Ο επικείμενος διαγωνισμός για την παραχώρηση τμήματος του Οργανισμού Λιμένος Ελευσίνας, με την προσδοκία ο παραχωρησιούχος να ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Δύσης, αποτελεί μόνο ένα κομμάτι του ευρύτερου σχεδιασμού ΗΠΑ και Ελλάδας για τη στρατηγική αναβάθμιση της χώρας και των υποδομών της στη νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Σχεδιασμός που περιλαμβάνει την ενέργεια, την ασφάλεια, τις μεταφορές και τη διασφάλιση απρόσκοπτης λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας Ευρώπης και ΗΠΑ σε περιόδους κρίσης.
Το σχέδιο, εκτός από τις ενεργειακές συμφωνίες που δρομολογούνται για τη μεταφορά αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και τις υπεράκτιες εξορύξεις αμερικανικών εταιρειών για την αναζήτηση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, προβλέπει την ανάπτυξη των κατάλληλων λιμενικών υποδομών για την εξυπηρέτηση τόσο των ενεργειακών μεταφορών όσο και των αμυντικών και άλλων μεταφορών εξοπλισμού και προσωπικού, εξηγούν στην «Κ» πηγές που συμμετέχουν στις σχετικές διαδικασίες. Το σχέδιο βρίσκεται ήδη σε εφαρμογή και η κλιμάκωσή του έχει ξεκινήσει νωρίτερα φέτος.
Ηδη οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν επισήμως το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης για τον εφοδιασμό των δυνάμεών τους, αλλά και των συμμάχων τους στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη, ενώ παράλληλα έχουν αναβαθμίσει την εγκατάσταση στο λιμάνι της Σούδας όπου διατηρούν σημαντικότατη ναυτική παρουσία. Στην Ελευσίνα έχει δρομολογηθεί η αναβάθμιση των ναυπηγείων Ελευσίνας και των λιμενικών τους εγκαταστάσεων, ιδιοκτησίας της αμερικανικής ONEX, με χρηματοδότηση από την αμερικανική κρατική αναπτυξιακή τράπεζα DFC, ενώ τώρα τροχιοδρομεί η διαδικασία προκήρυξης διαγωνισμού για τμήμα του Οργανισμού Λιμένος Ελευσίνας που γειτνιάζει με τα ναυπηγεία.
Το «λιμενικό τόξο» αμερικανικού ενδιαφέροντος συμπληρώνουν το λιμάνι της Καβάλας και το λιμάνι του Βόλου. Το λιμάνι του Βόλου, όπως και της Αλεξανδρούπολης, αν και είχε βγει σε διαγωνιστική διαδικασία παραχώρησης, με απόφαση της κυβέρνησης παρέμεινε υπό δημόσιο έλεγχο, με τις απαραίτητες επενδύσεις για την αναβάθμισή του να αναλαμβάνονται από το Υπερταμείο. Υπενθυμίζεται ότι κοντά στον Βόλο βρίσκονται στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις οποίες υπάρχει αμερικανική πρόσβαση, ενώ συζητείται και σχέδιο για τη δημιουργία ενός νέου τερματικού σταθμού επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (FSRU), εφόσον απαιτηθεί μεγαλύτερη δυναμικότητα από αυτή που παρέχουν η Αλεξανδρούπολη και η Ρεβυθούσα. Παράλληλα βέβαια αξιολογούνται και άλλες εναλλακτικές για πρόσθετο FSRU, όπως στους Αγίους Θεοδώρους.
Την εντατικοποίηση της συνεργασίας Ελλάδας – ΗΠΑ στους τομείς της ναυτιλίας, των λιμενικών υποδομών, της ενέργειας και της ασφάλειας είχε προαναγγείλει ήδη ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από τις αρχές Νοεμβρίου, αλλά και η πρέσβειρα των ΗΠΑ Κίμπερλι Γκίλφοϊλ. Ακολούθησαν οι συμφωνίες της νεοσυσταθείσας εταιρείας Atlantic – See LNG Trade Α.Ε., μέτοχοι της οποίας είναι ο όμιλος Aktor και η ΔΕΠΑ Εμπορίας, με ποσοστά συμμετοχής 60% και 40% αντιστοίχως, για εισαγωγές αμερικανικού φυσικού αερίου και εξαγωγή τους στην ανατολική Ευρώπη και την Ουκρανία. Την εβδομάδα που πέρασε την περαιτέρω προώθηση των ελληνοαμερικανικών σχεδιασμών συζήτησαν ο υπουργός Ναυτιλίας Βασίλης Κικίλιας με την Κίμπερλι Γκίλφοϊλ. Η Αμερικανίδα πρέσβειρα σημείωσε ότι «οι ισχυροί σύμμαχοι (σ.σ. όπως η Ελλάδα) αξίζουν και θα λάβουν ισχυρές συνεργασίες, που βασίζονται στον σεβασμό, στην αμοιβαιότητα και κυρίως στα αποτελέσματα. Και αυτό ακριβώς σκοπεύουμε να κάνουμε και πάνω σε αυτό εργαζόμαστε εδώ και πολλούς μήνες, ακόμη και πριν από την άφιξή μου».
