Το καλοκαίρι του 1963, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής προχωρούν σε μια από τις πιο σκληρές πράξεις οικονομικής απομόνωσης της σύγχρονης εποχής: την επιβολή πλήρους εμπορικού εμπάργκο κατά της Κούβας.
Με την πράξη αυτή, η κυβέρνηση του προέδρου Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι απαγορεύει εξ ολοκλήρου τις εισαγωγές και εξαγωγές μεταξύ των δύο χωρών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Το εμπάργκο δεν σηματοδοτεί απλώς την οριστική ρήξη των διμερών σχέσεων· εγκαινιάζει μια περίοδο παρατεταμένης ψυχροπολεμικής έντασης στο δυτικό ημισφαίριο, η οποία θα διαρκέσει δεκαετίες.
Η Κουβανική Επανάσταση είχε ολοκληρωθεί λίγα χρόνια νωρίτερα, την 1η Ιανουαρίου 1959, όταν ο Φιντέλ Κάστρο και οι αντάρτες του Κινήματος της 26ης Ιουλίου εισήλθαν στην Αβάνα, έπειτα από την αποχώρηση του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. Η νέα επαναστατική κυβέρνηση κινήθηκε ταχύτατα προς τον ριζικό μετασχηματισμό της χώρας: εθνικοποιήσεις, αγροτική μεταρρύθμιση, εξάλειψη του αναλφαβητισμού, αλλά και ολοένα και πιο ανοιχτή προσέγγιση προς τη Σοβιετική Ενωση.
Η Ουάσιγκτον αντέδρασε αρχικά με διστακτικότητα, όμως σύντομα ακολούθησε πορεία μετωπικής σύγκρουσης. Το φθινόπωρο του 1960, υπό τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ, οι ΗΠΑ επιβάλλουν μερικό εμπάργκο, διακόπτοντας τις εξαγωγές βιομηχανικών αγαθών προς την Κούβα, ως απάντηση στις απαλλοτριώσεις αμερικανικών επιχειρήσεων χωρίς αποζημίωση. Με την ανάληψη της προεδρίας από τον Κένεντι, η στάση αυτή σκληραίνει. Τον Φεβρουάριο του 1962 ανακοινώνεται επίσημα το εμπορικό εμπάργκο, ενώ η απόφαση της 8ης Ιουλίου 1963 έρχεται να το επεκτείνει και να το κωδικοποιήσει πλήρως: απαγορεύονται όλες οι οικονομικές συναλλαγές, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές, ακόμα και η μεταφορά αγαθών μέσω τρίτων χωρών.
Η απόφαση εντάσσεται σαφώς σε ένα ευρύτερο ψυχροπολεμικό πλαίσιο. Η Κρίση των Πυραύλων, τον Οκτώβριο του 1962, είχε φέρει τις δύο υπερδυνάμεις ένα βήμα πριν από την πυρηνική σύγκρουση, όταν οι ΗΠΑ εντόπισαν σοβιετικούς πυραύλους στο κουβανικό έδαφος. Η κρίση έληξε με την απόσυρση των πυραύλων από την Κούβα και τη διαβεβαίωση των ΗΠΑ ότι δεν θα εισβάλουν στο νησί. Παρ’ όλα αυτά, η Ουάσιγκτον δεν ήταν διατεθειμένη να αποδεχθεί την ύπαρξη ενός φιλοσοβιετικού καθεστώτος σε απόσταση αναπνοής από τις ακτές της Φλόριντα. Το εμπάργκο παρουσιάστηκε ως εναλλακτική επιλογή έναντι μιας νέας στρατιωτικής επέμβασης, την οποία η διεθνής συγκυρία καθιστούσε πλέον ανεπιθύμητη.
Εσωτερικά, η αμερικανική κυβέρνηση δεχόταν πιέσεις από ισχυρές κοινότητες Κουβανών εξορίστων, οι οποίοι εγκατέλειψαν την Κούβα μετά την επικράτηση της επανάστασης. Ιδιαίτερα στο Μαϊάμι και στη Φλόριντα γενικότερα, οι ομάδες αυτές απέκτησαν πολιτική επιρροή και απαιτούσαν σκληρή στάση απέναντι στο καθεστώς Κάστρο. Παράλληλα, ο αντικομμουνισμός συνέχιζε να κυριαρχεί στον αμερικανικό δημόσιο λόγο, σε μια εποχή που το Βιετνάμ βρισκόταν ακόμη στη σκιά των εξελίξεων και το δόγμα της ανάσχεσης ήταν κυρίαρχο.
Για την Κούβα, το εμπάργκο είχε άμεσες και μακροχρόνιες συνέπειες. Από τη μια, οδήγησε σε δραματικές ελλείψεις βασικών αγαθών, τεχνολογική καθυστέρηση και μονοδιάστατη εξάρτηση από τη σοβιετική οικονομική βοήθεια. Από την άλλη, προσέφερε στο καθεστώς ένα ισχυρό ιδεολογικό εργαλείο: το αφήγημα της «ιμπεριαλιστικής πολιορκίας» έγινε θεμέλιο της εθνικής ενότητας και της νομιμοποίησης του καθεστώτος.
Πάντως, το εμπάργκο δεν πέτυχε τον στόχο του. Η κυβέρνηση Κάστρο όχι μόνο δεν ανατράπηκε, αλλά εδραιώθηκε, επιβίωσε της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ενωσης και διατηρήθηκε για δεκαετίες. Ακόμη και μετά τον θάνατο του Φιντέλ και την ανάληψη της εξουσίας από τον Ραούλ Κάστρο, η πολιτική δομή παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη.
Η μακροβιότητα του εμπάργκο αποτελεί ιστορική ιδιομορφία. Αν και η κυβέρνηση Ομπάμα επιχείρησε την περίοδο 2014–2016 μια προσέγγιση με την Κούβα, αποκαθιστώντας διπλωματικές σχέσεις και χαλαρώνοντας ορισμένους περιορισμούς, η πολιτική αυτή αντιστράφηκε σχεδόν αμέσως από την κυβέρνηση Τραμπ. Μέχρι και σήμερα, το εμπάργκο παραμένει σε ισχύ, καθιστώντας το τον μακροβιότερο μονομερή οικονομικό αποκλεισμό στον κόσμο. Δεκάδες ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ζητούν την άρση του, όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες επιμένουν στην πολιτική τους.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
