Μπορεί το χρηματιστήριο να ευημερεί και η πραγματική οικονομία να φθίνει; «Ναι», απαντούν οι ειδικοί στις ΗΠΑ και σχεδιάζουν το σχήμα Κ για να αποτυπώσουν το σκηνικό που διαμορφώνεται στην αμερικανική αγορά.
Από τη μια, οι υψηλόμισθοι και οι μεγάλες εταιρείες, που σαφώς αυξάνουν την αγοραστική δύναμή τους. Από την άλλη, τα νοικοκυριά συγκεκριμένων δυνατοτήτων και οι μικρές επιχειρήσεις, που δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Στο πάνω άκρο του σχήματος Κ βρίσκονται η ισχυρή ανάπτυξη, η αύξηση πλούτου και η έντονη οικονομική δραστηριότητα, σε τομείς όπως η τεχνολογία και τα είδη πολυτελείας. Στο κάτω άκρο τοποθετούνται όσοι, αντιθέτως, δυσκολεύονται ακόμη και να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, σε κλάδους όπως οι οικογενειακές επιχειρήσεις, τα τρόφιμα και η ψυχαγωγία.
Οίκοι όπως η Moody’s Analytics συμπεραίνουν ότι ενισχύεται η απόσταση μεταξύ των δύο άκρων. Ενδεικτική είναι η στατιστική ότι περίπου η μισή κατανάλωση στην αμερικανική οικονομία προέρχεται από το κορυφαίο 10% των εισοδημάτων. Η διχοτόμηση της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι την ίδια ώρα κάποιοι κλάδοι προσλαμβάνουν ασταμάτητα και κάποιοι άλλοι απολύουν.
Πρόκειται για μια έκφραση ανισότητας πλούτου, η οποία σημειώνει ορατή επιδείνωση στα μάτια των αναλυτών και περιπλέκει τη δουλειά της Fed· εξ ου και επιφυλάσσεται για την επόμενη κίνηση στα επιτόκια. Η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ διατυπώνει τις ανησυχίες της μπροστά σε μια «διχασμένη οικονομία», όπου ασκούνται παράλληλες πιέσεις στις τιμές, στην απασχόληση και σε δείκτες όπως οι καθυστερήσεις στα subprime δάνεια· αυτά που αφορούν δανειολήπτες με χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα. Αμερικανοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι η εικόνα που διαμορφώνεται έχει ρίζες στα μέτρα στήριξης την περίοδο της πανδημίας. Το γεγονός ότι τα χαμηλότερα εισοδήματα σταμάτησαν να λαμβάνουν τη σημαντική βοήθεια που δυναμικά χορήγησε το κράτος, έφερε στην επιφάνεια το πραγματικό επίπεδο της αγοραστικής δύναμής τους. Στον αντίποδα όμως τα εύπορα νοικοκυριά και ο εταιρικός τομέας ωφελήθηκαν τα μέγιστα από την άνοδο στις χρηματαγορές και στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων τους· από χρηματοοικονομικά προϊόντα μέχρι ακίνητα.
Πού οφείλεται η διχαλωτή πορεία της αμερικανικής οικονομίας και πόσο υψηλός είναι στην πράξη ο κίνδυνος της ύφεσης.
Κινητήριος δύναμη για τις θετικές επιδόσεις του χρηματιστηρίου είναι κατά βάσιν οι μεγάλες επιχειρήσεις, γεγονός που μεταφράζεται στην αύξηση των ήδη υψηλών εισοδημάτων. Ως αποτέλεσμα, φθηνές αλυσίδες εστίασης βλέπουν τον τζίρο τους να μειώνεται, την ώρα που εκτοξεύονται οι premium θέσεις αεροπορικών εταιρειών ή τα iPhone των 1.000 δολαρίων. Αυτή η ανάμεικτη εικόνα βάζει φρένο στην αισιοδοξία για την πορεία της πραγματικής οικονομίας στις ΗΠΑ. Αλλά ακριβώς επειδή είναι ανάμεικτη, αποτρέπει και την υπερβολική εκδήλωση απαισιοδοξίας. Πιο συγκεκριμένα, το σενάριο της ύφεσης βρίσκεται μεν στο τραπέζι, αλλά θεωρείται πως είναι σε θέση να ενεργοποιηθεί μόνο εάν επιβεβαιωθούν οι δυσμενέστερες από τις εκτιμήσεις για τις αξίες των μετοχών στον κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης. Οι οικονομολόγοι της Morgan Stanley επισημαίνουν ότι η κατανάλωση των υψηλών εισοδημάτων οδηγείται από τις αποδόσεις των αμερικανικών μετοχών, και άρα η οικονομική ανάπτυξη θα εξαρτηθεί από την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην εκτίμηση ότι οι τεράστιες επενδύσεις στην AI θα δικαιωθούν. Εκτιμούν λοιπόν ότι υπάρχει περίπου 50% πιθανότητα οι επενδύσεις αυτές να ανταποκριθούν στις πολύ υψηλές προσδοκίες. Παρατηρούν, δε, ότι η επέκταση της AI ίσως καθυστερήσει, με τα οφέλη παραγωγικότητας σε αυτή την περίπτωση να περιορίζονται σε λίγες μεγάλες εταιρείες. Θεωρούν πάντως ότι στο σενάριο που δεν θα διαψευστούν οι αισιόδοξες προβλέψεις για τις επιδόσεις της τεχνητής νοημοσύνης, εάν μειωθούν κι άλλο τα επιτόκια και εάν υλοποιηθεί περαιτέρω η διαδικασία της απορρύθμισης, τότε τα κέρδη των μετοχών δεν θα περιοριστούν στον τεχνολογικό κλάδο και θα φθάσουν σε ένα μεγαλύτερο φάσμα οικονομικής δραστηριότητας, το οποίο θα ωφεληθεί από την αυξημένη κατανάλωση και τις βελτιωμένες οικονομικές συνθήκες. Συμπληρώνουν βέβαια ότι όσο θα αυξάνεται ο πληθωριστικός κίνδυνος τόσο θα περιορίζεται ο χώρος για μειώσεις επιτοκίων από τη Fed.
Το παράδοξο είναι ότι μέσα σε αυτό το σκηνικό, για την πρόβλεψη της κατανάλωσης και κατ’ επέκτασιν της οικονομικής δυναμικής, αποκτά πλέον μεγαλύτερη σημασία η πορεία των αγορών παρά η εικόνα της αγοράς εργασίας, γεγονός που δημιουργεί και αντίστοιχα πεδία προβληματισμού γύρω από την κατεύθυνση που έχει πάρει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.
Σημειωτέον, το σχήμα Κ περιγράφει ουσιαστικά μια άνιση οικονομική ανάκαμψη όπου διαφορετικοί τομείς, ομάδες εισοδήματος ή βιομηχανίες ανακάμπτουν με εντελώς διαφορετικές ταχύτητες: το ένα μέρος κινείται ανοδικά (υψηλά εισοδήματα, τεχνολογικός τομέας) και το άλλο κινείται καθοδικά (χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, παραδοσιακοί τομείς της οικονομίας). Ως εκ τούτου, την ώρα που οι μεγάλες οικονομικές επιφάνειες βλέπουν τον πλούτο τους να αυξάνεται μέσα από επενδύσεις και υπεραξίες στις μετοχές, τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα παλεύουν με τις στάσιμες αποδοχές και το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης. Το αποτέλεσμα δεν είναι άλλο από τη διεύρυνση του χάσματος στην οικονομία, που για ευνόητους λόγους βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής.