Αναφορά, η τελευταία, που σχετίζεται με τις συνομιλίες που έχει κάνει ο κ. Κικίλιας, κατόπιν σχετικών οδηγιών από τον πρωθυπουργό, ήδη από το καλοκαίρι κατά την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, με τον Αμερικανό υπουργό Εσωτερικών και επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Ενεργειακής Κυριαρχίας των ΗΠΑ Νταγκ Μπέργκαμ. Συνομιλίες που, όπως και αυτές που διεξάγει ο υπουργός Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου, στοχεύουν στην άμεση ενίσχυση των ναυτιλιακών, ενεργειακών και αμυντικών σχέσεων Ελλάδας – ΗΠΑ. Κάτι που προκύπτει άλλωστε εύκολα και από τις εξελίξεις στα μέτωπα αυτά τους τελευταίους μήνες. «Οι συνεχείς συνεισφορές της Ελλάδας στην παγκόσμια ναυτιλία διασφαλίζουν ότι ο καίριος ρόλος της ως περιφερειακού και παγκόσμιου κόμβου θα αυξάνεται και θα ενισχύεται ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια», ανέφερε χαρακτηριστικά την Τρίτη η Αμερικανίδα πρέσβειρα απευθυνόμενη στον Ελληνα υπουργό Ναυτιλίας. Και ο κ. Κικίλιας απαντώντας στις δημόσιες αυτές τοποθετήσεις της Κίμπερλι Γκίλφοϊλ ξεκαθάρισε ότι όσον αφορά το χαρτοφυλάκιό του «η συνεργασία θα έχει στόχο την ευημερία και την ανάπτυξη των δύο χωρών μας» και αφορά «θέματα των λιμενικών υποδομών, των αμερικανικών επενδύσεων στη χώρα μας σε λιμενικές υποδομές, σε θέματα συμφωνιών σε σχέση με τη ναυτιλία και τα θέματα ασφαλείας».
Το αμέσως επόμενο βήμα λοιπόν είναι η προκήρυξη ανοικτού διεθνούς διαγωνισμού για την υποπαραχώρηση τμημάτων του Οργανισμού Λιμένος Ελευσίνας. Ο διαγωνισμός αναμένεται να προκηρυχθεί εντός του πρώτου τριμήνου του 2026 και θα διεξαχθεί από το Υπερταμείο. Η σχετική εντολή προέρχεται από την Προεδρία της Κυβέρνησης και θα περιλαμβάνει τμήματα της χερσαίας ζώνης του λιμένα της Ελευσίνας. Το λιμάνι έχει απόσταση μόλις 1,5 χλμ. από την εθνική οδό και μικρότερη των 5 χλμ. από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Εχει εύκολη πρόσβαση στο σιδηροδρομικό δίκτυο και γειτνιάζει με το υπό ανάπτυξιν Θριάσιο Εμπορευματικό Κέντρο, προϋπολογισμού περίπου 300 εκατ., που επίσης προχωράει με χρηματοδότηση από την Τράπεζα Πειραιώς και την αμερικανική DFC.
Υπενθυμίζεται επίσης ότι η αμυντική συνεργασία Ελλάδας – ΗΠΑ βασίζεται στη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA), η οποία έχει ανανεωθεί και διευρυνθεί επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια, ενισχύοντας τον στρατηγικό ρόλο της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό, η βάση στον Κόλπο της Σούδας στην Κρήτη (η οποία χαρακτηρίζεται αυξημένης σημασίας για τις ΗΠΑ) και η χρήση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης θεωρούνται αμοιβαίως επωφελή για την εθνική ασφάλεια και των δύο χωρών. Η Αλεξανδρούπολη τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, έχει αναδειχθεί σε σημαντικό κόμβο για τη μεταφορά δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι στο όχι και τόσο απώτερο μέλλον η συμφωνία μπορεί να διευρυνθεί και να περιλάβει κι άλλες λιμενικές και άλλου τύπου υποδομές αμερικανικού ενδιαφέροντος.
