Η δεκαετία του 1980 σηματοδοτήθηκε από βαθιές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη Βρετανία, με μία από τις πιο δραματικές στιγμές να είναι η απεργία των ανθρακωρύχων το 1984-1985. Η σύγκρουση αυτή, η οποία διήρκεσε σχεδόν ένα χρόνο, αποτέλεσε σημείο καμπής για την εργατική τάξη και τον ρόλο των συνδικάτων στη χώρα. Στο επίκεντρο αυτής της μάχης βρέθηκαν δύο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες: ο ηγέτης των ανθρακωρύχων, Αρθουρ Σκάρτζιλ, και η πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ.
Η βιομηχανία εξόρυξης άνθρακα υπήρξε βασικός πυλώνας της βρετανικής οικονομίας από τον 19ο αιώνα. Ομως, μέχρι τη δεκαετία του 1980, ο τομέας αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω της πτώσης της ζήτησης και της αύξησης του κόστους παραγωγής. Πολλές περιοχές εξαρτιόνταν αποκλειστικά από τα ανθρακωρυχεία για την οικονομική τους επιβίωση, ιδιαίτερα στις βόρειες και κεντρικές περιοχές της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ουαλλίας.
Η εκλογή της Μάργκαρετ Θάτσερ το 1979 έφερε μια νέα φιλελεύθερη οικονομική πολιτική, που στόχευε στην απορρύθμιση των βιομηχανιών, στη μείωση της εξουσίας των συνδικάτων και στην προώθηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Η κυβέρνηση Θάτσερ έκρινε ότι η μείωση της εξάρτησης από τον άνθρακα ήταν απαραίτητη, υποστηρίζοντας ότι πολλά ανθρακωρυχεία ήταν μη βιώσιμα. Αυτή η πολιτική, ωστόσο, αντιμετωπίστηκε με έντονη αντίσταση από τα συνδικάτα και τις κοινότητες που εξαρτιόνταν από την εξόρυξη άνθρακα.
Στο επίκεντρο της μάχης βρέθηκαν δύο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες: ο ηγέτης των ανθρακωρύχων, Αρθουρ Σκάρτζιλ, και η πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ.
«Μάχη για το μέλλον των παιδιών μας»
Ο Αρθουρ Σκάρτζιλ, πρόεδρος της Εθνικής Ενωσης Ανθρακωρύχων (NUM), ήταν ένθερμος υπέρμαχος των εργατικών δικαιωμάτων και πολέμιος της κυβέρνησης Θάτσερ. Εχοντας εμπειρία από προηγούμενες συγκρούσεις, όπως η απεργία του 1972, ο Σκάρτζιλ ήταν αποφασισμένος να αντισταθεί στις προτάσεις για κλείσιμο των ανθρακωρυχείων, που θεωρούσε «το πρώτο βήμα για την καταστροφή των συνδικάτων και της εργατικής τάξης στη Βρετανία» (The Guardian). Το 1984, όταν το Εθνικό Συμβούλιο Ανθρακα ανακοίνωσε το σχέδιο για το κλείσιμο 20 ανθρακωρυχείων, ο Σκάρτζιλ είδε την απεργία ως τη μοναδική επιλογή για την υπεράσπιση του κλάδου. Ωστόσο, η στρατηγική του αντιμετώπισε δυσκολίες. Η απόφαση να μη διεξαχθεί επίσημη ψηφοφορία για την απεργία αποδυνάμωσε τη νομιμοποίηση του αγώνα, ενώ η απουσία ενότητας μεταξύ των ανθρακωρύχων περιόρισε την αποτελεσματικότητα της κινητοποίησης. Παρά τις δυσκολίες, ο Σκάρτζιλ παρέμεινε εμβληματική φιγούρα. Είδε την απεργία ως μάχη όχι μόνο για την επιβίωση των ανθρακωρύχων, αλλά και για την αντίσταση στην αυταρχική προσέγγιση της Θάτσερ. Οπως δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου τον Μάρτιο του 1984, «η απεργία αυτή αποτελεί μάχη για τη διατήρηση της βιομηχανίας μας, των κοινοτήτων μας και του μέλλοντος των παιδιών μας». Ωστόσο, οι τακτικές του, όπως η απόλυτη απόρριψη συμβιβασμών, προκάλεσαν επικρίσεις, ακόμη και από μέλη της ίδιας της NUM.
