Ο υπερτουρισμός δεν είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση ειδικά για τις χώρες της Μεσογείου. Ομως αυτή η δραστηριότητα, που μέχρι προσφάτως επικεντρωνόταν σε συγκεκριμένες περιοχές, απειλεί πλέον να «καταπιεί» τα πάντα στο πέρασμά της.
Από απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές μέχρι εργατικά προάστια στα περίχωρα των μεγαλουπόλεων, τα πλοκάμια του τουρισμού έχουν απλωθεί παντού στην Ευρώπη. Οι επιπτώσεις του τουρισμού τόσο στο τοπίο όσο και στην καθημερινότητα των ανθρώπων (η ισπανική μεσαία τάξη, που έχει φτωχύνει αισθητά μετά την οικονομική κρίση του 2008, υποφέρει πλέον από τις συνέπειες του τουρισμού στις γειτονιές της) έχουν οδηγήσει σε μια αντίληψη που κερδίζει έδαφος σε όλη την Ευρώπη και υποστηρίζει πως «ο πολιτισμός μας πεθαίνει από τον τουρισμό».
Η Κοπεγχάγη πρωτοστατεί στον τομέα του βιώσιμου τουρισμού, έχοντας λανσάρει το λεγόμενο CopenPay, ένα νέο πρόγραμμα που προσφέρει στους «οικολογικούς ταξιδιώτες» τη δυνατότητα να ανταμείβονται για την υπεύθυνη συμπεριφορά τους. Προσφέροντας ελκυστικές δραστηριότητες, όπως δωρεάν είσοδος σε μουσεία, εκπτώσεις σε εκδρομές και ασυνήθιστες εμπειρίες, η πόλη παρακινεί τους επισκέπτες να κάνουν πράγματα όπως είναι η ποδηλασία, η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς και η συλλογή απορριμμάτων (βοήθεια στον καθαρισμό). Κάνοντας την ταξιδιωτική εμπειρία ακόμα πιο απολαυστική και δίνοντας στους ταξιδιώτες τη δυνατότητα να έχουν άμεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον, αυτή η πρωτοβουλία είναι ενδεικτική του υπεύθυνου τουρισμού που μπορεί επίσης να είναι διασκεδαστικός.
Η αύξηση του τουρισμού είναι αισθητή σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και σε ορισμένα μέρη είναι πλέον αβάσταχτη. Ενδεικτικές της κατάστασης είναι οι διαδηλώσεις των τελευταίων χρόνων κατά του τουρισμού που άλλοτε κατέληγαν σε επιθέσεις εναντίον τουριστών με νεροπίστολα (Βαρκελώνη) και άλλοτε σε λεκτικές επιθέσεις και αντιπαραθέσεις.
Σε απάντηση, αρκετές πόλεις έχουν λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής προστίμων σε τουρίστες που παραβαίνουν τους κανόνες. Ωστόσο, η Κοπεγχάγη φαίνεται πως βρήκε την πιο πρωτότυπη λύση.
Το πρόγραμμα CopenPay λειτουργεί μέσω της πλατφόρμας copenpay.com. Οι τουρίστες μπορούν να επισκεφθούν τον ιστότοπο, ο οποίος προσφέρει έναν διαδραστικό χάρτη για να επιλέξουν τις δράσεις που θα ήθελαν να κάνουν ή τις ανταμοιβές που επιθυμούν να κερδίσουν. Η ιδέα είναι να προσφέρει απλές, διασκεδαστικές και μοναδικές εμπειρίες στους τουρίστες, βοηθώντας τους παράλληλα να συμβάλουν θετικά στο περιβάλλον και στην τοπική κουλτούρα.
Για παράδειγμα, οι τουρίστες που αποφασίζουν να πάνε με ποδήλατο σε ένα μουσείο μπορούν να λάβουν δωρεάν ή μειωμένη είσοδο, ενθαρρύνοντας έναν πιο υγιεινό και φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο μεταφοράς. Ομοίως οι επισκέπτες μπορούν να κερδίσουν χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή συμμετέχοντας σε κοινοτικές δραστηριότητες, όπως αστική κηπουρική ή συλλογή απορριμμάτων. Η ομορφιά του CopenPay έγκειται στην απλότητα και στην ευελιξία του. Οι τουρίστες μπορούν να επιλέξουν από μια ποικιλία ανταμοιβών που τους επιτρέπουν να βιώσουν την πόλη με νέους και συναρπαστικούς τρόπους.
Από την άλλη πλευρά, οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου δεν δείχνουν να προσανατολίζονται σε τέτοια μοντέλα και προτιμούν την «παραδοσιακή» μέθοδο των προστίμων προκειμένου να περιορίσουν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές των τουριστών.
