Ηδη από τα τέλη του 12ου αιώνα, πριν από την Αλωση της Κωνσταντινούπολης του 1204, οι Βυζαντινοί είχαν μετατοπίσει το κέντρο της εξωτερικής τους πολιτικής από τη Μικρά Ασία προς τη Δύση. Παρά τις βυζαντινές ήττες στο Ματζικέρτ και στο Μυριοκέφαλο, οι εξωτερικοί κίνδυνοι στη Μικρά Ασία διαγράφονταν λιγότεροι σημαντικοί για την Κωνσταντινούπολη συγκριτικά με τους κινδύνους οι οποίοι προέρχονταν από τους Νορμανδούς της Σικελίας και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους στον Βορρά. Η επιλογή αυτή βέβαια, παρότι φάνταζε αναγκαία με βάση τους στρατηγικούς σχεδιασμούς των Βυζαντινών, είχε ως αποτέλεσμα να καταρρεύσει η βυζαντινή άμυνα στη Μικρά Ασία και να κατακλυσθεί η ύπαιθρος από τουρκικά φύλα.
Ενα από τα τουρκικά φύλα που κατέφθασαν στη Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα, εξωθούμενα από τους Μογγόλους, ήταν οι Οθωμανοί. Οι Σελτζούκοι μετέφεραν αυτά τα φύλα στα δυτικά τους σύνορα με το Βυζάντιο δημιουργώντας μια ζώνη από υποτελή στρατιωτικά κρατίδια, τα οποία ανέλαβαν να διεξαγάγουν τον πόλεμο με τους Βυζαντινούς. Οι Οθωμανοί υπό τον Ερτογρούλ εγκαταστάθηκαν στην αραιοκατοικημένη έπειτα από τις πολλές επιδρομές ξένων φύλων περιοχή του Σογιούτ (Θηβάσιο), στα νοτιοανατολικά της Προύσας. Εγκαθίδρυσαν το δικό τους εμιράτο, ένα από τα μικρότερα της περιοχής, το οποίο όμως είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα της εγγύτητας στα βυζαντινά εδάφη.
Η εμπέδωση της κυριαρχίας των Οθωμανών στην ύπαιθρο της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας ήταν σχετικά εύκολη. Η βυζαντινή άμυνα κατέρρευσε εύκολα, ενώ και οι αγροτικοί πληθυσμοί δεν έδειξαν διάθεση να συνδράμουν στον αγώνα της Κωνσταντινούπολης, την ίδια στιγμή που η υψηλή φορολογία είχε καταστήσει την καθημερινότητά τους δυσβάσταχτη. Πολλοί στρατιωτικοί ηγέτες και γαιοκτήμονες της βυζαντινής Βιθυνίας προσχώρησαν στο οθωμανικό στρατόπεδο, αρκετοί δίχως να εξισλαμιστούν, προσπαθώντας να διασφαλίσουν την εξουσία και τα προνόμιά τους σε τοπικό επίπεδο.
Ο ουσιαστικός θεμελιωτής του οθωμανικού εμιράτου υπήρξε ο Οσμάν Α΄, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία μετά τον θάνατο του πατέρα του Ερτογρούλ, περίπου το 1280. Διατηρώντας τις πολεμικές μεθόδους του παρελθόντος, τη χρήση των γαζήδων (ιεροί πολεμιστές του Ισλάμ, οι οποίοι προέβαιναν σε ληστρικές επιδρομές), ο Οσμάν χρησιμοποίησε συστηματικά πρώην στελέχη του διοικητικού και στρατιωτικού μηχανισμού των Βυζαντινών ως στενούς συνεργάτες του. Προώθησε σε τοπικό επίπεδο τη συνεργασία των χριστιανών με τους νομάδες τουρκικής καταγωγής, τους οποίους επιχείρησε να τους εγκαταστήσει μόνιμα σε ένα μια περιοχή. Σε γενικές γραμμές απέφυγε τις μεγάλες επιχειρήσεις εναντίον των Βυζαντινών, γνωρίζοντας τις αδυναμίες του κράτους του, επιτρέποντας όμως τη διενέργεια ληστρικών επιδρομών σε βυζαντινά εδάφη.
Σταδιακά ο στρατός του Οσμάν μεγάλωσε σε αριθμό, ενώ η φήμη του ως μεγάλου γαζή προσέλκυσε πολλούς στρατιώτες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι αναζητούσαν πολεμική δόξα και λεία. Στις αρχές του 14ου αιώνα, οι Οθωμανοί πολιορκούσαν τη Νίκαια, δημιούργησαν έναν κλοιό γύρω από την Προύσα και πραγματοποιούσαν συχνά επιδρομές έως το λιμάνι της Νικομήδειας. Συνειδητοποιώντας την κρισιμότητα της κατάστασης, στις αρχές του 1302 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος απέστειλε τον γιο του και διάδοχο του θρόνου Μιχαήλ στη Μικρά Ασία με στόχο την αντιμετώπιση των τουρκικών φύλων της δυτικής Μικράς Ασίας. Η εκστρατεία του Μιχαήλ, ωστόσο, σημείωσε παταγώδη αποτυχία.
Στη συνέχεια ο αυτοκράτορας απέστειλε στη Μικρά Ασία ένα νέο εκστρατευτικό σώμα δύναμης περίπου 2.000 ανδρών, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν μισθοφόροι, υπό τις διαταγές του Μεγάλου Εταιρειάρχη (αρχηγός της αυτοκρατορικής φρουράς) Γεωργίου Μουζάλωνα. Οι άνδρες του Μουζάλωνα, όμως, αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων στη μάχη του Βαφέως, η οποία διεξήχθη στις 27 Ιουλίου 1302. Το ιππικό του Οσμάν διέσπασε τις γραμμές άμυνας των Βυζαντινών, οι οποίοι υποχώρησαν μετά την ήττα τους προς τη Νικομήδεια.
Η μάχη του Βαφέως υπήρξε η πρώτη σημαντική νίκη των Οθωμανών επί των Βυζαντινών. Μέσα στα επόμενα χρόνια, οι Βυζαντινοί απώλεσαν την κυριαρχία όχι μόνο της υπαίθρου της Φρυγίας και της Βιθυνίας αλλά και των μεγάλων πόλεων της ευρύτερης περιοχής, της Προύσας και της Νίκαιας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
