Πόσο εύκολο είναι, μια κοινωνία σχεδιασμένη να φτάσει έως τα 70, να λειτουργήσει έως τα 100; Η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα: ο 20ός αιώνας σχεδίασε θεσμούς, οικονομικά συστήματα και κοινωνικές δομές για έναν βίο 70-75 ετών. Στον 21ο αιώνα, όμως, ο βίος είναι κατά 25 έως 30 χρόνια μεγαλύτερος. Η μακροβιότητα δεν είναι απλώς μια βιολογική εξέλιξη. Είναι μια οικονομική, κοινωνική, θεσμική και πολιτισμική ανατροπή. Και όπως όλες οι ανατροπές, έτσι κι αυτή μπορεί να αποβεί μοιραία εάν δεν υπάρξει άμεσα νέος σχεδιασμός.
Οπως όλες οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έτσι και η Ελλάδα καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα που μέχρι χθες θεωρούνταν αδιανόητα: Πόσα χρόνια θα δουλεύουμε; Πόσα επαγγέλματα θα έχουμε; Ποιος θα φροντίζει τους άνω των 80 ετών, όταν θα είναι διπλάσιοι από σήμερα; Και ποιο ασφαλιστικό σύστημα θα αντέξει να δίνει συντάξεις στον κάθε ασφαλισμένο για πάνω από 30 χρόνια;
Οι επιστήμονες συμφωνούν πως βρισκόμαστε μπροστά σε μια θεμελιακή αλλαγή, που σαρώνει βεβαιότητες ενός αιώνα. Η μακροβιότητα –το γεγονός ότι οι άνθρωποι ζουν πλέον πολύ περισσότερο και πιθανότατα υγιέστερα– μετατρέπει το ασφαλιστικό, την αγορά εργασίας, τις δημόσιες δαπάνες και τις κοινωνικές δομές σε ένα πεδίο βαθιών ανατροπών.
Και η Ελλάδα, η οποία σε αυτή τη συζήτηση μπαίνει ως η χώρα που στα αμέσως επόμενα χρόνια θα έχει τον πιο γερασμένο πληθυσμό της Ε.Ε., δεν είναι προετοιμασμένη.
Στο βιβλίο «Ο γρίφος των 100 χρόνων» του Α. Σκοτ, που μετέφρασε η Dianeosis, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ένα παιδί που γεννιέται σήμερα στη Δύση έχει πάνω από 50% πιθανότητες να ζήσει περισσότερο από 105 χρόνια.
Η Ελλάδα σε αυτή τη συζήτηση μπαίνει ως η χώρα που στα αμέσως επόμενα χρόνια θα έχει τον πιο γερασμένο πληθυσμό της Ε.Ε.
Πριν από έναν αιώνα το ίδιο ποσοστό ήταν 1%. Το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται εδώ και δύο αιώνες κατά περίπου δύο χρόνια ανά δεκαετία – μια «ήσυχη δημογραφική επανάσταση» που αλλάζει τα πάντα.
Αυτό σημαίνει ότι:
– Ενας 20χρονος σήμερα έχει 50% πιθανότητες να ζήσει πάνω από 100 χρόνια.
– Ενας 40χρονος να φτάσει τα 95.
– Ενας 60χρονος να ξεπεράσει τα 90.
Και μάλιστα, η παράταση του βίου δεν είναι πια «εξαίρεση»· είναι ο κανόνας.
Η μακροβιότητα πλήττει κατά μέτωπο ένα σύστημα συντάξεων που είναι διανεμητικό. Οι εργαζόμενοι χρηματοδοτούν τους συνταξιούχους – και όσο αυξάνονται οι συντάξεις και μειώνεται το εργατικό δυναμικό η εξίσωση βγαίνει όλο και δυσκολότερα. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Πλάτωνα Τήνιο, κάποιος που γεννήθηκε το 1957 πρέπει να αποταμιεύει περίπου 4,3% του εισοδήματός του για να εξασφαλίσει αξιοπρεπή σύνταξη για οκτώ χρόνια ζωής μετά τα 65. Κάποιος που γεννήθηκε το 1980 χρειάζεται 17%, ενώ ένας που γεννήθηκε γύρω στο 2000 πρέπει να αποταμιεύει 25% για να χρηματοδοτήσει 35 χρόνια σύνταξης.
Ο πρώτος εργάστηκε 42 χρόνια για να χρηματοδοτήσει οκτώ χρόνια σύνταξης. Ο τελευταίος θα εργάζεται 44 χρόνια για να καλύψει σχεδόν τέσσερις δεκαετίες συνταξιοδοτικού βίου.
Σύμφωνα με την έκθεση της Ε.Ε. για τη γήρανση, η Ελλάδα το 2050 θα έχει τον υψηλότερο δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων στην Ευρώπη: 74 άτομα άνω των 65 για κάθε 100 σε παραγωγική ηλικία.
