Στις αρχές του 21ου αιώνα, το Αφγανιστάν βρισκόταν σε κατάσταση αδιάκοπης αναταραχής, μοιρασμένο ανάμεσα στην εξουσία των Ταλιμπάν και στην αντίσταση της Βόρειας Συμμαχίας. Στο επίκεντρο αυτής της αντίστασης βρισκόταν ο Αχμάντ Σαχ Μασούντ, ο επονομαζόμενος «Λιοντάρι του Παντζίρ», μια μορφή που είχε ήδη αποκτήσει θρυλικές διαστάσεις από την εποχή του πολέμου κατά της σοβιετικής κατοχής. Για τους οπαδούς του, ήταν οραματιστής μιας ελεύθερης και πλουραλιστικής χώρας· για τους αντιπάλους του, ένας ακόμη σκληρός πολέμαρχος σε μια ατελείωτη διαμάχη. Στις 9 Σεπτεμβρίου 2001, ο Μασούντ θα έπεφτε θύμα δολοφονίας σε μια ενέργεια που έφερε τη σφραγίδα της Αλ Κάιντα και προανήγγειλε τον ερχομό μιας παγκόσμιας κρίσης.
Η δολοφονία εκτελέστηκε με τρόπο που φανέρωνε προσεκτικό σχεδιασμό. Δύο άνδρες, μεταμφιεσμένοι σε δημοσιογράφους, κατάφεραν να εξασφαλίσουν συνέντευξη με τον ηγέτη της Βόρειας Συμμαχίας σε ένα απομακρυσμένο χωριό της επαρχίας Ταχάρ. Μαζί τους μετέφεραν μια κάμερα γεμάτη εκρηκτικά. Τη στιγμή που άρχισε η συζήτηση, η βόμβα πυροδοτήθηκε και ο Μασούντ τραυματίστηκε θανάσιμα, αφήνοντας την τελευταία του πνοή λίγες ώρες αργότερα. Το πλήγμα δεν ήταν τυχαίο: μόλις δύο ημέρες αργότερα, οι ίδιες οργανώσεις που σχεδίασαν τη δολοφονία θα έπλητταν τις Ηνωμένες Πολιτείες με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η εξόντωση του Μασούντ αποσκοπούσε στο να στερήσει από τη Δύση τον σημαντικότερο φυσικό της σύμμαχο μέσα στο Αφγανιστάν.
Η πορεία του Μασούντ είχε ξεκινήσει δεκαετίες νωρίτερα. Γεννημένος το 1953 στην κοιλάδα Παντζίρ, γιος μηχανικού, στράφηκε από νεαρή ηλικία στη στρατιωτική δράση. Κατά την εισβολή των Σοβιετικών το 1979 αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο αποτελεσματικούς ηγέτες των μουτζαχεντίν. Οι επιτυχίες του στις ορεινές διαβάσεις, όπου κατόρθωνε να αποκρούσει πολλαπλές επιχειρήσεις του σοβιετικού στρατού, του χάρισαν διεθνή αναγνώριση και το προσωνύμιο με το οποίο έμελλε να μείνει γνωστός στην Ιστορία. Σε αντίθεση με πολλούς άλλους πολέμαρχους, ο Μασούντ συνδύαζε τη στρατιωτική δράση με σκέψεις για την πολιτική οργάνωση της χώρας, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη εκπαίδευσης και σε μια πιο συμπεριληπτική μορφή διακυβέρνησης.
Μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών, το Αφγανιστάν βυθίστηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Ο Μασούντ ανέλαβε υπουργός Αμυνας στην κυβέρνηση του Μπουρχανουντίν Ραμπανί, αλλά σύντομα βρέθηκε αντιμέτωπος με αντίπαλες φατρίες. Οι σκληρές μάχες στην Καμπούλ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, κατά τις οποίες η πόλη καταστράφηκε και χιλιάδες άμαχοι σκοτώθηκαν, άφησαν σκιές στην υστεροφημία του. Παρά τις κατηγορίες για αυταρχισμό και υπερβολική χρήση βίας, παρέμενε για πολλούς η μόνη ελπίδα απέναντι στην ανερχόμενη δύναμη των Ταλιμπάν.
Οταν οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ το 1996, ο Μασούντ υποχώρησε στα βόρεια και συνέστησε τη Βόρεια Συμμαχία. Από εκεί αντιστάθηκε επίμονα, στηριζόμενος σε ένα μωσαϊκό εθνοτήτων: Τατζίκων, Ουζμπέκων, Χαζάρων. Η Συμμαχία δεν είχε πάντοτε συνοχή, αλλά ο ίδιος διέθετε το κύρος να κρατά ενωμένα τα διάφορα μέλη της. Η φήμη του ξεπέρασε τα σύνορα, ιδιαίτερα όταν το 2001 βρέθηκε στο Στρασβούργο και μίλησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Εκεί προειδοποίησε ευθέως ότι οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα προετοίμαζαν τρομοκρατικά πλήγματα εναντίον της Δύσης. Η προειδοποίησή του πέρασε σχεδόν απαρατήρητη.
Η δολοφονία του στις 9 Σεπτεμβρίου 2001 άφησε πίσω της ένα τεράστιο πολιτικό κενό. Οταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους επενέβησαν αμέσως μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, χρειάστηκαν τις δυνάμεις της Βόρειας Συμμαχίας προκειμένου να οδηγηθεί στην κατάρρευση το καθεστώς των Ταλιμπάν. Ομως η Συμμαχία, χωρίς τον Μασούντ, ήταν κατακερματισμένη και εξαρτημένη από τοπικούς οπλαρχηγούς. Η απουσία ισχυρής και ενοποιητικής ηγεσίας επηρέασε καθοριστικά την πορεία της χώρας την επόμενη εικοσαετία, με συνεχείς εσωτερικές αντιθέσεις και εύθραυστους πολιτικούς συμβιβασμούς.
Ο Μασούντ ανακηρύχθηκε μεταθανάτια εθνικός ήρωας με διάταγμα του προέδρου Χαμίντ Καρζάι, ενώ το 2012 η αφγανική Εθνοσυνέλευση ανακήρυξε την 9η Σεπτεμβρίου Ημέρα Μαρτυρίου, τιμώντας εκείνον και όσους άλλους έπεσαν στον αγώνα κατά των Ταλιμπάν. Αυτή η εθνική εορτή σταμάτησε να γιορτάζεται μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν τον Αύγουστο του 2021.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