«Οι απεργοί είναι εσωτερικοί εχθροί»
Η Μάργκαρετ Θάτσερ, από την πλευρά της, αντιμετώπισε την απεργία ως μια ευκαιρία για επίδειξη ισχύος της κυβέρνησής της, καθώς και για τον περιορισμό της δύναμης των συνδικάτων, τα οποία θεωρούσε υπεύθυνα για την οικονομική στασιμότητα της δεκαετίας του 1970. Προετοιμασμένη για σύγκρουση, η κυβέρνηση είχε ήδη αποθηκεύσει αποθέματα άνθρακα και είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη αστυνομικών δυνάμεων για τη διαχείριση κινητοποιήσεων. Η Θάτσερ χαρακτήρισε τους απεργούς «εσωτερικούς εχθρούς» («που θα τους αντιμετωπίσουμε με την ίδια αποφασιστικότητα που αντιμετωπίσαμε και τον εξωτερικό εχθρό στον πόλεμο των Φόκλαντ»), εντείνοντας τη σύγκρουση, και χαρακτηρίζοντάς την «όχι απλώς ως μια οικονομική σύγκρουση, αλλά ως μια μάχη για την υπεράσπιση της δημοκρατίας ενάντια σε μια μικρή ομάδα που προσπαθεί να την καταστρέψει» (διάσκεψη Συντηρητικού Κόμματος, 1984). Η κυβέρνηση, πεπεισμένη ότι δεν έπρεπε να επιτρέψει «σε ένα μικρό κομμάτι της κοινωνίας να κρατάει ολόκληρη τη χώρα όμηρο» (συνέντευξη Θάτσερ στο ITN), χρησιμοποίησε εκτεταμένη αστυνομική βία για να καταστείλει τις διαμαρτυρίες, ενώ προσπάθησε να διασπάσει την ενότητα των εργαζομένων με οικονομικά κίνητρα για την επιστροφή στην εργασία. Η στάση της, αν και αποτελεσματική, άφησε βαθιές πληγές στις κοινότητες που στηρίζονταν στη λειτουργία των ανθρακωρυχείων.
Πύρρειος νίκη με μακροχρόνιες κοινωνικές επιπτώσεις
Η απεργία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1984 και εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες και πιο βίαιες εργασιακές συγκρούσεις στη σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας. Η χρήση βίας από την αστυνομία, όπως κατά τη διάρκεια της «μάχης του Οργκριβ», όπου δεκάδες τραυματίστηκαν, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την κλιμάκωση της έντασης. Οι οικονομικές πιέσεις στους απεργούς και στις οικογένειές τους ήταν τεράστιες. Χωρίς μισθούς για μήνες, πολλές οικογένειες κατέφυγαν στη βοήθεια τοπικών οργανώσεων και συνδικάτων. Η μακροχρόνια απεργία όμως προκάλεσε βαθιές διαιρέσεις μέσα στις ίδιες τις κοινότητες, αφού αρκετοί εργαζόμενοι επέστρεψαν στην εργασία τους. Η απεργία έληξε τον Μάρτιο του 1985 χωρίς να επιτευχθούν οι στόχοι των ανθρακωρύχων. Οι περισσότερες κοινότητες βρέθηκαν οικονομικά και κοινωνικά αποδυναμωμένες, ενώ το κλείσιμο των ανθρακωρυχείων προχώρησε τα επόμενα χρόνια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η απεργία έλαβε υποστήριξη από πολλές χώρες, όπως η Γαλλία, η Σουηδία και η Αυστραλία, από όπου συνδικάτα και οργανώσεις έστειλαν οικονομική βοήθεια στους Βρετανούς ανθρακωρύχους. Η κάλυψη της απεργίας των ανθρακωρύχων από τον Τύπο της εποχής αντικατόπτριζε την ένταση και τις διχαστικές πτυχές της. Εφημερίδες όπως ο Guardian κατήγγειλαν τη βία της αστυνομίας, περιγράφοντας συγκρούσεις όπως η «μάχη του Οργκριβ» ως «ακραία καταστολή». Οι Times ανέδειξαν τις οικονομικές δυσκολίες των απεργών, τονίζοντας τη φτώχεια και τη στήριξη από τοπικές κοινότητες. Παράλληλα, η κυβερνητική ρητορική, όπως οι δηλώσεις της Θάτσερ η οποία χαρακτήριζε τους απεργούς «εσωτερικούς εχθρούς», υπογραμμίστηκε από συντηρητικά μέσα ως αναγκαία για την προστασία της οικονομίας. Αντιθέτως, προοδευτικά έντυπα ανέδειξαν τον αγώνα των ανθρακωρύχων ως αντίσταση στην αποδόμηση των συνδικάτων και των εργατικών δικαιωμάτων.
