Oι ρωγμές στις διασυνοριακές ροές αγαθών και υπηρεσιών από τον εμπορικό πόλεμο είναι ήδη εμφανείς, ξυπνώντας μνήμες Ψυχρού Πολέμου στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Η παγκοσμιοποίηση –προς το παρόν– δεν καταρρέει, όμως οι εφοδιαστικές αλυσίδες αναδιαμορφώνονται ριζικά και καθιστούν επιτακτική την κατανόηση της γεωπολιτικής στο εμπόριο. Πρόκειται για το βασικό συμπέρασμα έκθεσης από το Κέντρο Ερευνας Οικονομικής Πολιτικής – CEPR.
Η μετάβαση κατά την αναδιάρθρωση των εφοδιαστικών αλυσίδων θα έχει συνέπειες στην αγορά εργασίας και πρέπει να διαχειριστούμε το κόστος της για τους εργαζομένους.
Οι οικονομολόγοι που εκπόνησαν τη μελέτη ως έναν πρώτο απολογισμό των επιπτώσεων από τους δασμούς, φιλοξενούν αναλύσεις επιφανών οικονομολόγων, ανάμεσα στους οποίους η αναπλ. γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Γκίτα Γκόμπιναθ και ο καθηγητής Οικονομικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας, Μπάρι Αϊχενγκριν. Το αναλυτικό report 100 σελίδων «δουλεύει» με βασικό σενάριο ότι η παγκόσμια οικονομία θα υποστεί απώλεια περίπου 1 ποσοστιαίας μονάδας σε όρους ευημερίας. Στο πλαίσιο αυτό υπολογίζει ότι οι ΗΠΑ θα βιώσουν πολύ μεγαλύτερες απώλειες από τις άλλες οικονομίες, αντίστοιχες με την πτώση της ευημερίας που έχει ήδη καταγραφεί για διαφορετικούς λόγους στην Ε.Ε. Ο αντίκτυπος από τους δασμούς θα είναι επίσης σημαντικός για χώρες με υψηλό βαθμό ενσωμάτωσης στις ΗΠΑ, όπως ο Καναδάς και το Μεξικό.
«Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν σημαντική ανασταλτική επίδραση στο εμπόριο, με τις αιχμές τους να μειώνουν το διεθνές εμπόριο κατά περίπου 30% – ισοδύναμο με την επιβολή παγκόσμιων δασμών έως και 11%. Το εμπόριο υπηρεσιών έχει αποδειχθεί λιγότερο κατακερματισμένο από το εμπόριο αγαθών, επωφελούμενο από τις νέες τεχνολογίες που διευκολύνουν τις διασυνοριακές συναλλαγές υπηρεσιών. Ωστόσο, οι σύγχρονες υπηρεσίες –ιδίως η πνευματική ιδιοκτησία και οι τηλεπικοινωνίες– δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία στη γεωπολιτική ευθυγράμμιση από τις παραδοσιακές υπηρεσίες μεταφορών και ταξιδιών, γεγονός που υποδηλώνει πιθανά τρωτά σημεία καθώς αυτοί οι τομείς υψηλής αξίας επεκτείνονται», διαπιστώνουν οι ερευνητές του CEPR, οι οποίοι προσθέτουν: «Οι παγκόσμιες οικονομικές ροές αναδιαμορφώνονται, δεν μειώνονται απλώς. Οι εταιρείες μεταφέρουν την παραγωγή για να αποφύγουν τα εμπορικά εμπόδια, μεταβάλλοντας ριζικά τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Η ανάλυσή τους προσδιορίζει τον κρίσιμο ρόλο των “χωρών σύνδεσης” – των μη ευθυγραμμισμένων οικονομιών που διευκολύνουν τη συνεχιζόμενη παγκόσμια ολοκλήρωση λειτουργώντας ως μεσάζοντες μεταξύ γεωπολιτικών αντιπάλων».
