Στις 17 Νοεμβρίου 1558 η Μαρία Α΄ της Αγγλίας πέθανε στο Παλάτι του Σεντ Τζέιμς στο Λονδίνο, έπειτα από πενταετή βασιλεία η οποία είχε διχάσει βαθύτατα το βασίλειο. Μετά τον θάνατό της, τη διαδέχθηκε η ετεροθαλής αδελφή της, Ελισάβετ Α΄, εγκαινιάζοντας μια νέα ιστορική περίοδο, γνωστή ως ελισαβετιανή εποχή. Πέρα από μια δυναστική αλλαγή, η ημέρα αυτή λειτούργησε ως σημείο αναφοράς σε έναν χρόνο θρησκευτικών ταραχών και μεγάλων πολιτικών ζυμώσεων.
Η άνοδος της Μαρίας στον θρόνο το 1553 είχε έρθει ως αντίδραση στη σύντομη και πραξικοπηματική βασιλεία της 16χρονης αριστοκράτισσας λαίδης Τζέιν Γκρέι, η οποία επελέγη από τους προτεστάντες συμβούλους του Εδουάρδου ΣΤ΄ ώστε να αποκλειστεί η καθολική διάδοχος. Η Γκρέι κυβέρνησε μόλις εννέα ημέρες. Η μαζική συσπείρωση υπέρ της Μαρίας –όχι απλώς των καθολικών, αλλά και πολλών που έβλεπαν στην Γκρέι εργαλείο μιας αυλικής μερίδας– οδήγησε γρήγορα στην αποκατάσταση της νόμιμης διαδοχής. Παρότι η Μαρία αρχικά έδειξε διάθεση επιείκειας, η σύλληψη της Γκρέι μετά την εξέγερση του Τόμας Γουάιτ, η πίεση της αυστηρής καθολικής αυλής και ο φόβος ότι η νεαρή ξαδέλφη θα αποτελούσε μόνιμη εστία αμφισβήτησης, οδήγησαν στην εκτέλεσή της τον Φεβρουάριο του 1554. Η εκτέλεση αυτή ανέδειξε πόσο εύθραυστη ήταν η ισορροπία εξουσίας στην Αγγλία των Τυδώρ.
Ως βασίλισσα, η Μαρία Α΄ επιχείρησε να ανατρέψει τις μεταρρυθμίσεις των προκατόχων της και να επαναφέρει την καθολική ορθοδοξία. Η αποκατάσταση της υπαγωγής της Εκκλησίας της Αγγλίας στη Ρώμη, η δίωξη των προτεσταντών και οι περίπου τριακόσιες εκτελέσεις –μεταξύ των οποίων των επισκόπων Χιου Λάτιμερ, Νίκολας Ρίντλεϊ και αργότερα του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι Τόμας Κράνμερ– δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα φόβου και αντιπαραθέσεων. Αν και η πολιτική της Μαρίας δεν ήταν ασυνήθιστη για τα δεδομένα της εποχής, η εικόνα μιας χώρας που επέστρεφε σε μια σκληρή θρησκευτική ορθοδοξία καθόρισε τη μεταγενέστερη υστεροφημία της, με το προσωνύμιο «Bloody Mary».
Παράλληλα, ο γάμος της με τον διάδοχο των Αψβούργων, Φίλιππο –μετέπειτα βασιλιά της Ισπανίας– προκάλεσε ανησυχίες περί υπερβολικής ξένης επιρροής και άνοιξε την πόρτα σε εσωτερικές πιέσεις. Η αγγλική συμμετοχή στους πολέμους των Αψβούργων και, κυρίως, η απώλεια του Καλαί το 1558, του τελευταίου αγγλικού εδάφους στη Γαλλία, υπήρξαν βαρύ πλήγμα για το κύρος της Αγγλίας. Η χώρα έβγαινε κουρασμένη από δεκαετίες θρησκευτικών διακυμάνσεων, οικονομικής αστάθειας και δυναστικών εντάσεων.
Η άνοδος της Ελισάβετ Α΄, κόρης του Ερρίκου Η΄ και της Αννας Μπολέιν, έγινε μέσα σε κλίμα ανακούφισης, αλλά και προσδοκιών. Η νομιμότητά της είχε κατά περιόδους αμφισβητηθεί, και η ίδια είχε βιώσει περιόδους πολιτικής επισφάλειας επί της Μαρίας. Ωστόσο, η απουσία άλλου αποδεκτού Τυδώρ διαδόχου και η επιθυμία του λαού να αποφύγει νέους κύκλους θρησκευτικών εκκαθαρίσεων κατέστησαν τη διαδοχή της σχεδόν αναπόφευκτη. Η Ελισάβετ, εξαιρετικά μορφωμένη και με έντονη αίσθηση πολιτικής προνοητικότητας, έδειξε από νωρίς ότι επιδίωκε μετριοπάθεια σε μια εποχή ακροτήτων.
Η «Ελισαβετιανή Θρησκευτική Διευθέτηση» του 1559, ένα από τα πρώτα μεγάλα εγχειρήματά της, επιχείρησε να εξισορροπήσει προτεσταντική θεολογία και ορισμένες παραδοσιακές τελετουργικές μορφές. Η επαναφορά της βασίλισσας ως «Ανώτατης Κυβερνήτη» της Εκκλησίας, τίτλος προσεκτικά επιλεγμένος αντί του πιο απόλυτου «Ανωτάτου Αρχοντα» του Ερρίκου Η΄, και το νέο Βιβλίο Κοινής Προσευχής (Book of Common Prayer) παρείχαν ένα πλαίσιο σχετικής θρησκευτικής σταθερότητας, αν και όχι χωρίς εντάσεις τόσο με τους καθολικούς όσο και με τους αυστηρότερους προτεστάντες.
Στην εξωτερική πολιτική, η Ελισάβετ συνέχισε να διατηρεί την προσεκτική ισορροπία: στήριξε διακριτικά τους προτεστάντες της Ευρώπης, ενίσχυσε το αγγλικό ναυτικό και επέτρεψε σε θαλασσοπόρους όπως ο Φράνσις Ντρέικ και ο Τζον Χόκινς να αναπτύξουν επιχειρήσεις που θα έθεταν τις βάσεις για την αγγλική κυριαρχία στις θάλασσες. Η πολιτιστική παραγωγή την εποχή της Ελισάβετ, με τον Σαίξπηρ, τον Μάρλοου και την άνθηση του θεάτρου και των γραμμάτων, θα δημιουργούσε την εικόνα μιας Αγγλίας σε δημιουργική άνθηση.
Ισως σε κάθε επίπεδο, κανείς δεν επηρέασε περισσότερο την Αγγλία από την Ελισάβετ Α΄· υπό την ηγεσία της η χώρα αναδείχθηκε σε σταθερή και ισχυρή δύναμη, διαμόρφωσε τη θρησκευτική και πολιτιστική της ταυτότητα και εδραίωσε τη θέση της στον κόσμο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
