Ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, δηλαδή η έλλειψη βασικών γνώσεων γύρω από τη διαχείριση χρημάτων, δανείων, επενδύσεων και κινδύνων, παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα στις σύγχρονες οικονομίες. Παρά τη διάδοση των ψηφιακών πληρωμών και τραπεζικών εφαρμογών, πολλοί πολίτες εξακολουθούν να μην κατανοούν βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες. Αυτό έχει συνέπειες όχι μόνο για τα νοικοκυριά, αλλά και για την ίδια την οικονομία.
Πρόσφατη μελέτη των Σ. Μπόικου, Θ. Παναγιωτίδη και Γ. Βουχάρα, δημοσιευμένη στο International Journal of Finance & Economics, δείχνει ότι οι χώρες με χαμηλό επίπεδο χρηματοοικονομικής γνώσης εμφανίζουν χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Οταν οι πολίτες δεν γνωρίζουν πώς να αποταμιεύουν, να επενδύουν ή να αξιολογούν κινδύνους, το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν λειτουργεί αποδοτικά και η οικονομία χάνει σε δυναμική. Αντιθέτως, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση ενισχύει τη σταθερότητα, βοηθάει στη σωστή κατανομή των πόρων και μειώνει την πιθανότητα κρίσεων. Οι ερευνητές διαπιστώνουν επίσης ότι, αν και η ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα ενισχύει την οικονομία, πέρα από ένα σημείο (υπερβολική διόγκωση) μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις. Η χρηματοοικονομική παιδεία λειτουργεί ως «αντίβαρο», περιορίζοντας αυτές τις συνέπειες και στηρίζοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Μεγάλη Βρετανία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που έχει αναγνωρίσει τη σημασία της χρηματοοικονομικής παιδείας και επενδύει στη συστηματική ενίσχυσή της. Από το 2014, η οικονομική εκπαίδευση έχει ενταχθεί στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τον Απρίλιο του 2025, το Oak National Academy, δημόσιος εκπαιδευτικός οργανισμός που χρηματοδοτείται από το υπουργείο Παιδείας (Department for Education), παρουσίασε ένα νέο πακέτο 80 μαθημάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης για μαθητές 5 έως 16 ετών. Οπως αναφέρει η Guardian, τα μαθήματα αυτά καλύπτουν σύγχρονα θέματα, όπως οι διαδικτυακές αγορές, οι απάτες, οι πληρωμές μέσα σε ηλεκτρονικά παιχνίδια και η επιρροή των influencers. Στόχος είναι τα παιδιά να μάθουν να αναγνωρίζουν οικονομικούς κινδύνους και να διαχειρίζονται υπεύθυνα τα χρήματά τους στον ψηφιακό κόσμο. Παράλληλα, το Money and Pensions Service (MaPS), δημόσιος οργανισμός που χρηματοδοτείται από το υπουργείο Εργασίας και Συντάξεων (Department for Work and Pensions), εφαρμόζει τη Στρατηγική για τη Χρηματοοικονομική Ευημερία 2020-2030, με στόχο τη βελτίωση των δεξιοτήτων των πολιτών στη διαχείριση χρημάτων, την αποταμίευση και τον συνταξιοδοτικό προγραμματισμό. Οι δύο αυτές πρωτοβουλίες δείχνουν ότι η Μεγάλη Βρετανία αντιμετωπίζει το ζήτημα της χρηματοοικονομικής παιδείας συντονισμένα, ενισχύοντας τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τις μελλοντικές προοπτικές της οικονομίας.
Στην Ελλάδα, τα επίπεδα χρηματοοικονομικής γνώσης παραμένουν χαμηλά. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2024), έξι στους δέκα μαθητές στην Ελλάδα δεν μπορούν να απαντήσουν σωστά σε βασικές ερωτήσεις για τον υπολογισμό τόκων ή δεν κατανοούν την έννοια του επιτοκίου και του ανατοκισμού. Στους ενηλίκους, περίπου έξι στους δέκα διαθέτουν βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις, στοιχείο που δείχνει ότι υπάρχει ακόμη σημαντικό περιθώριο βελτίωσης στη διαχείριση χρημάτων, στην αποταμίευση και στον οικονομικό προγραμματισμό. Παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες από πανεπιστήμια, ιδρύματα και άλλους φορείς, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση δεν αποτελεί ακόμη συστηματικό μέρος του σχολικού προγράμματος. Δεν υπάρχει ενιαίο μάθημα που να διδάσκει στους μαθητές πώς να διαχειρίζονται έναν προϋπολογισμό ή τι σημαίνει υπεύθυνος δανεισμός. Η εμπειρία της Βρετανίας δείχνει ότι η ενσωμάτωση στο σχολείο μπορεί να φέρει αποτελέσματα, εφόσον υπάρχει σωστός σχεδιασμός και υποστήριξη των εκπαιδευτικών. Η Ελλάδα θα πρέπει να κινηθεί σε αυτήν την κατεύθυνση και να εντάξει τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση στα προγράμματα σπουδών, να αξιοποιήσει ψηφιακά εργαλεία και συνεργασίες με πανεπιστήμια και οργανισμούς και να δημιουργήσει ένα πλαίσιο αξιολόγησης για την πρόοδο των μαθητών στη χρηματοοικονομική κατανόηση.
Οι χώρες με χαμηλό επίπεδο χρηματοοικονομικής γνώσης εμφανίζουν χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης.
Ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός δεν είναι ατομικό, αλλά κοινωνικό και αναπτυξιακό ζήτημα. Σε μια εποχή όπου οι οικονομικές αποφάσεις είναι καθημερινές και συχνά περίπλοκες, η εκπαίδευση γύρω από τα χρήματα είναι εξίσου σημαντική. Η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει τα παραδείγματα χωρών που έχουν ήδη επενδύσει στη χρηματοοικονομική παιδεία, δημιουργώντας μια νέα γενιά πολιτών που κατανοεί, υπολογίζει και αποφασίζει συνειδητά.
*Ο κ. Γεώργιος Βουχάρας είναι λέκτωρ Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Liverpool Hope του Ηνωμένου Βασιλείου.
*Ο κ. Θεόδωρος Παναγιωτίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