Πώς η Δύση έχασε τον έλεγχο σε Πειραιά και Θεσσαλονίκη
Στα τέλη της δεκαετίας του 2000 η τότε κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή συμφώνησε με την Κίνα να παραχωρήσει μέρος της χερσαίας ζώνης του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς στην κρατική κινεζική εταιρεία Cosco προκειμένου να αναπτύξει τους προβλήτες 2 και 3 του τερματικού σταθμού εμπορευματοκιβωτίων στο Νέο Ικόνιο. Κατόπιν σημαντικότατων επενδύσεων ο παρωχημένος τερματικός σταθμός εμπορευματοκιβωτίων κατέστη ισχυρός διαμετακομιστικός κόμβος. Ετσι, όταν η Ελλάδα αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ το 2010 και να αναγκαστεί να προχωρήσει σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, ο διαγωνισμός για την πώληση του 51% του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς δεν μπορούσε να σταματήσει την κινεζική παρουσία και να βάλει τέλος στην 35ετή σύμβαση παραχώρησης των προβλητών 2 και 3. Το θέμα απασχόλησε ιδιαίτερα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού και Εσωτερικής Αγοράς, διότι κρίθηκε πως η Cosco είχε αποκτήσει ένα τεράστιο εγγενές πλεονέκτημα έναντι οποιουδήποτε άλλου υποψήφιου επενδυτή. Η Cosco γνώριζε άριστα τις λιμενικές εγκαταστάσεις και την αγορά και είχε ήδη επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη των προβλητών. Ομως, το γεγονός ότι ο κύριος όγκος εργασιών εμπορευματοκιβωτίων ήταν ήδη υπό τον έλεγχό της μείωσε σημαντικά το ενδιαφέρον άλλων μεγάλων λιμενικών ομίλων και κυρίως της δανικής Maersk (μέσω της APM Terminals) να διεκδικήσουν ολόκληρο τον ΟΛΠ. Ο διαγωνισμός για την πώληση του 51% του ΟΛΠ προκηρύχθηκε το 2014, ενώ η μεταβίβαση των μετοχών και η ολοκλήρωση της συναλλαγής πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2016. Αρχικά κι άλλοι επενδυτές ενδιαφέρθηκαν, αλλά στην τελική φάση υποβολής δεσμευτικών προσφορών, η Cosco Shipping ήταν ο μοναδικός που απέμεινε στη διαδικασία. Και κάπως έτσι το λιμάνι πέρασε υπό κινεζικό έλεγχο, με τη σύμβαση παραχώρησης να λήγει το 2062.
Δύο χρόνια πριν παραχωρηθεί το λιμάνι του Πειραιά ξεκίνησε και ο διαγωνισμός για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ο κύριος διαγωνισμός για την πώληση του πλειοψηφικού πακέτου (67%) των μετοχών του Οργανισμού Λιμένος Θεσσαλονίκης (ΟΛΘ Α.Ε.) ξεκίνησε το 2014. Το προφίλ ρίσκου της Ελλάδας την περίοδο εκείνη αυξανόταν, καθώς η συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου προσέκρουσε στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και οι εκλογές του Ιανουαρίου 2015 έφεραν στην κυβέρνηση τον συνασπισμό ΣΥΡΙΖΑ – Ανεξαρτήτων Ελλήνων, που τελικά οδήγησε τη χώρα σε ένα τρίτο μνημόνιο και έθεσε τις τράπεζες σε capital controls. Οι δεσμευτικές προσφορές για την απόκτηση του 67% της ΟΛΘ Α.Ε. υποβλήθηκαν στις 24 Μαρτίου 2017 και ο προτιμητέος επενδυτής, η κοινοπραξία με επικεφαλής σχήμα συμφερόντων του ελληνικής καταγωγής Ρώσου επιχειρηματία και πρώην μέλους της ρωσικής Δούμας, Ιβάν Σαββίδη, ανακηρύχθηκε τον Απρίλιο του 2017.
Δεσμευτικές προσφορές κατέθεσαν και η International Container Terminal Services Inc. (ICTSI), εταιρεία με έδρα τις Φιλιππίνες, όπως και η DP World, εταιρεία με έδρα το Ντουμπάι. Ωστόσο, οι προσφορές τους ήταν χαμηλότερες από το τίμημα των 231,9 εκατ. που έδωσε το σχήμα Σαββίδη. Καμιά ευρωπαϊκή και βέβαια καμιά αμερικανική εταιρεία δεν εμφανίστηκε στο διαγωνισμό για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ούτε βέβαια και για τον Πειραιά. Το μεγάλο «ελληνικό ρίσκο», όπως αποτυπωνόταν τότε και στις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων, ήταν ένας από τους βασικούς λόγους. Ωστόσο η γεωστρατηγική αξία των υποδομών αυτών δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Καμιά δυτική κυβέρνηση όμως δεν διέθετε κρατικό εταιρικό βραχίονα τον οποίο θα μπορούσε να «καθοδηγήσει» σε μια συναλλαγή, όπως μπορούν κρατικές κινεζικές επιχειρήσεις, αλλά και επιχειρήσεις από τον Περσικό Κόλπο ή άλλα απολυταρχικά καθεστώτα. Το «έλλειμμα» αυτό ήρθε να εξισορροπήσει έως έναν βαθμό η ίδρυση τον Δεκέμβριο του 2019 της αμερικανικής κρατικής αναπτυξιακής τράπεζας DFC μέσω του νόμου BUILD Act του 2018 (Better Utilization of Investments Leading to Development Act), ο οποίος ψηφίστηκε με διακομματική υποστήριξη. Εκτοτε η δραστηριότητά της στην Ελλάδα είναι αυξημένη και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων χρηματοδοτικές γραμμές, εγγυήσεις για τα ναυπηγεία της Ελευσίνας και για την ανάπτυξη του Θριασίου Εμπορευματικού Κέντρου. Επιπλέον, υπάρχει ενδιαφέρον για το λιμάνι του Βόλου, καθώς και συμμετοχή σε χρηματοδοτικά σχήματα που αφορούν την εισαγωγή και πώληση αμερικανικού LNG μέσω της Ελλάδας.
