα χρυσό στην πισίνα στους δύο τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες, κατακτώντας συνολικά τέσσερα μετάλλια – όσα, δηλαδή, πήρε ο Μαρσάν μόνος του στο Παρίσι. Το «χρυσό» αγόρι της Γαλλίας άλλαξε το πρόσωπο της κολύμβησης. Και απέδειξε ότι υπάρχουν περισσότεροι του ενός τρόποι για να κερδίσεις ένα χρυσό στους Ολυμπιακούς. Ή τέσσερα…
