Ηταν Σεπτέμβριος του 2024 όταν ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, επικεντρώθηκε από το βήμα του ΟΗΕ στους κινδύνους που διατρέχουν τα παιδιά και οι έφηβοι από τη χρήση των social media, τονίζοντας ότι η Ε.Ε. και η Ελλάδα πρέπει να εφαρμόσουν σκληρότερα μέτρα, επαινώντας την Αυστραλία για τη θέσπιση ηλικιακού κριτηρίου στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Εναν χρόνο αργότερα, πάλι στον στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ πριν από λίγες ημέρες, το θέμα όχι μόνο παρέμεινε στο τραπέζι από τον κ. Μητσοτάκη, αλλά αναφέρθηκε για πρώτη φορά πως η Ελλάδα είναι έτοιμη να εξετάσει ακόμη και «την απαγόρευση της χρήσης των κοινωνικών μέσων, μέσω του καθορισμού ορίου ψηφιακής ενηλικίωσης».
Η δήλωση έρχεται σε μία περίοδο που η Ε.Ε. είναι ήδη στραμμένη στη μέθοδο της Αυστραλίας και ψάχνει να βρει τεχνογνωσία, ώστε να περιορίσει τη χρήση των social media από τους νέους. Eγχώρια, η ενσωμάτωση της επαλήθευσης της ηλικίας στις εφαρμογές είναι κάτι το οποίο απασχολεί εδώ και μήνες την κυβέρνηση, ενώ την Πέμπτη 2 Οκτωβρίου ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου θα παρουσιάσει στην αντιπρόεδρο της Κομισιόν για θέματα τεχνολογικής κυριαρχίας, ασφάλειας και δημοκρατίας, Χένα Βίρκουνεν, ένα σχέδιο για το πώς γίνεται να μπει μέσω του Kids Wallet μία περαιτέρω ρήτρα ασφαλείας στην περιήγηση των εφήβων στα κοινωνικά δίκτυα.
Παρεξήγηση
Μπορεί όμως να υπάρξει απαγόρευση χρήσης κοινωνικών μέσων στους νέους και τι εννοούμε όταν μιλάμε για το μοντέλο της Αυστραλίας;
Μιλώντας στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Πατσάκης, καθηγητής Πληροφορικής, διευθυντής του Εργαστηρίου Κυβερνοασφάλειας του Πανεπιστημίου Πειραιά και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για την αντιμετώπιση της βίας ανηλίκων, επιχειρεί αρχικά να λύσει μία παρεξήγηση που έχει δημιουργηθεί το τελευταίο διάστημα. «Υπάρχει κάτι πολύ σημαντικό που ο περισσότερος κόσμος πρέπει να γνωρίζει. Τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα -με εξαίρεση το TikTok και μόνο στην Αμερική- δεν έχουν ενσωματώσει στους κανονισμούς τους όρους για χρήση από παιδιά, αλλά για εφήβους 13 ετών και άνω, άρα οι ίδιες οι εταιρείες δεν επιτρέπουν χρήστες κάτω από αυτό το όριο», εξηγεί.
Τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα -με εξαίρεση το TikTok και μόνο στην Αμερική- δεν έχουν ενσωματώσει στους κανονισμούς τους όρους για χρήση από παιδιά, αλλά για εφήβους 13 ετών και άνω.
Τι ισχύει σήμερα
Με τη συζήτηση για περιορισμό, λοιπόν, να επικεντρώνεται στις ηλικίες από 13 έως 16 ετών, αυτό που ισχύει σήμερα για τα περισσότερα κοινωνικά δίκτυα είναι ότι ο χρήστης πρέπει να πιστοποιήσει πως είναι άνω των 13 ετών, δίνοντας αποδεικτικά στοιχεία, όπως ημερομηνία γέννησης και φωτογραφία ή βίντεο τύπου σέλφι. «Είναι σαφές πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική πιστοποίηση για την ηλικία του χρήστη. Ο καθένας μπορεί να ανεβάσει μία οποιαδήποτε φωτογραφία και να αποδείξει πως είναι 45 ή 15 χρονών», σχολιάζει ο καθηγητής.
Τι έκανε η Αυστραλία
Η Αυστραλία είναι η πρώτη χώρα που κατάλαβε αυτό το κενό και νομοθέτησε επ΄αυτού ώστε να το περιορίσει. Γι’ αυτό και θεωρείται «η πρώτη χώρα που μπλόκαρε τη χρήση των κοινωνικών δικτύων σε νέους κάτω των 16 ετών». Τι έκανε; Υποχρεώσε βάσει νόμου (Online Safety Amendment Social Media Minimum Age Act 2024) αντί για παραδοσιακή επαλήθευση ηλικίας, οι εταιρείες να χρησιμοποιούν τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη και τα δεδομένα συμπεριφοράς ώστε να εκτιμήσουν την ηλικία των χρηστών. Με άλλα λόγια, επέβαλε ένα επιπλέον φίλτρο στην πιστοποίηση ηλικίας.
