Σε πεδίο κλιμακούμενης γεωπολιτικής και οικονομικής διαμάχης μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου, των ΗΠΑ και της Κίνας, έχει μετατραπεί η πλούσια σε κρίσιμα ορυκτά και μέταλλα αφρικανική ήπειρος. Ο αγώνας για την εξασφάλιση πόρων όπως το λίθιο, οι σπάνιες γαίες και το κοβάλτιο είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια τεχνολογία, τα ηλεκτρικά οχήματα, τα κέντρα δεδομένων AI και τα συστήματα όπλων. Και πλέον αλλάζει μορφή, καθώς οι ΗΠΑ ξεπέρασαν αθόρυβα την Κίνα ως ο μεγαλύτερος άμεσος ξένος επενδυτής στη Mαύρη Ηπειρο. Είναι η πρώτη φορά από το 2012 που η Ουάσιγκτον ανακτά την πρωτοπορία, με τις ΗΠΑ να επενδύουν 7,8 δισ. δολάρια έναντι των 4 δισ. δολαρίων της Κίνας το 2023, σύμφωνα με την Ερευνητική Πρωτοβουλία Κίνας – Αφρικής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
Τις επενδύσεις στην Αφρική συντονίζει η κυβερνητική υπηρεσία US International Development Finance Corporation (DFC), η οποία ιδρύθηκε το 2019 με ρητό στόχο την «αντιμετώπιση της παρουσίας της Κίνας σε στρατηγικές περιοχές». Η κινεζική κυριαρχία στην επεξεργασία των παγκόσμιων προμηθειών και η απειλή περιορισμού των εξαγωγών ώθησαν τις ΗΠΑ να δώσουν προτεραιότητα στη διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού, με τα αφρικανικά αποθέματα να αποτελούν το «κλειδί». Η στρατηγική διάσταση του ανταγωνισμού έγινε σαφής το 2024, όταν η μεταλλευτική εταιρεία Trinity Metals της Ρουάντα εξασφάλισε εγγυήσεις 3,9 εκατ. δολαρίων από το DFC (που ενεργεί για το Πεντάγωνο) για την ανάπτυξη τριών ορυχείων. Τα ορυχεία αυτά παράγουν βολφράμιο, ταντάλιο και κασσίτερο – κρίσιμα μέταλλα για την αμερικανική βιομηχανία και άμυνα. Οπως δήλωσε ο πρόεδρος της Trinity Metals, Σον Μακόρμικ, η εταιρεία στέλνει πλέον βολφράμιο και κασσίτερο απευθείας σε εργοστάσια επεξεργασίας στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, διαμορφώνοντας μια νέα, απευθείας αλυσίδα εφοδιασμού που παρακάμπτει το Πεκίνο. Η Trinity ανήκει κατά 5% στην κυβέρνηση της Ρουάντα, ενώ μέτοχος είναι και η ιρλανδική εταιρεία επενδύσεων σε κρίσιμα ορυκτά TechMet.
Κι ενώ φουντώνει ο πόλεμος για τους πόρους της Αφρικής, η οικονομολόγος Σέπο Χαϊχάμπο, πρώην στέλεχος στον τραπεζικό όμιλο FNB Namibia, υπογραμμίζει ότι τα αφρικανικά έθνη πρέπει να υπερασπίζονται δυναμικά τα εθνικά τους συμφέροντα. «Το να περιμένουμε [από τους Αμερικανούς] να εμφανιστούν και να διαπραγματευτούν και να προτείνουν ρήτρες που είναι προς το συμφέρον της Αφρικής για λογαριασμό της Αφρικής θα ήταν μη ρεαλιστικό», λέει. «Επομένως, η Αφρική πρέπει πραγματικά να προετοιμαστεί για αυτές τις δεσμεύσεις και να είναι πραγματικά σαφής ως προς τα [αποτελέσματα] που θέλει».
Προτείνει μεταξύ άλλων τη στροφή από απλές συμφωνίες με μετρητά σε μοντέλα κοινοπραξιών και συμφωνίες κατανομής παραγωγής, με στόχο τη δημιουργία κρατικών επενδυτικών ταμείων. Απώτερος στόχος θα μπορούσε να είναι η επεξεργασία των ορυκτών και μετάλλων στην Αφρική αντί της απλής εξαγωγής αργών μεταλλευμάτων.
Αυτό θα δημιουργούσε μεγαλύτερο οικονομικό κέρδος, θέσεις εργασίας και βιομηχανική ανάπτυξη. Ηδη, αμερικανικές εταιρείες, όπως η ReElement Africa –θυγατρική της American Resources–, κατασκευάζουν διυλιστήρια κρίσιμων ορυκτών στη Νότια Αφρική, με στόχο την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την οικοδόμηση μιας νέας οικονομίας γύρω από τους πολύτιμους πόρους.
Παρόλο που οι ΗΠΑ κέρδισαν τη μάχη των επενδύσεων το 2023, ο καθηγητής Λι Μπράνστετερ του Πανεπιστημίου Κάρνεγκι Μέλον επισημαίνει επίσης ότι οι εμπορικοί δασμοί που επιβλήθηκαν σε αφρικανικά έθνη μπορεί να έχουν μειώσει τον ενθουσιασμό για την Ουάσιγκτον. Στο μέλλον, ο ανταγωνισμός δεν θα είναι μόνο διπολικός, με τους αναλυτές να προβλέπουν αυξημένο ενδιαφέρον από άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Ιαπωνία, που αναζητούν επίσης πρόσβαση στον αφρικανικό ορυκτό πλούτο.
