Υστερα από την εκλογική νίκη της ΕΡΕ τον Μάιο του 1958, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σχημάτισε την τρίτη διαδοχική κυβέρνησή του, όντας απαλλαγμένος πλέον από εσωκομματικές αντιπαλότητες και αμφισβητήσεις προς το πρόσωπό του. Στη νέα κυβέρνηση της ΕΡΕ μόνον τρεις υπουργοί διατήρησαν το αξίωμά τους, ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας ως υπουργός Εξωτερικών, ο Δημήτριος Μακρής ως υπουργός Εσωτερικών και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ως υπουργός Προεδρίας. Σημαντική προσθήκη στη σύνθεση της κυβέρνησης Καραμανλή υπήρξε η ένταξη του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ως αντιπροέδρου της τον Ιανουάριο του 1959.
Βασικοί άξονες της πολιτικής του Κωνσταντίνου Καραμανλή κατά τη διάρκεια της τριετίας 1958-1961 υπήρξαν η ρύθμιση του Κυπριακού Ζητήματος, η σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η περίοδος, ωστόσο, χαρακτηρίστηκε από την πόλωση ανάμεσα στο κυβερνών κόμμα και την ΕΔΑ, γεγονός το οποίο επανέφερε ως έναν βαθμό τις μνήμες του Εμφυλίου και τη διαίρεση μεταξύ των «εθνικοφρόνων» και μη. Από την άλλη, ο χώρος του Κέντρου παρέμεινε κατακερματισμένος.
Στις αρχές του 1961, ενώ δεν είχε συμπληρωθεί ακόμα ο τρίτος χρόνος της τετραετίας, άρχισε να συζητείται ευρέως η πιθανότητα διεξαγωγής πρόωρων εθνικών εκλογών. Τον Μάρτιο του 1961 ο Καραμανλής ανακοίνωσε την πρόθεσή του να έρθει σε συνεννόηση με τα κόμματα του Κέντρου για την καθιέρωση ενός νέου εκλογικού νόμου. Στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης βρέθηκε η διαμόρφωση των εκλογικών σχηματισμών, η οποία θα καθόριζε και τη φύση της αναμέτρησης, εάν, δηλαδή, θα αποτελούσε μια αντιπαράθεση μεταξύ της Δεξιάς και της Αριστεράς, καθώς και ποιος θα ήταν ο ρόλος του Κέντρου.
Θέση στο θέμα της ψήφισης νέου εκλογικού νόμου πήρε ο Γεώργιος Ράλλης, ο οποίος, ευρισκόμενος ακόμη εκτός ΕΡΕ, πρότεινε την υιοθέτηση ενός συστήματος «συγγενών κομμάτων», το οποίο θα λειτουργούσε ως πλειοψηφικό απέναντι στην Αριστερά και αναλογικό μεταξύ των «εθνικόφρονων» κομμάτων της Δεξιάς και του Κέντρου. Η κυβέρνηση, ωστόσο, ψήφισε ένα εκλογικό νομοσχέδιο το οποίο προέβλεπε την εφαρμογή του συστήματος ενισχυμένης αναλογικής.
Μετά την ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου στα τέλη Ιουνίου, άρχισαν να πυκνώνουν οι φήμες για τη διεξαγωγή των εκλογών το φθινόπωρο. Στις 19 Σεπτεμβρίου, οι ηγετικές προσωπικότητες του Κέντρου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος και ο Γεώργιος Παπανδρέου, ανακοίνωσαν τη συγκρότηση της Ενωσης Κέντρου. Την ίδια ημέρα ανακοινώθηκε η προκήρυξη των εκλογών για τις 29 Οκτωβρίου. Την επομένη, ο Καραμανλής υπέβαλε στον βασιλέα Παύλο την παραίτηση της κυβέρνησής του, προκειμένου να διεξαγάγει τις εκλογές μία υπηρεσιακή κυβέρνηση. Ο Παύλος διόρισε υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Δόβα, απόστρατο στρατηγό ο οποίος είχε αναλάβει το 1960 καθήκοντα αρχηγού του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά.
Οι κύριοι σχηματισμοί που συμμετείχαν στις εθνικές εκλογές της 29ης Οκτωβρίου ήταν η ΕΡΕ, η Ενωση Κέντρου και το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (ΠΑΜΕ), το οποίο αποτελούσε συνασπισμό της ΕΔΑ με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ). Η ΕΡΕ κατάφερε να συγκεντρώσει το 50,8% των ψήφων εκλέγοντας 176 βουλευτές, ενώ η Ενωση Κέντρου έλαβε το 33,6% των ψήφων εκλέγοντας 100 βουλευτές στη νέα Βουλή. Μετά τις εκλογές, στη δημόσια σφαίρα δεν επικράτησε συζήτηση σχετικά με τον εκλογικό θρίαμβο της ΕΡΕ, αλλά για το κατά πόσο ήταν έγκυρο το αποτέλεσμα των εκλογών.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, αποκαλύφθηκε ότι προεκλογικά ασκήθηκαν πιέσεις από στελέχη του κρατικού μηχανισμού προς τον πληθυσμό, προκειμένου να μειωθούν τα ποσοστά της ΕΔΑ. Πιέσεις ασκήθηκαν -σε μικρό βέβαια βαθμό- και προς την πλευρά της Ενωσης Κέντρου, σε περιφέρειες όπου αποτελούσε την ισχυρότερη αντιπολιτευτική δύναμη.
Ειδικοί στην ιστορία των εκλογών στην Ελλάδα και στην ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων, πάντως, έχουν διατυπώσει την άποψη ότι η ΕΡΕ θα εξασφάλιζε ούτως ή άλλως την πλειοψηφία στη νέα Βουλή. Η διαπίστωση αυτή, πάντως, δεν αναιρεί το γεγονός της άσκησης σωματικής και ψυχολογικής βίας σε πολίτες και στρατευμένους, ούτε τις ευθύνες του Κ. Καραμανλή και της κυβέρνησής του, που συνίστανται κυρίως στην αποτυχία του να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από τα κατάλοιπα άλλων εποχών.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