Σημαίνει όμως αυτό καθολική απαγόρευση των ΜΚΔ στους εφήβους; Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή – σίγουρα η Αυστραλία βρήκε μία αποτελεσματική φόρμουλα, καθώς μπορεί να υπάρχει μία πολύ ωραία πρόθεση κάποιου νομοθέτη να περιορίσει την είσοδο, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί χωρίς την απαραίτητη συνεργασία με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φυσικά με τους γονείς.
«Από τη μία, χρειάζεται ένα νομοθετικό σχέδιο, ώστε να καθοριστεί το πλαίσιο στη χρήση των ΜΚΔ από τους εφήβους, από την άλλη, είναι αναγκαία η δημιουργία τεχνικών προβλέψεων από τις εταιρείες, ώστε εν συνεχεία να τηρούνται τα ηλικιακά όρια και να σκανάρονται όλα τα αποδεικτικά. Και, φυσικά, χρειάζεται και η συνεργασία των γονέων, ώστε να τηρείται ο γονικός έλεγχος στους εφήβους. Αν υπάρξει αυτό, τότε είναι σίγουρο πως θα μιλάμε για αυξημένη προστασία των νέων στον ψηφιακό κόσμο».
Χαλαρό πλαίσιο
Γιατί, όμως, υφίσταται ένα τόσο χαλαρό ρυθμιστικό πλαίσιο από πλευράς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα να καθίσταται πλέον αναγκαία η λήψη πρόσθετων νομοθετικών μέτρων από τις εθνικές αρχές;
Οπως επισημαίνει ο κ. Πατσάκης, γενικώς, η εφαρμογή ισχυρών μηχανισμών ταυτοποίησης, ιδίως όσον αφορά την ηλικία των χρηστών, συνεπάγεται για τις εταιρείες και αυξημένες ευθύνες. «Αρχικά, η εφαρμογή ενός αυστηρού συστήματος ταυτοποίησης χρηστών λειτουργεί ουσιαστικά ως φίλτρο για τους “πελάτες” σου, ενώ ταυτόχρονα συνεπάγεται την επέκταση των υποχρεώσεων της εταιρείας, η οποία καλείται να διαχειριστεί προβλήματα που ανακύπτουν όταν οι χρήστες είναι ανήλικοι. Με άλλα λόγια, η ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου ηλικίας προστατεύει τους ανήλικους χρήστες, αλλά ταυτόχρονα αυξάνει τη λογοδοσία και τις δεσμεύσεις των ίδιων των πλατφορμών», εξηγεί.
Ενας δεύτερος καθοριστικός παράγοντας, σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι το κατακερματισμένο νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία αυτών των εταιρειών. Καθώς υιοθετούν διαφορετικές πολιτικές ανά χώρα, δεν υφίσταται μια ενιαία, οριζόντια προσέγγιση για τη χρήση τους. Οπως εξηγεί, ίδιο περιεχόμενο μπορεί να είναι επιτρεπτό στην Ιταλία, ενώ να απαγορεύεται στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο και αποσπασματικό τοπίο, το οποίο διαχειρίζονται εταιρείες που συχνά δεν έχουν καν μόνιμη εγκατάσταση στην Ευρώπη, ακολουθώντας νομοθετικές αρχές κρατών και ενώσεων κρατών.
«Το να αφήνουμε τα παιδιά στο Διαδίκτυο ανεξέλεγκτα είναι ανεύθυνο τόσο όσο θα ήταν και στον φυσικό κόσμο – μπορεί και παραπάνω».
Μέτρα
Σύμφωνα με τον ειδικό η ισχυρότερη ταυτοποίηση ηλικίας για την πρόσβαση στα ΜΚΔ πρέπει να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα, εφόσον βέβαια εφαρμόζεται και ο γονικός έλεγχος και δεν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση από τους ανηλίκους στο διαδίκτυο. Δίνοντας ένα παράδειγμα, ο κ. Πατσάκης αναφέρει πως στον φυσικό κόσμο, και συγκεκριμένα σε ένα σχολείο, δεν μπορεί να έχει πρόσβαση οποιοσδήποτε, παρά μόνο με άδεια. «Το να αφήνουμε λοιπόν τα παιδιά στο Διαδίκτυο ανεξέλεγκτα είναι ανεύθυνο τόσο όσο θα ήταν και στον φυσικό κόσμο – μπορεί και παραπάνω», καταλήγει.