Ο συντονιστής της Ανοικτής Διαγενεακής Συζήτησης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Μάνος Καστρινάκης, επισημαίνει στην «Κ» ότι η ενεργός γήρανση μπορεί να προσθέσει 20 χρόνια παραγωγικού βίου μετά τα 70. Αυτό σημαίνει ότι οι νέες γενιές δεν θα έχουν απλώς μια καριέρα – θα έχουν δύο ή και τρεις. Ετσι, για παράδειγμα, η διά βίου μάθηση παύει να είναι «προαιρετική» και γίνεται προϋπόθεση επιβίωσης στην αγορά εργασίας. Παράλληλα, η δημογραφική πίεση θα αναγκάσει τις επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν «υβριδικές» ομάδες: νέους και έμπειρους ηλικιωμένους εργαζομένους μαζί, χωρίς ηλικιακά στερεότυπα. Η επαναπροσέλκυση συνταξιούχων, η ευέλικτη απασχόληση, η μερική συνταξιοδότηση και τα μεικτά σχήματα εργασίας θα γίνουν κανόνας.
Το ΙΟΒΕ θέτει ξεκάθαρα το δίλημμα σε πρόσφατη έκθεσή του για την ελληνική οικονομία: θα αντιμετωπίσουμε τη γήρανση ως βάρος ή ως ευκαιρία;
Και επισημαίνει, ότι αν το ασφαλιστικό είναι η μία όψη της μακροβιότητας, η άλλη –ακόμη πιο παραγνωρισμένη– είναι η φροντίδα ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία. Η έκθεση του ΙΟΒΕ αποκαλύπτει ένα κρίσιμο κενό: ενώ το ποσοστό των άνω των 80 ετών θα διπλασιαστεί έως το 2070 (από 8% σε 16%), οι δημόσιες δαπάνες μακροχρόνιας φροντίδας στην Ελλάδα θα παραμείνουν καθηλωμένες στο 0,1% του ΑΕΠ, όσο δηλαδή εκτιμώνται και σήμερα.
Ταυτόχρονα, η χώρα διαθέτει μόλις 26 εργαζομένους στον κλάδο της μακροχρόνιας φροντίδας ανά 100.000 κατοίκους. Στην Ολλανδία ο αριθμός είναι 1.420 εργαζόμενοι, στη Σουηδία 1.299 και στο Βέλγιο 1.283.
Ενώ το ποσοστό των άνω των 80 ετών θα διπλασιαστεί έως το 2070, οι δημόσιες δαπάνες μακροχρόνιας φροντίδας στην Ελλάδα θα παραμείνουν στο 0,1% του ΑΕΠ.
Το αποτέλεσμα; Η φροντίδα πέφτει σχεδόν αποκλειστικά στις οικογένειες – και κυρίως στις γυναίκες. Ενα μοντέλο που καταρρέει όσο τα νοικοκυριά μικραίνουν και η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας αυξάνεται.
Ο δείκτης εξάρτησης
Στην Ελλάδα το 2050 περισσότερα από 70 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών θα εξαρτώνται από 100 άτομα παραγωγικής ηλικίας. Η χώρα μας έχει τον υψηλότερο προβλεπόμενο δείκτη εξάρτησης, με τις Πορτογαλία, Ιταλία και Ισπανία να ακολουθούν (68,6%, 66% και 63,7% αντιστοίχως).
4,3%
του εισοδήματός του για 42 χρόνια θα πρέπει να αποταμιεύει κάποιος που γεννήθηκε το 1957 για να λάβει αξιοπρεπή σύνταξη για 8 χρόνια.
Απογοητευτικά στοιχεία
Στο ερώτημα αν κάποιος ζήσει 100 χρόνια και κάθε χρόνο αποταμιεύει 10% του εισοδήματός του και θέλει να πάρει μια σύνταξη που θα αντιστοιχεί στο 50% του τελευταίου του μισθού, σε ποια ηλικία θα πρέπει να συνταξιοδοτηθεί, η απάντηση είναι αποκαλυπτική της κατάστασης, αφού θα πρέπει να συνταξιοδοτηθεί στα 80!
25%
του εισοδήματός τους θα πρέπει να αποταμιεύουν οι γεννημένοι το 2000 για να λάβουν μετά 44 χρόνια μια αξιοπρεπή σύνταξη, για 35 χρόνια.
Μεγάλο έλλειμμα
Μόλις 26 θέσεις εργασίας σε μονάδες μακροχρόνιας φροντίδας αντιστοιχούν σε κάθε 100.000 Ελληνες κατοίκους, με μόνη χώρα κάτω από τη δική μας τη Βουλγαρία με 25 θέσεις ανά 100.000 κατοίκους. Αντιθέτως, στην Ολλανδία αντιστοιχούν 1.420 θέσεις, στη Σουηδία 1.299 θέσεις και στο Βέλγιο 1.283 θέσεις.
