Το πρωί της Κυριακής 14 Αυγούστου 2005 ένα Boeing 737-300 της κυπριακής αεροπορικής εταιρείας Helios Airways απογειώθηκε από τη Λάρνακα με προορισμό την Πράγα, πραγματοποιώντας ενδιάμεση στάση στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» της Αθήνας. Η πτήση 522 μετέφερε 115 επιβάτες και έξι μέλη πληρώματος. Όμως, στις 12:03 το μεσημέρι, το αεροσκάφος συνετρίβη απροσδόκητα σε ορεινή περιοχή κοντά στο Γραμματικό Αττικής, σκορπίζοντας τον θάνατο σε όλους τους επιβαίνοντες και αφήνοντας πίσω την πιο πολύνεκρη αεροπορική καταστροφή που σημειώθηκε ποτέ σε ελληνικό έδαφος.
Όπως αποδείχθηκε από τις μετέπειτα έρευνες, η πτήση εκτελούνταν κανονικά μέχρι τη στιγμή που το πλήρωμα, ήδη από την άνοδο μετά την απογείωση, δεν αντιλήφθηκε ότι το σύστημα ρύθμισης της πίεσης της καμπίνας είχε μείνει στη χειροκίνητη λειτουργία έπειτα από εργασίες συντήρησης. Η σταδιακή αποσυμπίεση οδήγησε σε μείωση του διαθέσιμου οξυγόνου, με αποτέλεσμα οι επιβάτες και το πλήρωμα να υποστούν υποξία – μια κατάσταση όπου ο εγκέφαλος και το σώμα δεν τροφοδοτούνται επαρκώς με οξυγόνο, με συνέπεια την πρόκληση σύγχυσης, την απώλεια προσανατολισμού και τελικά την απώλεια των αισθήσεων. Το αεροσκάφος συνέχισε να πετά χωρίς ενεργό έλεγχο από άνθρωπο, ακολουθώντας την πορεία του προγράμματος πτήσης, μέχρι που έφθασε στον ελληνικό εναέριο χώρο.
Την ίδια ώρα, μαχητικά F-16 της Πολεμικής Αεροπορίας απογειώθηκαν από τη βάση της Νέας Αγχιάλου για να αναγνωρίσουν το αεροσκάφος, το οποίο πετούσε χωρίς επικοινωνία και φαινομενικά χωρίς έλεγχο. Οι πιλότοι των F-16 αντίκρισαν μια εικόνα που περιέγραψαν αργότερα ως τρομακτική: οι μάσκες οξυγόνου κρεμασμένες από την οροφή, οι επιβάτες ακίνητοι στις θέσεις τους και ο συγκυβερνήτης πεσμένος πάνω στα χειριστήρια. Μόνος ζωντανός και σε θέση να κινηθεί φαινόταν ένας νεαρός Κύπριος αεροσυνοδός με άδεια χειριστή αεροσκάφους, ο Ανδρέας Προδρόμου, ο οποίος προσπάθησε να αναλάβει τον έλεγχο του αεροσκάφους όταν ο αυτόματος πιλότος αποσυνδέθηκε λόγω εξάντλησης των καυσίμων. Οι προσπάθειές του δεν απέδωσαν, και λίγα λεπτά αργότερα το αεροπλάνο συνετρίβη.
«Κατά τη διάρκεια των άνω των 40 λεπτών παράλληλης πτήσης 737 και F -16», ανέφερε στο ρεπορτάζ της η «Κ», «ο σμηναγός χειριστής του μαχητικού που πετούσε δίπλα στο 737 είδε ότι οι μάσκες οξυγόνου ήταν πεσμένες. Τα τζάμια του αεροσκάφους ήταν καθαρά, αλλά στην καμπίνα δεν υπήρχε κίνηση. Στην αρχή, ο ένας από τους δύο χειριστές του 737 βρισκόταν στη θέση του γερμένος πάνω στα όργανα, ενώ, λίγο αργότερα, ο άνθρωπος με το μαύρο γιλέκο και το μπλε πουκάμισο που τελικά έμεινε μέχρι τέλος στο πιλοτήριο τον μετέφερε από εκεί με τη βοήθεια μίας αεροσυνοδού.
