Το απόγευμα της 28ης Ιουλίου 1794 (10η Θερμιδώρ έτους II, σύμφωνα με το επαναστατικό ημερολόγιο), στην Πλατεία της Επανάστασης στο Παρίσι, η λεπίδα της λαιμητόμου έπεφτε διαδοχικά πάνω στα κεφάλια αυτών που λίγες εβδομάδες νωρίτερα φάνταζαν πανίσχυροι: του Μαξιμιλιανού Ροβεσπιέρου, του Λουί Αντουάν Σαιν-Ζυστ, του Ζορζ Κουτόν, του Αυγουστίνου Ροβεσπιέρου και άλλων δεκαεπτά προσώπων του στενού πυρήνα της Επαναστατικής Επιτροπής. Ηταν το τέλος της περιόδου της Τρομοκρατίας, αλλά και η πιο θεαματική πτώση των ηγετών που είχαν ταυτίσει το όνομά τους με τη σωτηρία της Δημοκρατίας και την άτεγκτη τιμωρία των «εχθρών του λαού».
Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, δικηγόρος από την Αράς, είχε αναδειχθεί στον πιο αδιάλλακτο ιδεολόγο της Επανάστασης. Επηρεασμένος από τον Ρουσσώ, πίστευε στην ηθική ανωτερότητα του απλού πολίτη, στην κοινωνική ισότητα και στο αναγκαίο δέσιμο μεταξύ «αρετής» και «τρόμου» για τη θεμελίωση μιας αυθεντικής Δημοκρατίας. Ως μέλος της Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας από τον Ιούλιο του 1793, ανέλαβε κεντρικό ρόλο στο να οργανωθεί ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης με πλήρεις εξουσίες: θεσπίζονται ειδικά δικαστήρια, περιορίζονται πολιτικές ελευθερίες, και εγκαθίσταται ένα κλίμα μόνιμης επιτήρησης και καταγγελίας. Από τον Σεπτέμβριο του 1793 έως τον Ιούλιο του 1794, περισσότερα από 16.000 άτομα εκτελούνται σε όλη τη Γαλλία – πάνω από 2.000 στο Παρίσι.
Πλάι του, ο 26χρονος Σαιν-Ζυστ, μορφωμένος, ψυχρός και αυστηρότατος στις ιδεολογικές του αρχές, υπήρξε ο θεωρητικός της πολιτικής αρετής με κόστος το αίμα. Ηταν αυτός που έπεισε τη Συμβατική Συνέλευση να εκτελέσει τον Ζορζ Ζακ Νταντόν (Δαντόν) και τον Καμίγ Ντεμουλέν, παλιούς συμμάχους του Ροβεσπιέρου και υπερασπιστές μιας πιο μετριοπαθούς επανάστασης. Ο επίσης σκληροπυρηνικός Ζορζ Κουτόν ηγείτο της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας μέσα από νομικούς ελιγμούς και ρυθμίσεις που παρέκαμπταν κάθε παραδοσιακή διαδικασία, όπως ο Νόμος της 22ας Πραιριάλ (10 Ιουνίου 1794), με τον οποίο καταργήθηκαν πολλές δικονομικές εγγυήσεις στα επαναστατικά δικαστήρια, ουσιαστικά οδηγώντας σε μαζικές εκτελέσεις χωρίς υπεράσπιση, χωρίς μάρτυρες, μόνο με την υποψία ενοχής.
Το καλοκαίρι του 1794 όμως, η ισορροπία είχε αρχίσει να μετατοπίζεται. Οι πόλεμοι στα σύνορα φαίνονταν να πηγαίνουν καλύτερα. Η Τρομοκρατία είχε αρχίσει να κουράζει ακόμα και τους υποστηρικτές της. Οι συνεχιζόμενες εκκαθαρίσεις, οι προσωπικές στοχοποιήσεις και κυρίως η διαρκής απειλή νέων προγραφών έκαναν πολλούς να αισθάνονται αναλώσιμοι. Στις 26 Ιουλίου (8 Θερμιδώρ), ο Ροβεσπιέρος εκφωνεί ομιλία στη Συμβατική κατηγορώντας, χωρίς να κατονομάζει, «εχθρούς της επανάστασης» εντός της κυβέρνησης και του Σώματος. Αντί να φοβίσει, κινητοποιεί: πολλοί καταλαβαίνουν ότι σύντομα θα βρίσκονταν αντιμέτωποι με την γκιλοτίνα.
Μέσα σε μόλις 24 ώρες, μια ετερόκλητη συμμαχία συντηρητικών, μετριοπαθών και πρώην συμμάχων, από τους Ζαν Λαμπέρ Ταλιέν και Πολ Μπαρράς έως και πρώην Δαντονιστές, στρέφεται ανοιχτά εναντίον του. Στις 27 Ιουλίου (9η Θερμιδώρ), η Συμβατική ψηφίζει τη σύλληψη του Ροβεσπιέρου, του Σαιν-Ζυστ και των στενών τους συνεργατών. Το πλήθος δεν κινητοποιείται. Η Επαναστατική Κομμούνα, το τελευταίο τους στήριγμα, αποτυγχάνει να καλέσει τον λαό σε μαζική εξέγερση. Ο Ροβεσπιέρος, οχυρωμένος στο Δημαρχείο του Παρισιού, βρίσκεται αργά τη νύχτα τραυματισμένος στο σαγόνι – είτε από αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, είτε από πυροβολισμό στρατιώτη. Στις 4 το πρωί της 10ης Θερμιδώρ, η αντίσταση έχει λήξει.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας, οι 22 συλληφθέντες εκτελούνται χωρίς δίκη. Ο Σαιν-Ζυστ, πιστός μέχρι τέλους στην ιδέα του, ανεβαίνει αγέρωχα στο ικρίωμα. Ο Ροβεσπιέρος, δεμένος και σιωπηλός, παρακολουθεί ανήμπορος. Οταν η λεπίδα πέφτει και πάνω του, το πλήθος ξεσπά σε ιαχές ανακούφισης.
Η πτώση του Ροβεσπιέρου σηματοδότησε την αρχή της Θερμιδωριανής Αντίδρασης: το Επαναστατικό Δικαστήριο σταδιακά καταργείται, η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας περιορίζεται, και οι πρώην συνεργάτες του καταδιώκονται. Δεν ήταν το τέλος της Επανάστασης, αλλά ήταν το τέλος της πιο φανατικής και αιματηρής της φάσης. Η Γαλλία μπήκε σε τροχιά «κανονικοποίησης», που κατέληξε το 1799 στην άνοδο του Ναπολέοντα.
Η 28η Ιουλίου 1794 παραμένει ένα από τα πιο συμβολικά ορόσημα της γαλλικής Ιστορίας. Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, άλλοτε σύμβολο της ηθικής επαναστατικής αρετής, έγινε θύμα της ίδιας αμείλικτης λογικής που υπηρέτησε: όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