Η Κοπεγχάγη με το CopenPay ανταμείβει τους «οικολογικούς ταξιδιώτες» για τη συμπεριφορά τους με δωρεάν είσοδο σε μουσεία, εκπτώσεις σε εκδρομές κ.ά.
Αυτό το καλοκαίρι η Ευρώπη παίρνει αυστηρά μέτρα κατά των απείθαρχων παραθεριστών. Από το να φοράς σαγιονάρες ενώ οδηγείς μέχρι το κάπνισμα στις παραλίες, ένα νέο κύμα προστίμων για τους τουρίστες σαρώνει τη Γηραιά Ηπειρο.
Ενδεικτικά, στη δημοφιλή παραθαλάσσια πόλη της Αλμπουφέιρα στην Πορτογαλία, το να φοράς μαγιό εκτός παραλίας μπορεί να σου κοστίσει έως και 1.500 ευρώ, ενώ στις Βαλεαρίδες Νήσους της Ισπανίας (συμπεριλαμβανομένων της Μαγιόρκας και της Ιμπιζας) τα πρόστιμα για δημόσια κατανάλωση αλκοόλ μπορούν να φτάσουν στις 3.000 ευρώ. Ακόμη και μικρές παραβάσεις, όπως η κράτηση ξαπλώστρας με διάφορα αντικείμενα χωρίς τη φυσική παρουσία του αγοραστή, μπορούν να επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό των δεκάδων χιλιάδων τουριστών.
Με την πρώτη ματιά, αυτά τα μέτρα μπορεί να φαίνονται τιμωρητικά, ενώ πολλοί επιχειρηματίες στη βιομηχανία του τουρισμού κατηγορούν τις Αρχές ότι «δαγκώνουν το χέρι που ταΐζει τον τόπο», καθώς πολλοί από αυτούς τους προορισμούς επιβιώνουν κυρίως από την προώθηση και την πώληση του τουριστικού προϊόντος. Ωστόσο, οι Αρχές υποστηρίζουν ότι οι κανόνες αποσκοπούν κατ’ αρχάς στην προστασία των κατοίκων και έπειτα των υπεύθυνων παραθεριστών.
«Οι κανόνες, αν και μπορεί να φαίνονται αυστηροί και τιμωρητικοί εκ πρώτης όψεως, έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν το υπεύθυνο και ευαισθητοποιημένο ταξίδι», δήλωσε η Τζέσικα Χάρβεϊ Τέιλορ, υπεύθυνη Τύπου του Ισπανικού Γραφείου Τουρισμού στο Λονδίνο. «Εχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν τις διακοπές της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων που συμπεριφέρονται υπεύθυνα στις διακοπές τους».
Η «βίβλος» της Μάλαγας
Στη Μάλαγα της Ισπανίας, μια νέα εκστρατεία με τίτλο «Βελτιώστε τη διαμονή σας» έχει ξεκινήσει σε λεωφορεία, διαφημιστικές πινακίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με σκοπό να περιγράψει τον τύπο συμπεριφοράς που αποδέχεται η πόλη. Περιλαμβάνει το να ντύνεται κανείς με σεβασμό, να μη ρυπαίνει τον αστικό ιστό, να μην κάνει υπερβολικό θόρυβο αλλά και να μη χρησιμοποιεί απερίσκεπτα τα ηλεκτρικά σκούτερ. Σε όσους δεν συμμορφώνονται θα επιβάλλονται πρόστιμα έως 750 ευρώ.
Βεβαίως είναι ακόμη πολύ νωρίς για να πούμε αν τα νέα αυτά μέτρα είναι αποτελεσματικά. Ο Ρόμπερτ Αγιάρντ, διευθυντής της Go2algarve, μιας ταξιδιωτικής εταιρείας που προσφέρει πακέτα κυρίως για τις τουριστικές περιοχές της Πορτογαλίας, είπε στο BBC πως πλέον υπάρχουν κάμερες παρακολούθησης και αυξημένη αστυνομική παρουσία στις περιοχές με ξέφρενη νυχτερινή διασκέδαση. «Κάποιοι έχουν τιμωρηθεί με πρόστιμα», είπε, «αλλά ταυτόχρονα οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν πραγματικά τους νέους κανόνες, παρόλο που υπάρχουν φυλλάδια στα λόμπι των ξενοδοχείων και αφίσες σε εμφανή σημεία».
Οι εκστρατείες αλλαγής συμπεριφοράς χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν καρπούς και μια σεζόν δεν αρκεί για να μεταμορφώσει τις συνήθειες των επισκεπτών. Το μήνυμα, ωστόσο, είναι σαφές: Ο ήλιος, η παραλία και η θάλασσα εξακολουθούν να είναι διαθέσιμα, αλλά μόνο για όσους συμφωνούν να τα απολαύσουν με σύνεση, ευαισθησία και νηφαλιότητα.