Η κληρονομιά της απεργίας
Η απεργία των ανθρακωρύχων του 1984-1985 παραμένει σύμβολο αντίστασης και κοινωνικής αδικίας στη Βρετανία. Η Θάτσερ πέτυχε να μειώσει την εξουσία των συνδικάτων, εδραιώνοντας το φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο της. Η νίκη ωστόσο ήταν πύρρειος, καθώς είχε βαρύ κοινωνικό κόστος. Οι κοινότητες που εξαρτιόνταν από τα ανθρακωρυχεία υπέστησαν μακροχρόνιες συνέπειες, όπως η ανεργία, η φτώχεια και η κοινωνική διάλυση. Η απεργία άφησε πίσω της πικρία και διχασμό, ενώ ο ρόλος της αστυνομίας και η χρήση βίας εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης. Η προσωπική κληρονομιά του Σκάρτζιλ παραμένει επίσης αμφιλεγόμενη. Για πολλούς, ήταν ένας ακούραστος υπερασπιστής της εργατικής τάξης, ενώ για άλλους, η αδιάλλακτη στάση του συνέβαλε στην ήττα του κινήματος.
Η απεργία των ανθρακωρύχων υπήρξε ένα από τα πιο διχαστικά και καθοριστικά γεγονότα στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, με βαθιές συνέπειες που επηρεάζουν την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή μέχρι σήμερα. Από τη μία πλευρά, αποτέλεσε μια έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο αντίθετα οράματα για την κοινωνία: το νεοφιλελεύθερο οικονομικό πρόγραμμα της Μάργκαρετ Θάτσερ και τη συλλογική αντίσταση της εργατικής τάξης, υπό την ηγεσία του Αρθουρ Σκάρτζιλ. Από την άλλη, αποκάλυψε τις αντοχές, αλλά και τις αδυναμίες των συνδικάτων ως μέσου κοινωνικής αντίστασης σε μια εποχή αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης και απορρύθμισης.
Η απεργία δεν ήταν απλώς μια μάχη για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας στα ανθρακωρυχεία· αποτέλεσε σύμβολο της ευρύτερης σύγκρουσης μεταξύ της πολιτικής των συνδικάτων και της νέας τάξης πραγμάτων που προωθούσε η Θάτσερ. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν καθοριστικό: οι ανθρακωρύχοι ηττήθηκαν, τα συνδικάτα αποδυναμώθηκαν και η βιομηχανία άνθρακα συρρικνώθηκε δραματικά, αφήνοντας πίσω της κοινότητες σε κοινωνικό και οικονομικό αδιέξοδο. Η κληρονομιά της απεργίας πάντως υπερβαίνει την ήττα των ανθρακωρύχων. Οι κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές συνέπειές της συνεχίζουν να συνιστούν αντικείμενο μελέτης και συζήτησης. Η απεργία αποτέλεσε σημείο καμπής για τη σχέση της κυβέρνησης με τα συνδικάτα στη Βρετανία. Η δραματική αποδυνάμωση της NUM και άλλων συνδικάτων ήταν κομβική για την εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, που άλλαξαν ριζικά την εργατική νομοθεσία και την οικονομική πολιτική στη χώρα.
Ο κ. Αλέξανδρος Ναυπλιώτης είναι διδάκτωρ Διεθνούς Ιστορίας του London School of Economics and Political Science και διδάσκει διπλωματική ιστορία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
