Ο Ουίλιαμ Ουάλας υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες της μεσαιωνικής Σκωτίας. Συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση των Σκώτων εναντίον των Αγγλων στα τέλη του 13ου αιώνα, όντας ο αδιαφιλονίκητος στρατιωτικός ηγέτης των συμπατριωτών του. Τα κατορθώματά του υμνήθηκαν από τους ομοεθνείς του σε τέτοιο βαθμό, ώστε δυσκολεύεται κανείς στη σύγχρονη εποχή να διαχωρίσει την πραγματικότητα από τον θρύλο.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ούιλιαμ Ουάλας γεννήθηκε περίπου το 1270 στο Ελντερσλάι, κοντά στη Γλασκώβη. Μολονότι δεν έχουν διασωθεί πολλές πληροφορίες για την οικογένειά του και την ιστορία της, είναι γνωστό ότι ο Ουάλας ανήκε στην κατώτερη αριστοκρατία της Σκωτίας. Μέλη της οικογένειάς του κατείχαν εκτάσεις γης στο Ρίκαρτον, στο Τάλμπορτον και στο Οτσινκρουβ, περιοχές τις οποίες εξουσίαζε ο Ε΄ Επίτροπος της Σκωτίας, Ιάκωβος Στιούαρτ.
Κατά την περίοδο της νιότης του Ουάλας, η Σκωτία μαστιζόταν από εσωτερικές έριδες που αφορούσαν τη διαδοχή στο αξίωμα του βασιλιά. Το 1286 πέθανε έπειτα από πτώση από το άλογό του ο βασιλιάς της Σκωτίας Αλέξανδρος Γ΄, αφήνοντας στον θρόνο τη μόλις τεσσάρων ετών εγγονή του Μαργαρίτα. Οταν, όμως, έφυγε από τη ζωή το 1290 και η Μαργαρίτα, δημιουργήθηκε κενό εξουσίας, το οποίο επιχείρησαν να καλύψουν οι ισχυρότεροι ευγενείς της χώρας, ο Ρόμπερτ Μπρους και ο Τζον Μπάλιολ.
Με την υποστήριξη του βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδου Α΄, ο Μπάλιολ ανήλθε στον βασιλικό θρόνο το 1292, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια του Ρόμπερτ Μπρους και πολλών Σκώτων, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν τη σύμπλευση με τους Αγγλους. Στην πραγματικότητα, την εξουσία ασκούσε ο Εδουάρδος, ο οποίος με το πέρασμα του χρόνου έγινε ιδιαίτερα σκληρός απέναντι στους Σκώτους. Οταν ο Μπάλιολ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την υποταγή του στο αγγλικό στέμμα το 1296, οι Αγγλοι κινήθηκαν εναντίον του και νίκησαν σε μάχη τα στρατεύματά του. Μετά τη νίκη του, ο Εδουάρδος έγινε πραγματικός κύριος της Σκωτίας.
Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες –που πάντως συχνά είναι εξαιρετικά συγκεχυμένες– ο Ουίλιαμ Ουάλας κήρυξε την επανάστασή του εναντίον των Αγγλων με αφορμή τη δολοφονία της συζύγου του Μάριον, τον Μάιο του 1297. Αρχικά σκότωσε τον Αγγλο σερίφη του Λάναρκ και στη συνέχεια πραγματοποίησε με τους υποστηρικτές του επιδρομές στα υπό αγγλική κατοχή εδάφη της νότιας Σκωτίας, απελευθερώνοντας τις πόλεις Αμπερντίν, Περθ, Γλασκώβη και Νταντί. Παρά το γεγονός ότι πολλοί Σκώτοι ευγενείς δεν υποστήριξαν την επανάστασή του, ο Ουάλας κατάφερε να επιτύχει μερικές νίκες εναντίον των Αγγλων, με σημαντικότερη τη νίκη του στη μάχη της γέφυρας του Στέρλιγκ τον Σεπτέμβριο του 1297, όπου και βρέθηκε αντιμέτωπος με τα πολυάριθμα στρατεύματα του κόμη του Σάρεϊ (περίπου 13.000 άνδρες).
Η νίκη στο Στέρλιγκ καταξίωσε τον Ουάλας ως μεγάλο στρατιωτικό ηγέτη των Σκώτων. Το φθινόπωρο του 1297 χρίστηκε ιππότης από τον Μπρους και έλαβε τον τίτλο του Φύλακα της Σκωτίας. Ακολούθησε μια περίοδος κατά την οποία ο Ουάλας μετέφερε το μέτωπο του πολέμου στα εδάφη των Αγγλων πραγματοποιώντας επιδρομές και φθάνοντας έως και το Γιορκσάιρ. Ωστόσο, η ήττα των δυνάμεών του στο Φόλκερκ το καλοκαίρι του 1298 ανέτρεψε τη θετική για τους Σκώτους πορεία της επανάστασης. Η θέση του Ουάλας ως στρατιωτικού ηγέτη υπονομεύτηκε και ο ίδιος παραιτήθηκε από το αξίωμα του Φύλακα της Σκωτίας.
Οι πληροφορίες για τη δράση του Ουάλας τα επόμενα χρόνια είναι ελάχιστες. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ταξίδευσε στη Γαλλία και τη Ρώμη, προκειμένου να λάβει τη συνδρομή του Γάλλου βασιλιά και του πάπα στον αγώνα του εναντίον των Αγγλων. Αφού έλαβε αρνητική απάντηση στις εκκλήσεις του για βοήθεια, επέστρεψε στη Σκωτία. Το 1304 συμμετείχε σε δύο εξεγέρσεις τοπικού επιπέδου εναντίον των Αγγλων στο Χάπριου και στο Ερνσάιντ.
Οι Αγγλοι τελικά κατάφεραν να συλλάβουν τον Ουάλας στις 5 Αυγούστου 1305, έπειτα από προδοσία του πιστού στο αγγλικό στέμμα Σκώτου ευγενή, Τζον Μέντιθ. Ο Ουάλας μεταφέρθηκε στο Λονδίνο και πέρασε από δίκη στην οποία καταδικάστηκε σε θάνατο. Επειτα υποβλήθηκε σε σειρά βασανιστηρίων.
Τα κατορθώματα του Ουάλας υμνήθηκαν από πολλούς Σκώτους λογοτέχνες, αγγίζοντας συχνά τα όρια του μύθου. Οπως συμβαίνει συχνά σε αντίστοιχες περιπτώσεις, ο θρύλος του Ουίλιαμ Ουάλας έλκυσε την προσοχή των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο του Χόλυγουντ. Το 1995 κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες η επική ταινία του Μελ Γκίμπσον Braveheart, στην οποία –με πρωταγωνιστή τον ίδιο– περιγράφεται η ζωή του Ουίλιαμ Ουάλας. Η ταινία σημείωσε μεγάλη επιτυχία, κερδίζοντας πέντε βραβεία Οσκαρ.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