Τι θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε «προβληματικά» μέρη της Ελλάδας
«Πάρτι, ποτά, ναρκωτικά». Για χιλιάδες νεαρούς τουρίστες, κυρίως Βορειοευρωπαίους από 18 μέχρι 30 ετών, αυτό είναι το τρίπτυχο της απόλυτης καλοκαιρινής διασκέδασης. Εν ολίγοις απογειώνεσαι από την πόλη σου και προσγειώνεσαι σε ένα δρόμο που δεξιά και αριστερά είναι γεμάτος μπαρ. Ενα ευρώ το σφηνάκι, πέντε ευρώ το ποτό, συχνά «μπόμπα».
Δεν έχεις ζήσει τον μύθο σου στην Ελλάδα αν δεν γίνεις τύφλα στο μεθύσι, σε σημείο που να μην μπορείς να σταθείς όρθιος. Είναι εκατοντάδες τα βίντεο στο ΤikTok από ξέφρενα πάρτι σε μπαρ στον Λαγανά, στα Μάλια, στη Χερσόνησο, στο Φαληράκι, στην Ιο. Τα μέρη της τουριστικής ακολασίας στην εποχή του υπερτουρισμού μπορεί να μην είναι πολλά στη χώρα μας, γεννούν ειδήσεις όμως, ενίοτε σοκαριστικές.
Πριν από λίγες μέρες στον Λαγανά, διαγωνισμός με σεξουαλικό περιεχόμενο σε νυχτερινό μαγαζί, που καταγράφηκε από θαμώνες και αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έκανε έξαλλους τους ντόπιους. «Η Ζάκυνθος είναι ένα όμορφο νησί, κατάλληλο για οικογενειακές διακοπές, και δεν ανεχόμαστε τέτοια περιστατικά που προσβάλλουν την εικόνα του τόπου μας», είπε ο δήμαρχος της Ζακύνθου Γιώργος Στασινόπουλος. «Εμείς αντιδράσαμε έντονα και διαμαρτυρηθήκαμε τόσο στον εισαγγελέα όσο και στην αστυνομική διεύθυνση, για να δούμε εάν είναι αληθινό το βίντεο», συμπλήρωσε.
Βέβαια δεν είναι ό,τι χειρότερο έχει συμβεί. Υπάρχουν πολύ πιο τραγικές περιπτώσεις κάθε καλοκαίρι στις περιοχές φθηνού τουρισμού για έξαλλα νιάτα.
Ο Λαγανάς, τα Μάλια, η Χερσόνησος, το Φαληράκι, η Ιος γεννούν ειδήσεις συχνά σοκαριστικές, με έκτροπα και τραυματισμούς μεθυσμένων τουριστών.
Συμπλοκές τουριστών, ξυλοδαρμοί μέχρι θανάτου, όπως αυτός του 22χρονου Μπακάρι Χέντερσον από το Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών, μεθυσμένοι νεαροί που πέφτουν από μπαλκόνια –πέρυσι ένας 23χρονος από την Αγγλία έχασε τη ζωή του έτσι και ένας άλλος τραυματίστηκε σοβαρά–, τουρίστριες που καταλήγουν στα Επείγοντα των νοσοκομείων με βαριά δηλητηρίαση από νοθευμένα ποτά, συλλήψεις για ναρκωτικά.
Ειδικά για την παραβατικότητα στη Ζάκυνθο, η Ελληνική Αστυνομία ενίσχυσε τις τοπικές δυνάμεις με άνδρες της Ομάδας Πρόληψης και Καταστολής Εγκληματικότητας (ΟΠΚΕ), της Τροχαίας και αξιωματικούς της Δίωξης Ναρκωτικών Αθηνών.
Το πρόβλημα, ωστόσο, δεν λύνεται έτσι. Πρέπει να αλλάξει η ανθρωπογεωγραφία του τουρισμού σε αυτά τα μέρη. Και για να γίνει αυτό χρειάζεται ένα νέο μοντέλο, που θα προσελκύσει ποιοτικό τουρισμό. Από την υπάρχουσα κατάσταση, μόνο οι επιχειρηματίες των νυχτερινών μαγαζιών –πολλοί από τους οποίους δεν έχουν καμία σχέση με την τοπική κοινωνία– βγαίνουν κερδισμένοι.
Καθώς όμως η αλλαγή μοντέλου απαιτεί χρόνο, σκέψη, στρατηγική, γενναίες αποφάσεις, ίσως κάποιες «ποινές» στα πρότυπα των Ιταλών και των Πορτογάλων να μην είναι κακή ιδέα. Δεν χάνουμε τίποτα να δοκιμάσουμε.