Συνέπειες για ΗΠΑ, Κίνα
Αφού λαμβάνει υπόψη τους κραδασμούς σε επίπεδο χώρας και τους ευρύτερους παράγοντες που διαμορφώνουν την έκταση του εμπορίου και των επενδύσεων μεταξύ ζευγών χωρών, η έκθεση συμπεραίνει ότι οι εμπορικές ροές και ο αριθμός των ανακοινωθεισών ξένων άμεσων επενδύσεων με επίκεντρο τις ΗΠΑ και ενός μπλοκ με επίκεντρο την Κίνα είναι, αντίστοιχα, 11% και 12% χαμηλότερα από τον αντίκτυπο που είχε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τα ίδια ευρήματα, τα μερίδια των χαρτοφυλακίων μεταξύ των δύο μπλοκ επιρροής μειώθηκαν επίσης – κατά 0,5 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερο από τη φάση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Το έλλειμμα στις διασυνοριακές ροές κρίνεται τόσο οικονομικά όσο και στατιστικά σημαντικό. Πάντως βρίσκεται μακριά από την εμπορική κρίση που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, παρότι παραπέμπει σε αυτήν.
«Οι αυξανόμενες ανησυχίες ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση μπορεί να μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε όπλο αναδιαμορφώνουν τους επιχειρηματικούς και κυβερνητικούς υπολογισμούς, καθώς επιδεινώνουν την εμπιστοσύνη στο πολυμερές σύστημα (…) Στο μεταξύ, το μειούμενο μερίδιο του G7 στην παγκόσμια οικονομική παραγωγή, καθώς αυξάνεται η επιρροή των αναδυόμενων αγορών, διαβρώνει την παραδοσιακή ηγεσία της παγκόσμιας οικονομίας, χωρίς να την αντικαθιστά με εναλλακτικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης», σημειώνεται στο report, το οποίο μέτρησε ότι η αναδρομολόγηση των εισαγωγών από την Κίνα περιορίζει μέχρι στιγμής τη μείωση του μεριδίου εισαγωγών της Κίνας από 8 ποσοστιαίες μονάδες σε 6 ποσοστιαίες μονάδες. Επιπλέον, η εξάρτηση των ΗΠΑ από την Κίνα αντιστοιχεί σχεδόν στο 1/3 των εισαγωγών αγαθών υψηλής εξάρτησης. Οσο για τις χώρες που αντικαθιστούν την Κίνα, «δεν επωφελούνται τόσο πολύ στην πραγματικότητα».
Οι προσομοιώσεις του CEPR, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία –Ιούνιος 2025–, δείχνουν ότι η επίδραση των υψηλότερων δασμολογικών φραγμών δεν θα οδηγήσει απαραίτητα τις αλυσίδες εφοδιασμού πίσω από τα σύνορα, αλλά θα τις καταστήσει σίγουρα πιο περιφερειακές και πολύπλοκες. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, «οι πολιτικές για την προσαρμογή της παγκοσμιοποίησης παραμένουν θλιβερά ανεπαρκείς διεθνώς, με περιορισμένη βοήθεια για την προσαρμογή του εμπορίου και ανεπαρκείς επενδύσεις στην επανεκπαίδευση των εργαζομένων και την υποστήριξη της μετάβασης. Αυτό αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη αποτυχία στην αντιμετώπιση των διανεμητικών συνεπειών της παγκοσμιοποίησης και της πολιτικής βιωσιμότητας». Ειδικότερα υπογραμμίζεται ότι «εάν η παγκοσμιοποίηση πρόκειται να παραμείνει πολιτικά βιώσιμη, θα είναι απαραίτητο να διαχειριστούμε το κόστος μετάβασης για τους επηρεαζόμενους εργαζομένους».
Να προσαρμοστεί ο ΠΟΕ
Οι οικονομολόγοι που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι τρέχοντες κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είναι σχεδιασμένοι για μια διαφορετική γεωπολιτική εποχή και αντιμετωπίζουν σημαντική πίεση από τις σύγχρονες στρατηγικές αντιπαλότητες. «Ωστόσο, η ανάλυσή τους αποδεικνύει επίσης ότι η συνεργασία παραμένει οικονομικά επωφελής ακόμη και μεταξύ γεωπολιτικών αντιπάλων, υποδηλώνοντας ότι η θεσμική προσαρμογή και όχι η εγκατάλειψη αντιπροσωπεύει τη βέλτιστη πορεία προς τα εμπρός. Ο ΠΟΕ θα μπορούσε να εξελιχθεί για να προσαρμοστεί στις γεωπολιτικές πραγματικότητες μέσω μηχανισμών που επιτρέπουν διαχειριζόμενες αποκλίσεις από τις αρχές του πλέον ευνοούμενου έθνους και της αμοιβαιότητας».