»Από εκείνη τη στιγμή, αν και δεν είχε καμία επικοινωνία με τεχνικά μέσα, με νεύματα έδειξε ξεκάθαρα στον πιλότο του F-16 ότι επιχειρεί να οδηγήσει το 737 σε προσγείωση. Η προσπάθειά του κράτησε σχεδόν μέχρι τέλους – άλλωστε, στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος είχαν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα, για κάθε ενδεχόμενο… Και, πιθανότατα, η τελική πορεία του μοιραίου αεροσκάφους στις ακατοίκητες περιοχές κοντά στο Γραμματικό δεν ήταν έργο της τύχης, αλλά αποτέλεσμα των ενεργειών του ηρωικού αυτού ανθρώπου…
»Αν πράγματι συνέβη κάτι τέτοιο, αυτό ήταν σίγουρα ένα ανεκτίμητο δώρο όχι μόνον στους ανυποψίαστους κατοίκους της Αττικής, αλλά και στη δομή και τον εκτελεστικό βραχίονα της αμυντικής ηγεσίας της χώρας, που, για περίπου 40 λεπτά ήταν ανά πάσα στιγμή έτοιμη να πράξει, αν υπήρχε ανάγκη, το πολύ δυσάρεστο καθήκον της. Από τον πρωθυπουργό, τον υπουργό Άμυνας και τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ, μέχρι τον χειριστή του F-16 που πετούσε πίσω από το 737 και ο οποίος τελικά δεν χρειάστηκε να λάβει την εντολή και να πατήσει το κουμπί…»
Η επίσημη έρευνα, που ολοκληρώθηκε το 2006, κατέληξε ότι η τραγωδία προκλήθηκε κυρίως από ανθρώπινο λάθος και ανεπαρκή έλεγχο διαδικασιών. Το πλήρωμα δεν εντόπισε εγκαίρως την εσφαλμένη ρύθμιση της πίεσης, ενώ η εταιρεία είχε ελλείψεις σε θέματα εκπαίδευσης και επιτήρησης. Επισημάνθηκαν επίσης συστημικά προβλήματα στην κουλτούρα ασφάλειας της Helios Airways και αδυναμίες στην εποπτεία από την κυπριακή Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας.
Η συντριβή προκάλεσε τεράστιο σοκ διεθνώς. Η εικόνα του αεροσκάφους που πετούσε σαν «ιπτάμενο φάντασμα» στον αττικό ουρανό ενόσω οι επιβάτες είχαν χάσει τις αισθήσεις τους, χαράχθηκε στη συλλογική μνήμη. Στην Κύπρο, η είδηση βύθισε ολόκληρη τη χώρα στο πένθος, με τις σημαίες να κυματίζουν μεσίστιες και την κυβέρνηση να κηρύσσει τριήμερο εθνικό πένθος.
Οι δικαστικές εξελίξεις ήταν μακροχρόνιες και περίπλοκες. Στελέχη της Helios Airways και τεχνικό προσωπικό αντιμετώπισαν κατηγορίες για ανθρωποκτονία εξ αμελείας, με δίκες να διεξάγονται τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα. Το 2013 καταδικάστηκαν τρία στελέχη της εταιρείας στην Ελλάδα σε ποινές κάθειρξης δέκα ετών για ανθρωποκτονία από αμέλεια, οι οποίες όμως τελικά εξαγοράστηκαν, ενώ στην Κύπρο οι κατηγορούμενοι είχαν αθωωθεί. Από την άλλη, η υπόθεση οδήγησε σε αλλαγές στους ελέγχους συντήρησης, στην εκπαίδευση πληρωμάτων και στην τυποποίηση διαδικασιών επικοινωνίας για εντοπισμό κρίσιμων βλαβών εν πτήσει.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
