Η προσπάθεια των Βρετανών και των Γάλλων να εντάξουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη λεγόμενη «Ευρωπαϊκή Συναυλία» (Concert of Europe) μέσω των μεταρρυθμίσεων μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο απέτυχε. Κύριος σκοπός των εμπνευστών του Τανζιμάτ ήταν η αναμόρφωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η εδαφική της ακεραιότητα. Παράλληλα, στόχος τους ήταν να διατηρηθεί η νομιμοφροσύνη των αλλοεθνών και αλλόθρησκων υπηκόων της αυτοκρατορίας έναντι του σουλτάνου. Ωστόσο, δεν δημιουργήθηκε μια υπερεθνική αστική τάξη, η οποία θα λειτουργούσε ως παράγοντας συνοχής της αυτοκρατορίας.
Με την άνοδο του Αβδούλ Χαμίτ Β’ στον σουλτανικό θρόνο το 1876 οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ ουσιαστικά καταργήθηκαν και η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισήλθε σε μια νέα περίοδο, κατά τη διάρκεια της οποίας επίσημη ιδεολογία του κράτους ήταν ο πανισλαμισμός. Ο Αβδούλ Χαμίτ Β΄ δεν προέβη στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως προέβλεπε η Συνθήκη του Βερολίνου (1878). Επέβαλε ένα δεσποτικό καθεστώς προβαίνοντας σε αυθαιρεσίες εναντίον των χριστιανών υπηκόων της αυτοκρατορίας του. Στα αιτήματα των Αρμενίων για μεταρρυθμίσεις απάντησε με συλλήψεις (1890), εκτελέσεις (1893) και εκτεταμένες σφαγές την περίοδο 1894-1896.
Το κίνημα των Νεότουρκων, το οποίο εκδηλώθηκε το καλοκαίρι του 1908, υπήρξε μια μορφή αντίδρασης στις αυθαιρεσίες του Αβδούλ Χαμίτ Β΄. Κύρια αιτήματα των Νεότουρκων, στις τάξεις των οποίων συγκαταλέγονταν αρχικά και αρκετοί φιλελεύθεροι διανοούμενοι, ήταν η επαναφορά του Συντάγματος του 1876, η προκήρυξη εκλογών για την ανάδειξη της οθωμανικής Βουλής, η λειτουργία πολιτικών κομμάτων, η κατάργηση της λογοκρισίας και η διάλυση της μυστικής αστυνομίας του σουλτάνου.
Η συμβίωση, ωστόσο, των Νεότουρκων και του Αβδούλ Χαμίτ αποδείχθηκε δύσκολη. Τον Απρίλιο του 1909 εκδηλώθηκε αντεπανάσταση, στην οποία συμμετείχαν ως επί το πλείστον συντηρητικοί ισλαμιστές, σπουδαστές των μεντρεσέδων. Το κίνημά τους όμως συντρίφτηκε οριστικά από τους Νεότουρκους στις 26 Απριλίου 1909. Ο Αβδούλ Χαμίτ Β’ εκθρονίστηκε και εξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη. Τον διαδέχτηκε στις 27 Απριλίου ο αδερφός του, Μεχμέτ Ε’ Ρεσάντ, ο οποίος όμως δεν είχε τη δυνατότητα πλέον να αναλάβει καμία πολιτική πρωτοβουλία.
Η βασιλεία του Μεχμέτ Ε΄ συμπίπτει με μια από τις πιο ταραχώδεις περιόδους της οθωμανικής ιστορίας. Υπήρξε σε μεγάλο βαθμό μια περίοδος ηττών και λανθασμένων πολιτικά επιλογών, για τις οποίες όμως φέρει μικρή ευθύνη ο ίδιος ο σουλτάνος. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττήθηκε τόσο στον Ιταλο-οθωμανικό Πόλεμο του 1911-1912 όσο και τους Βαλκανικούς Πολέμους, χάνοντας εδάφη στο Αιγαίο Πέλαγος και στη Βαλκανική Χερσόνησο. Μέσα στο 1913 η εξουσία περιήλθε στην τριανδρία η οποία αποτελείτο από τους Ενβέρ πασά, Ταλαάτ πασά και Τζεμάλ πασά. Η τριανδρία των Νεότουρκων αναζήτησε προστασία από τη Γερμανία και υιοθέτησε ως ιδεολογία της τον παντουρκισμό.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία συντάχθηκε με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Κατέχοντας τον τίτλο του Χαλίφη, ο Μεχμέτ Ε΄ κήρυξε τον Νοέμβριο του 1914 Ιερό Πόλεμο (Τζιχάντ) εναντίον των δυνάμεων της Αντάντ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ανενεργός πολιτικά. Πέθανε στις 3 Ιουλίου 1918 στο αυτοκρατορικό Ανάκτορο Γιλντίζ σε ηλικία 73 ετών. Τον διαδέχθηκε στον θρόνο ο αδερφός του Μεχμέτ ΣΤ΄, ο οποίος υπήρξε και ο τελευταίος Οθωμανός σουλτάνος.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
