Τα ξημερώματα της 5ης Δεκεμβρίου 1941, μέσα σε αντίξοες καιρικές συνθήκες με τη θερμοκρασία να βρίσκεται στους -25°C, ο Κόκκινος Στρατός εξαπέλυσε μια μεγάλη αντεπίθεση εναντίον των γερμανικών στρατευμάτων, τα οποία πολιορκούσαν τη Μόσχα. Στις 8 Δεκεμβρίου ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε την «Πολεμική Οδηγία 39», με την οποία διέτασσε τα στρατεύματά του να περάσουν σε θέση άμυνας. Στόχος του ήταν να διατηρήσει υπό την κατοχή του περιοχές με μεγάλη στρατηγική σημασία πέριξ της σοβιετικής πρωτεύουσας και να κερδίσει χρόνο για την ανασυγκρότηση των δυνάμεών του έως την άνοιξη του 1942, οπότε και σχεδίαζε να επαναλάβει τις επιθετικές επιχειρήσεις του.
Εντούτοις, η αντεπίθεση των Σοβιετικών λίγο έλειψε να διασπάσει ολοκληρωτικά τη γερμανική άμυνα έξω από τη Μόσχα. Παρά τις εισηγήσεις της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων, ο Χίτλερ αρνείτο πεισματικά να δεχθεί την περαιτέρω υποχώρηση των δυνάμεών του, δίνοντας διαταγή για λυσσαλέα αντίσταση. Εβλεπε με δυσπιστία τη σοβιετική αντεπίθεση, αδυνατώντας να καταλάβει ότι οι Σοβιετικοί είχαν ενισχυθεί με δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι προέρχονταν από τις μεραρχίες που υπηρετούσαν στην ανατολική Σιβηρία.
Οταν επιβεβαίωσαν την πληροφορία ότι οι Ιάπωνες δεν σχεδίαζαν να επιτεθούν άμεσα στη Σοβιετική Ενωση, καθώς ετοιμάζονταν να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, οι Σοβιετικοί μετέφεραν τις μισές από τις μεραρχίες τους που βρίσκονταν στην ανατολική Σιβηρία στη Μόσχα για την ενίσχυση της άμυνάς της. Αυτή η μεταφορά στρατιωτικών δυνάμεων εκ μέρους των Σοβιετικών στα τέλη Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου του 1941 πέρασε απαρατήρητη από τους Γερμανούς.
Ενώ οι Γερμανοί υποχωρούσαν έξω από τη Μόσχα δεχόμενοι τα πυρά των Σοβιετικών στρατιωτών, στον Ειρηνικό έλαβε χώρα ένα γεγονός το οποίο καθόρισε την πορεία του πολέμου. Στις 7 Δεκεμβρίου 1941, η ιαπωνική αεροπορία εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον των ναυτικών δυνάμεων των ΗΠΑ στο Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη, προκαλώντας τη βύθιση δύο θωρηκτών και δύο αντιτορπιλικών, σοβαρές ζημιές σε τρία θωρηκτά και τον θάνατο 2.335 Αμερικανών ναυτών και στρατιωτών. Κατά το προηγούμενο διάστημα, οι σχέσεις ΗΠΑ – Ιαπωνίας διήγαν μια περίοδο κρίσης ως αποτέλεσμα του εμπορικού και οικονομικού εμπάργκο που επέβαλαν οι Αμερικανοί έπειτα από την ιαπωνική εισβολή στην Ινδοκίνα.
Οι Ιάπωνες επιθυμούσαν να δημιουργήσουν μια τεράστια αυτοκρατορία στον Ειρηνικό, ερχόμενοι πολλές φορές σε σύγκρουση με τα συμφέροντα των ισχυρών ευρωπαϊκών δυνάμεων και των Αμερικανών. Εχοντας δεχθεί ισχυρό πλήγμα στο γόητρό τους και έχοντας υποστεί τις αρνητικές επιπτώσεις του εμπάργκο για την οικονομία τους, οι Ιάπωνες αποφάσισαν να καταφύγουν στη βία πραγματοποιώντας την επίθεσή τους στο Περλ Χάρμπορ, δίχως να κηρύξουν πόλεμο στις ΗΠΑ. Επρόκειτο για μια επανάληψη της τακτικής που είχαν υιοθετήσει το 1904, όταν πραγματοποίησαν αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του ρωσικού στόλου στο Πορτ Αρθουρ.
Στις 8 Δεκεμβρίου ο Αμερικανός πρόεδρος Ρούσβελτ κήρυξε τον πόλεμο στην Ιαπωνία. Παρότι δεν είχε ενημερωθεί εκ των προτέρων για την ιαπωνική επίθεση, ο Χίτλερ χάρηκε όταν πληροφορήθηκε αυτήν την εξέλιξη. Γενικότερα, επιθυμούσε να κηρύξουν τον πόλεμο οι Ιάπωνες στους Σοβιετικούς, πραγματοποιώντας επιθέσεις στα εδάφη τους στην Απω Ανατολή, προκειμένου να βρεθούν καθηλωμένες οι σοβιετικές δυνάμεις σε δύο μέτωπα.
Οταν πληροφορήθηκε την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ επικοινώνησε αμέσως με τον Ρούσβελτ. Οπως παραθέτει ο ίδιος στον τρίτο τόμο του έργου του The Second World War (σελ. 539), η εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο σήμανε τη σωτηρία της πατρίδας του. Συγκεκριμένα, έγραψε ότι, παρά τις ήττες, τις μάχες στη στεριά, στον αέρα και στη θάλασσα, «είχαμε νικήσει τον πόλεμο. Η Αγγλία θα επιβίωνε· η Βρετανία θα επιβίωνε· […] Δεν θα εξαφανιστούμε. Η Ιστορία μας δεν θα έρθει σε τέλος. […] Η μοίρα του Χίτλερ επισφραγίστηκε».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
